Ο κ. Σωτήρης Ν. Καμενόπουλος, Υπ. Διδάκτωρ Πολυτεχνείου Κρήτης, Σχολή Μηχανικών Ορυκτών Πόρων, δημοσίευσε στο www.capital.gr άρθρο με τίτλο Αμφίπολη, ορυκτοί πόροι και το “μέγα το της θαλάσσης κράτος”. Στο άρθρο επιχειρεί μια διαχρονική θεώρηση του προβλήματος της εξόρυξης και αναρωτιέται τι θα γινόταν αν από την αρχαιότητα έμπαιναν εμπόδια στην απόληψη ορυκτών πόρων…

«Σύμφωνα με τον Πλάτωνα, ο χρόνος αποτελεί την κινητή εικόνα της ακίνητης αιωνιότητας.  Στο παρόν άρθρο παραθέτω ορισμένες σκέψεις, όπως η παραπάνω, που μου ήρθαν στο μυαλό όταν πρωτάκουσα την είδηση για τις αρχαιολογικές ανασκαφές στην Αμφίπολη.  Σκέψεις οι οποίες θεματικά χωρίζονται σε τρεις χρονικές ενότητες: παρελθόν, παρόν, μέλλον.

Ας πάμε στο παρελθόν.

Οι αρχαίοι Έλληνες δημιούργησαν Ιστορία, Πολιτισμό, και Παιδεία αναλαμβάνοντας ρίσκο. Έψαχναν, αναζητούσαν, πρωτοπορούσαν. Πραγματοποιούσαν πολέμους. Ορισμένοι εξ αυτών των πολέμων είχαν ως διακύβευμα την  κατάκτηση ορυκτών πόρων. Αντιστοίχως των σημερινών “resource wars”. Όπως στην περίπτωση της Αμφίπολης. Μία περιοχή πλουσιότατη σε ορυκτούς πόρους. Γι’ αυτό άλλωστε τη διεκδίκησε ο Περικλής. Ο οποίος δεν είχε επαναπαυθεί μόνο στα κοιτάσματα του Λαυρίου.  Κοιτάσματα στα οποία οφείλεται η ύπαρξη της Ακρόπολης, και κατ’ επέκταση της Φιλοσοφίας, της Αστρονομίας, της Λογικής, των Μαθηματικών, του Θεάτρου, της Φυσικής, της Ψυχολογίας, της Ιατρικής.

Κοιτάσματα τα οποία δημιούργησαν πλούτο με τον οποίο χρηματοδοτήθηκε  το ναυτικό των Αθηναίων και η νίκη των Ελλήνων κατά των Περσών: ο Περικλής είχε ιδρύσει ειδικό στρατιωτικό ταμείο (fund!) στο οποίο καταθέτονταν χρήματα (τάλαντα) προερχόμενα από την εκμετάλλευση του ορυχείου του Λαυρίου. Χρήματα με τα οποία χρηματοδότησε και το ναυτικό του στόλο. Χρήματα τα οποία αργότερα σπαταλήθηκαν (sic) ως «θεωρικά», (Δημοσθένους: «Οι Τρεις Ολυνθιακοί», μετάφραση Ν. Γκινόπουλου, εκδ. Φέξη,). Σύμφωνα με το Δημοσθένη «έχομεν ανάγκην χρημάτων και χωρίς χρήματα δεν είναι δυνατόν να γίνει τίποτε από όσα χρειάζονται».

Είμαι ξεκάθαρος: χωρίς την εκμετάλλευση των ορυκτών πόρων (του Λαυρίου) δεν θα υπήρχε το «μέγα το της θαλάσσης κράτος». Ήταν θέμα Εθνικής Ασφάλειας…

Πως θα ήταν σήμερα ο παγκόσμιος Πολιτισμός αν δεν νικούσαν οι Έλληνες τους Πέρσες, στηριζόμενοι στον πλούτο των ορυκτών τους πόρων;

Έχετε σκεφθεί ένα Κόσμο χωρίς την Ακρόπολη;

Η Ακρόπολη αποτελεί ακόμη και σήμερα, ίσως, το μοναδικό και μακροβιότερο παγκόσμιο μνημείο πολιτισμού ως υπόδειγμα Βιώσιμης Ανάπτυξης στηριζόμενης σε ορυκτούς πόρους.

Εκεί ακριβώς στήριξαν οι Αρχαίοι Έλληνες τη δύναμή τους: στην αξιοποίηση-εκμετάλλευση των ορυκτών τους πόρων. Αναλαμβάνοντας ρίσκο. Ρίσκο το οποίο, όπως πάντα, εμπεριείχε διάφορες μορφές εγγενών κινδύνων: (γεω)πολιτικούς, οικονομικούς, περιβαλλοντικούς, υγείας. Κι όμως, παρά τους προαναφερθέντες εγγενείς κινδύνους, οι Αρχαίοι Έλληνες δημιούργησαν ένα βιώσιμο Παγκόσμιο πολιτισμό για περισσότερα από 3000 χρόνια.

Ας πάμε στο παρόν.

Αν η αιωνιότητα, ως εικόνα, είναι πράγματι ακίνητη, τότε μπορείτε να διαπιστώσετε μία πλευρά της σημερινής μεγάλης κινητής εικόνας: http://www.nytimes.com/imagepages/2011/11/13/opinion/13gunboat-img.html?ref=sunday-review . Μία εικόνα με τις τρεις πιο “καυτές” θαλάσσιες περιοχές του πλανήτη. Αυτά συμβαίνουν και σήμερα από την Αυστραλία έως την Αφρική.

Αυτό συμβαίνει και σήμερα με την Κίνα, η οποία ενώ ελέγχει το 95% της παγκόσμιας παραγωγής σπάνιων γαιών, παραταύτα, δεν επαναπαύεται, αλλά προσπαθεί να ελέγξει και άλλες περιοχές πλούσιες σε σπάνιες γαίες (πχ. Αφρική, Γροιλανδία).

Έχουμε λοιπόν, ακόμη εώς σήμερα, ένα παγκόσμιο αγώνα (scramble) κατάκτησης των ορυκτών πόρων. Οι παίκτες αλλάζουν. Το παίγνιο με τους κανόνες του παραμένει το ίδιο.

Εμείς τί θα κάνουμε για το μέλλον μας;

Θα συνεχίσουμε να βαυκαλιζόμαστε για τους προγόνους μας;  Ωραία, αυτοί έκαναν ό,τι έκαναν. Έγραψαν τη δική τους Ιστορία, μεγαλούργησαν. Λαμπρά!

Εμείς θα συνεχίσουμε να πυροβολούμε τα πόδια μας; Και τα πόδια των αγέννητων επιγόνων μας; Και όποτε τίθεται θέμα αξιοποίησης των ορυκτών μας πόρων θα υψώνουμε εμπόδια;

«Αν αμελήσωμεν (…) μήπως το πάθωμεν απαράλλακτα καθώς οι δανειζόμενοι απερισκέπτως με τους γνωστούς μεγάλους τόκους, οι οποίοι, αφού επ’ολίγον χρόνον έχουν άφθονα τα μέσα, έπειτα  χάνουν και τα κεφάλαιά των! Έτσι και ημείς – αν προς μεγάλην μας ζημίαν φανώμεν αμελείς χάριν της ησυχίας μας και επειδή τα ζητούμεν όλα προς ευχαρίστησιν – φοβούμαι μήπως έλθωμεν εις την ανάγκην να κάμνωμεν πολλά και βαρέα – βαρύτερα εκείνων τα οποία δεν ηθέλαμεν και μήπως κινδυνεύσωμεν ακόμη περί των πραγμάτων της χώρας αυτής (…) το να ευτυχεί κανείς – χωρίς να το αξίζει – γίνεται εις τους ανόητους ανθρώπους αφορμή να σκέπτωνται όχι λογικά και μέτρια, αλλά να παίρνουν τα μυαλά των αέρα (…) είναι δυσκολώτερον πράγμα να διαφυλάξει κανείς τα αγαθά παρά να αποκτήσει νέα…», (Δημοσθένους, «Οι Τρείς Ολυνθιακοί»).

Κάθε ανθρώπινη δραστηριότητα περικλείει κινδύνους. Έτσι και ο τομέας των εξορύξεων. Αυτό είναι σαφές και αδιαμφισβήτητο. Οι κίνδυνοι όμως, όπως σε όλες τις ανθρώπινες δραστηριότητες, μπορούν να αντιμετωπισθούν: είτε να απομειωθούν, είτε να εξαλειφθούν τελείως. 

Όσοι εκ των συμβούλων λοιπόν, και όχι μόνο, διαρκώς υψώνουν εμπόδια στην εκμετάλλευση-αξιοποίηση των ορυκτών μας πόρων, τί θα συμβούλευαν κατ’ αντιστοιχία τον Περικλή προκειμένου αυτός να εκμεταλλευθεί τα ορυχεία του Λαυρίου;

Θα πρότειναν στον Περικλή να μη προχωρήσει σε εκμετάλλευση του ορυχείου;

Υπό όρους πολυκριτήριας ανάλυσης, οι αποφασίζοντες οφείλουν να κατανοήσουν ποιό διακύβευμα έχει ΤΟ μέγιστο βάρος…»

Ο Nyunggai Warren Mundine είναι διευθύνων σύμβουλος στην εταιρεία συμβούλων NyunggaBlack και εκτελεστικός πρόεδρος του Αυστραλιανού Εμπορικού Επιμελητηρίου των Αυτοχθόνων. Η Daily Telegraph της Αυστραλίας δημοσίευσε ένα ενδιαφέρον άρθρο του με τίτλο «Χωρίς την εξόρυξη όλοι θα ζούσαμε σε σπηλιές», όπου αντικρούονται κάποια από τα συνήθη επιχειρήματα των οικολόγων κατά της εξόρυξης και (ξανα)γράφονται κάποιες βασικές αλήθειες. Για όσους θέλουν να διαβάσουν το πρωτότυπο, μπορούν να το κάνουν εδώ.

«Πρόσφατα προκάλεσα οργανώσεις οικολόγων να μου υποδείξουν ένα μέρος στην Αυστραλία όπου δεν θα είχαν αντίρρηση να εγκαταστήσουμε ένα νέο ανοικτό ορυχείο και ένα μέρος όπου θα υποστήριζαν την εγκατάσταση μονάδας εξόρυξης και κατεργασίας πετρελαίου ή φυσικού

Η απάντηση ήταν αναμενόμενη… Ακόμη περιμένω για την απάντηση… Εντωμεταξύ οι οικολογικές οργανώσεις δημοσίευσαν σχόλια για τα άρθρα μου, γεμάτα γενικές αρχές και μητρικές συμβουλές, αλλά τίποτα συγκεκριμένο.

Υπήρχε επίσης η συνηθισμένη καταιγίδα από τις προσβολές στο ίντερνετ. Και αυτό που βρίσκω εξωπραγματικό είναι ότι υπάρχουν και εμφανώς μορφωμένοι άνθρωποι που δεν έχουν ιδέα πως τα περισσότερα από τα αντικείμενα που χρησιμοποιούν και βασίζονται σε αυτά καθημερινώς, προέρχονται από τις εξορύξεις. Μου θυμίζουν κάπως αυτόν που ψωνίζει κρέας από το σουπερμάρκετ και φρίττει όταν ακούει πως κάποιος έσφαξε μια αγελάδα.

Σχεδόν το κάθε τι που αγγίζουμε προέρχεται από προϊόντα εξόρυξης – σπίτια, αυτοκίνητα, λεωφορεία, τρένα, ηλεκτρικές συσκευές, τηλέφωνα, τεχνολογικός εξοπλισμός, πλαστικά. Όπως επίσης τα κυκλώματα και τα μικροτσίπ που χρησιμοποιούμε σε κάθε λογής εφαρμογή, από τα ΑΤΜ και τα παιχνίδια μέχρι τους βηματοδότες, μέχρι την κατασκευή παπουτσιών για τρέξιμο, ή ακόμη και στα κατοικίδιά μας. Οι τροφές που τρώμε μεγαλώνουν με λιπάσματα και μαζεύονται με μηχανήματα.

Τα μέταλλα εξορύσσονται. Τα πλαστικά κατασκευάζονται από παράγωγα του πετρελαίου. Το γυαλί φτιάχνεται από πυρίτιο και ασβεστόλιθο. Πολλά λιπάσματα αποτελούνται από φωσφορικά άλατα ή ανθρακικό κάλιο. Όλα αυτά τα υλικά εξάγονται από το έδαφος.

Πριν λίγες εβδομάδες κάποιοι δήλωσαν πως η ανανεώσιμη ενέργεια, οι τέχνες, η μόρφωση, το ίντερνετ, ο τουρισμός, τα τηλέφωνα και οι υπολογιστές μπορούν να υπάρξουν χωρίς την εξόρυξη. Τους εύχομαι καλή τύχη αν το επιχειρήσουν…

Για προσπάθησε να ανεβάσεις μια θεατρική παραγωγή χωρίς ήχο, σκηνικά, φωτισμό, όργανα, σύστημα για τα εισιτήρια, και όλα αυτά που είναι προϊόντα εξόρυξης. Ακόμα και ο γραφίτης στο μολύβι των μαθητών προέρχεται από τα ορυχεία!

Η ανανεώσιμη ενέργεια εξαρτάται σε πολύ μεγάλο βαθμό από την εξορυκτική βιομηχανία. Οι ανεμογεννήτριες κατασκευάζονται από υλικά όπως χάλυβας, αλουμίνιο, και φάιμπεργκλας (το οποίο αποτελείται από γυαλί και πλαστικό). Περιέχουν επίσης κυκλώματα και μικροτσίπ και σπάνιες γαίες όπως το νεοδύμιο. Τα ηλιακά πάνελ περιέχουν πυρίτιο και έχουν αλουμινένια πλαίσια.

Το ίντερνετ είναι δομημένο πάνω σε υλικά από εξόρυξη, όπως ο εξοπλισμός του δικτύου, οι σέρβερ, η καλωδίωση, τα κυκλώματα, τα μικροτσίπ, τα πλαστικά… Τηλέφωνα και υπολογιστές περιέχουν μέταλλα σπάνιων γαιών, γυαλί και πλαστικά. Ακόμα και σε δύο κουτάκια αναψυκτικού συνδεδεμένα με ένα κομμάτι σπάγκου, θα βρείτε υλικά από εξόρυξη.

Και για να κατασκευαστούν αυτά τα υλικά και να καταστούν λειτουργικά αυτά τα αντικείμενα, χρειάζονται τεράστιες ποσότητες ενέργειας.

Υπάρχει ένα τεράστιο χάσμα στις στρατηγικές και την πολιτική ατζέντα των οικολόγων. Είναι εξαιρετικά σαφείς στο τι δεν θέλουν. Πότε θα μας υποδείξουν κάτι το οποίο υποστηρίζουν;

Θέλουν περισσότερη ανανεώσιμη ενέργεια. Είναι όμως διατεθειμένοι να υποστηρίξουν την κατασκευή ενός ορυχείου σπάνιων γαιών, ή ένα χυτήριο αλουμινίου ή ένα εργοστάσιο επεξεργασίας σιδηρομεταλλεύματος για να κατασκευαστούν τα υλικά για τις ανεμογεννήτριες και τα ηλιακά πάνελ; Και αν ναι, που ακριβώς; Υποστηρίζουν πως πιστεύουν στην πράσινη οικονομία, αλλά πως ακριβώς θα δουλέψει αυτή η οικονομία;

Όταν οι οικολόγοι και οι υποστηρικτές τους πιέζονται να απαντήσουν σε τέτοιες βασικές ερωτήσεις ή αποφεύγουν να δώσουν απάντηση ή αποκαλούν τους ανθρώπους ανόητους. Κάποιος σε ένα μπλογκ έγραψε: “Περιμένει στα αλήθεια ο Mundine να πιστέψουμε πως χωρίς εξόρυξη δεν θα υπήρχε τεχνολογία, social media και τηλέφωνα; Είναι γελοίο, είναι οι ασυναρτησίες που θα περίμενες να ακούσεις από κάποιο παιδί που δεν έχει καμιά ιδέα για το τι συμβαίνει πέρα από την παιδική χαρά, και απλά οι γονείς του είπαν να μισεί τους οικολόγους”…

Όλοι γελάγαμε όταν ακούσαμε από ένα Αμερικανικό κίνημα πως ο Ήλιος περιστρέφεται γύρω από τη Γη, αλλά στην Αυστραλία φαίνεται να υπάρχουν άνθρωποι που πιστεύουν πως μπορούν να ζήσουν μια σύγχρονη ζωή χωρίς τα προϊόντα της εξόρυξης. Κανένας δεν μπορεί στ’ αλήθεια ή θα θελήσει ποτέ να ζήσει χωρίς τα προϊόντα αυτά. Γιατί δεν το λέμε αυτό ευθέως στους ανθρώπους;»