Οι εκδόσεις Βιβλιόραμα σας προσκαλούν στην παρουσίαση του βιβλίου της Λήδας Παπαστεφανάκη “Η φλέβα της γης. Τα μεταλλεία της Ελλάδας, 19ος-20ός αιώνας” τη Δευτέρα 27 Νοεμβρίου 2017, στις 7:00 μ.μ. στο Πόλις Art Café, Πεσµαζόγλου 5 και και Πανεπιστηµίου, Στοά του Βιβλίου.

Με τον πρωτότυπο τίτλο «Η Φλέβα της Γης» και υπότιτλο «Τα Μεταλλεία της Ελλάδας 19ος – 20ος αιώνας», κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Βιβλιόραμα, το βιβλίο της καθηγήτριας Σύγχρονης Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων, Λήδας Παπαστεφανάκη. Πρόκειται για μία πολυετή, και πολύτιμη συνάμα εργασία, (έργο ζωής μπορώ να το χαρακτηρίσω) 400 σελίδων, μέσα από τις οποίες ο αναγνώστης, ο επιστήμονας, ο ερευνητής θα πληροφορηθεί με λεπτομέρειες τη διαχρονική πορεία της μεταλλευτικής ιστορίας της Ελλάδας από το 1840 έως το 1960.

Κάθε βιβλίο έχει τη δική του ιστορία γράφει χαρακτηριστικά η κ. Παπαστεφανάκη. Και πώς να μην έχει, αφού ακολουθώντας τον ίδιο δρόμο των μεταλλωρύχων στην ανοδική και καθοδική πορεία της μεταλλοφόρου φλέβας στα σπλάχνα της γης, εισχώρησε η ίδια με τον ίδιο κοπιαστικό τρόπο βαθιά μέσα στις αρχειακές πηγές και τη βιβλιογραφία και μάς παράδωσε αυτόν τον πολύτιμο τόμο.

Περιδιαβαίνοντας τις σελίδες, έχεις την αίσθηση ότι οσφραίνεσαι το αντιμόνιο της τυπογραφίας των παλιών εγγράφων, μέσα από τα οποία η κ. Παπαστεφανάκη διέσωσε και έφερε στο φως τα ιστορικά στοιχεία από το πρώτο ενδιαφέρον του νεοσύστατου ελληνικού κράτους για την αξιοποίηση του ορυκτού πλούτου της χώρας, μέχρι τη δημιουργία του θεσμικού πλαισίου και τον πρώτο νόμο «Περί Μεταλλείων» το 1861, που ρύθμιζε τα ζητήματα της μεταλλευτικής δραστηριότητας.

Η κ. Παπαστεφανάκη δεν παρέλειψε, επίσης, να αποδώσει φόρο τιμής στους εργαζομένους που πολλές φορές έδωσαν και την ίδια τους τη ζωή (βλέπε περίπτωση μεταλλείων Σερίφου) για καλύτερες συνθήκες δουλειάς, μεροκάματο, οκτάωρο, κοινωνική περίθαλψη και ασφάλιση. Αναφέρεται στην εκλαΐκευση της επιστημονικής γνώσης, την τεχνική εκπαίδευση, και ονομαστικά στην κατάρτιση των μεταλλειολόγων μηχανικών, οι οποίοι στη συνέχεια άφησαν το επιστημονικό τους αποτύπωμα για να μπουν οι βάσεις για τη δημιουργία βαριάς βιομηχανίας στην Ελλάδα.

Σχεδιαγράμματα παραγωγής, πωλήσεων, εξαγωγών-εισαγωγών, ημερήσια απόδοση, γυναίκειο και ανδρικό εργατικό δυναμικό, στατιστική καταγωγής των εργαζομένων, πλούσιο και πολύ κατατοπιστικό φωτογραφικό υλικό, καθώς και πλήρης κατάλογος των μεταλλευτικών επιχειρήσεων για τη χρονική περίοδο που πραγματεύεται το βιβλίο συμπληρώνουν τη σπουδαία αυτή εργασία.

Και όπως συμβαίνει πάντα με παρόμοια βιβλία η εργασία έχει εισαγωγικό και όχι εξαντλητικό χαρακτήρα, αναμένοντας τους μελλοντικούς ερευνητές να την συμπληρώσουν, γιατί μόνο έτσι προχωράει και η έρευνα και οι επιστήμες.

[ΠΗΓΗ: http://elladitsamas.blogspot.gr/, 13/11/2017]

Η αποκάλυψη του μνημείου του λόφου Καστά στην Αμφίπολη στρέφει ξανά το βλέμμα στο μεγαλείο της αρχαίας Ελλάδας που εν πολλοίς βασίστηκε στην αξιοποίηση του ορυκτού της πλούτου. Σήμερα αυτή η ιστορία συνεχίζεται, συνδέοντας με πολλούς τρόπους την Αμφίπολη και τη Χαλκιδική: από την ιστορία τους, μέχρι τη σημερινή τους κυρίαρχη θέση στην ιστορική και οικονομική εξέλιξη της σύγχρονης Ελλάδας.

Σε αυτή τη λογική, θέλοντας να δούμε πώς αποτυπώνεται αυτή η ιστορική εξέλιξη σήμερα, βρεθήκαμε στη Μεσολακκιά, έχοντας δίπλα μας τον Κώστα Μελίτο, νέο μηχανικό και Δήμαρχο της ιστορικής Αμφίπολης. Και, κάνοντας ρεπορτάζ στην περιοχή, καταγράψαμε το πάθος των ανθρώπων της περιοχής που περιμένουν από αυτή την εξέλιξη τη νέα αρχή της σύγχρονης Ελλάδας, τη σεμνή και ταπεινή προσπάθεια του Δημάρχου να κάνει ό,τι μπορεί για να βοηθήσει σε επίπεδο συνθηκών και υποδομής το έργο, στηρίζοντας έμπρακτα, με αυτεπιστασία, την ομάδα των αρχαιολόγων και τις αρμόδιες υπηρεσίες που σηκώνουν το φορτίο της ανασκαφικής δραστηριότητας, αλλά και δεκάδες ανθρώπους με ιστορική μνήμη και συνείδηση που είδαμε μέσα σε λίγες ώρες να επισκέπτονται την περιοχή.

Χρυσός: Η κινητήρια δύναμη ενός πολιτισμού

Στην αρχαιότητα, η αξιοποίηση του ορυκτού πλούτου αποτελούσε αναπόσπαστο κομμάτι της οικονομικής ζωής και της ισχύος της Ελλάδας. Ο άργυρος του Λαυρίου εξασφάλιζε την ανάπτυξη της Αθήνας του Περικλέους και ο χρυσός του Παγγαίου και της Χαλκιδικής κρυβόταν πίσω από την ισχύ του μακεδονικού βασιλείου. Είναι χαρακτηριστικό ότι ο Παρθενώνας, το σύμβολο της Ελλάδας, βασίστηκε στα μάρμαρα της Πεντέλης, στον άργυρο του Λαυρίου και στον χρυσό της Μακεδονίας, ενώ η εκστρατεία του Μεγάλου Αλεξάνδρου χρηματοδοτήθηκε από τους ορυκτούς πόρους της Μακεδονίας. Σύμφωνα με τις ιστορικές πηγές, τα μεγαλύτερα μεταλλευτικά κέντρα εκμετάλλευσης χρυσού και αργύρου, και μάλιστα σε παγκόσμια κλίμακα, λειτουργούσαν κατά την αρχαιότητα στη Χαλκιδική, στην περιοχή της βορειοανατολικής Καβάλας, στη Θάσο και κοντά στον ποταμό Εχέδωρο, στην περιοχή της Φιλιππιάδας, ενώ ένα από τα μεγαλύτερα μεταλλευτικά κέντρα παραγωγής αργύρου στην ιστορία της ανθρωπότητας αποτέλεσε το Λαύριο.

Ο χρυσός της Μακεδονίας

Στη Μακεδονία, τα μεταλλεία Παγγαίου και Χαλκιδικής λειτούργησαν από το 1300 π.Χ. ως βασικοί πυλώνες παραγωγής χρυσού σε παγκόσμια κλίμακα, ενώ υπάρχουν αναφορές και ευρήματα ανασκαφών που αποδεικνύουν ότι χρυσός παράγεται στην ανατολική πλευρά της Θάσου ήδη από το 2300 π.Χ. Στην εποχή του Ηροδότου, παράλληλα με τα μεταλλεία χρυσού της Θάσου, αναπτύσσονται και τα μεταλλεία της «Σκαπτής Ύλης» στην περιοχή κατά άλλους του Παγγαίου, κατά άλλους της βορειοανατολικής Καβάλας. Συνολικά, και από τα δύο μεταλλευτικά κέντρα παράγεται χρυσός αξίας 300-400 ταλάντων (ισοδυναμεί με περίπου 26 κιλά σε αντίστοιχο άργυρο) ετησίως. Στη συνέχεια, αναπτύσσονται κατά κύριο λόγο οι εκμεταλλεύσεις χρυσού στο Παγγαίο και στη Χαλκιδική με την αξία της ετήσιας παραγωγής να υπερβαίνει τα 500 τάλαντα.

Ο Αριστοτέλης στο έργο του «Περί θαυμασίων ακουσμάτων» αναφέρει ότι στην περιοχή υπήρχε «χρυσίτις άμμος», καθώς και χρυσοφόρο χώμα («αχώνευτος γη, η το χρυσίον εκβάλλουσα»), απ’ όπου με τα πλυντήρια («χρυσοπλύσια») έβγαζαν το χρυσό, με μικρές σχετικά δαπάνες. Όσον αφορά την ισχύ του μακεδονικού βασιλείου, βασίστηκε στην παραγωγή χρυσού, και μάλιστα στην πρότυπη οργάνωση των μεταλλείων της περιοχής. Το μέγεθος του πλούτου των μακεδονικών «χρυσείων» αποτυπώνεται στους χρυσούς στατήρες που έφεραν την κεφαλή είτε του Απόλλωνα είτε του Ηρακλή είτε του Δία και στην άλλη πλευρά σκηνές από αγωνίσματα. Εκδόθηκαν από το 352 έως το 336 π.Χ. και κυκλοφορούσαν έως τον 2ο π.Χ. αιώνα, όχι μόνο στη Μακεδονία, αλλά και στη Ρώμη. Με το νόμισμα αυτό κατάφερε να ανταγωνιστεί τους «δαρεικούς στατήρες», ενώ υπερίσχυσε στον νομισματικό πόλεμο με τις αργυρές δραχμές της Αθηναϊκής Δημοκρατίας. Τα μεταλλεία εκμετάλλευσης (κυρίως του χρυσού) στη Βόρεια Ελλάδα λειτούργησαν για περισσότερα από 1.000 χρόνια, φτάνοντας ως τις ημέρες της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας.

Στο σήμερα

Στην περιοχή της ΒΑ Χαλκιδικής σώζονται περισσότερα από 300 πηγάδια και περίπου 200.000 κυβικά μέτρα αρχαίων μεταλλουργικών απορριμμάτων, των κοινών «σκουριών», από την «εκκαμίνευση» των μεταλλευμάτων. Η μεταλλευτική ιστορία του Στρατωνικού όρους που περνά από την Αρχαιότητα στο Βυζάντιο και κατόπιν στην Οθωμανική περίοδο, για να φτάσει στην εποχή του Μποδοσάκη και στη σύγχρονη ανάπτυξή τους, συμπληρώνει μια πορεία 25 αιώνων, μέχρι τη σύγχρονη εκμετάλλευση του χρυσού που μπορεί να καταστήσει την Ελλάδα τον πιο σημαντικό παραγωγό και εξαγωγέα στην Ευρώπη.

Σήμερα, μετά την ανακάλυψη του ταφικού τύμβου του λόφου Καστά, η ανασκαφική δραστηριότητα στην Αμφίπολη προσελκύει και πάλι το ενδιαφέρον της ανθρωπότητας στο μεγαλείο της αρχαίας Ελλάδας και στο ρόλο που διαδραμάτισε σε αυτό η αξιοποίηση του ορυκτού της πλούτου. Και στρέφει ξανά το βλέμμα στην πρόκληση της σύγχρονης Ελλάδας και στη μετάβαση στην νέα εποχή, που βασίζεται στην αξιοποίηση του ορυκτού της πλούτου, στη συνέχεια της ιστορίας και στη δημιουργία ενός νέου κεφαλαίου: «Την αξιοποίηση του χρυσού της Χαλκιδικής».

[ΠΗΓΗ: ΜΕΤΑΛΛΕΥΤΙΚΑ ΝΕΑ – Τεύχος 13]

Από το μπλογκ του «κοιτασματολόγου» (http://greenminerals.blogspot.gr/), αναπαράγουμε μέρος του άρθρου «Ο ‘Αριστοτέλης’ ξαναγράφει τη μεταλλευτική ιστορία», που αναρτήθηκε στις 16/11/2014. Διαπιστώνουμε πως μερικές αλήθειες, αν και τις γνωρίζουμε, είναι πολύ πικρές όταν τις διαβάζουμε…

«[…] Χαρακτηριστικό παράδειγμα αντιαναπτυξιακής πρακτικής, από συνήθεις επαγγελματίες του είδους, αποτελεί η ομάδα αντιμεταλλευτικής προπαγάνδας που τρομοκρατεί καθημερινά την κοινή γνώμη και κινδυνολογεί σε βάρος των πολιτών. Αυτοαποκαλούνται οικολόγοι αλλά μάλλον είναι ψευδόλογοι και γυρολόγοι. Εμφανίζονται σαν επιστήμονες αλλά είναι εκ των πραγμάτων α-δήμονες. Παρουσιάζονται προοδευτικοί αλλά είναι στην ουσία οπισθοδρομικοί. Γενικά είναι ακριβώς το αντίθετο από την μη κομματική, μη κερδοσκοπική, μη εξουσιαστική φυσιογνωμία που θέλουν να λανσάρουν. Επαγγελματίες πολιτικοί, βολεμένοι παρατρεχάμενοι, τακτοποιημένοι εισοδηματίες, εραστές της εξουσίας, προσπαθούν με ανάρμοστο τρόπο να αποτρέψουν κάθε εστία και πρωτοβουλία μεταλλευτικής ανάπτυξης.

Στο πρόσφατο παρελθόν βρέθηκαν στο Κιλκίς και το Σιδηρόκαστρο με μοναδική αποστολή να παίξουν για άλλη μια φορά την γνωστή κασέτα αντιμεταλλευτικής υστερίας και υποκρισίας. Για άλλη μια φορά διαστρέβλωση της αλήθειας σε όλο της το μεγαλείο. Για άλλη μια φορά παραπλάνηση της σκέψης ανθρώπων κάθε ηλικίας. Θεώρησαν επιτυχία το γεγονός ότι σταμάτησαν επιστήμονες του ΙΓΜΕ να πραγματοποιήσουν το ερευνητικό τους έργο. Χάρηκαν που έγιναν αιτία να πεταχτούν οικονομικοί πόροι που υπήρχαν διαθέσιμοι για την υλοποίηση των προγραμμάτων του ΙΓΜΕ στις δύο περιοχές. Αδιαφόρησαν ότι στέρησαν έτσι στους νέους ανθρώπους την προοπτική απασχόλησης και περιόρισαν αναδυόμενες αναπτυξιακές δυνατότητες.

Στο Κιλκίς και ειδικότερα στους δημόσιους μεταλλευτικούς χώρους Γερακαριού, Βάθης και Ποντοκερασιάς υπάρχουν δυναμικές κοιτασματολογικές ποιότητες και ποσότητες χαλκού και χρυσού. Στο συγκεκριμένο τύπο μεταλλεύματος το αποθεματικό δυναμικό παίζει σημαντικό και καθοριστικό ρόλο στην προοπτική εκμετάλλευσης. Στην περίπτωση οικονομικού ενδιαφέροντος ένα άλλο χαρακτηριστικό και σημαντικό γνώρισμα που μπορεί να προσθέσει κανείς είναι η γεωμετρική ανάπτυξη του κοιτάσματος με περιορισμένη διαμετρική διάσταση, αλλά δυναμική κατακόρυφη επέκταση και προοπτική εκμετάλλευσης σε μεγάλα βάθη. Βασικός στόχος της κοιτασματολογικής έρευνας του ΙΓΜΕ ήταν και είναι ο προσδιορισμός τυχόν οικονομικού ενδιαφέροντος των μεταλλοφοριών χαλκού και χρυσού στον δημόσιο μεταλλευτικό χώρο Ποντοκερασιάς.

Στο Σιδηρόκαστρο και ευρύτερα στα βουνά της Αγκίστρου και ανατολικότερα, υπάρχουν ισχυρές ενδείξεις, από προηγούμενες έρευνες του ΙΓΜΕ, για την ύπαρξη κοιτασματολογικού ενδιαφέροντος σε ότι αφορά στην παρουσία χρυσού και άλλων μετάλλων. Η ερευνητική επιστροφή του ΙΓΜΕ στην περιοχή στόχευε και στοχεύει στην μελέτη εκτεταμένων μεταλλοφόρων δομών, τόσο από πλευράς περιεκτικότητας χρυσού, όσο και διαθέσιμου αποθεματικού δυναμικού. Ο ευρύτερος χώρος παραμένει από κάθε άποψη σε υψηλή προτεραιότητα κοιτασματολογικής έρευνας με σημαντικό επιστημονικό και εκπαιδευτικό ενδιαφέρον, όπως επίσης μεγάλη φερόμενη αξία ορυκτού πλούτου, ικανού να αλλάξει τα αναπτυξιακά δεδομένα όλης της περιοχής. Και βέβαια η όποια προοπτική εκμετάλλευσης εξαρτάται από τα αποτελέσματα της έρευνας του ΙΓΜΕ.

Οι ερευνητικές δραστηριότητες σταμάτησαν και οι διαθέσιμοι πόροι μάλλον χάθηκαν. Οι πολίτες και οι τοπικές κοινωνίες δεν θα μάθουν τη φορά αυτή τι κρύβει η γη και το υπέδαφος στις περιοχές τους. Στην πραγματικότητα όμως δόθηκε απλά παράταση γιατί κάποια στιγμή όλα αυτά τελειώνουν. Όπως έγινε στη Χαλκιδική, όπου οι σύγχρονες επιφανειακές και υπόγειες υποδομές διαδέχονται η μία την άλλη. Όπου περισσότερες από 1.500 οικογένειες έχουν σήμερα μεταλλευτικά εισοδήματα. Όπου πολλοί νέοι επιστήμονες μπορούν πλέον να φτιάξουν τη ζωή τους και άλλοι περισσότεροι που βρίσκονται σήμερα στα θρανία μπορούν να ελπίζουν σε ένα καλύτερο μέλλον. Όπου η συνολική αξιοποίηση του ορυκτού πλούτου, με αιχμή του δόρατος τη μεταλλουργία χρυσού, θα αποδώσει τα μέγιστα στη χώρα και τους πολίτες. Στο Δήμο Αριστοτέλη ξαναγράφεται η μεταλλευτική ιστορία της ευρύτερης περιοχής. Βεργίνα, Αμφίπολη, Μεταλλεία Χρυσού. Ο διαχρονικά οικουμενικός πολιτισμός των Μακεδόνων ξανά στο προσκήνιο με το βλέμμα στο μέλλον […]».