Οι σεισμοί, τα γρανάζια, το ουράνιο τόξο οι αυτόματες μηχανές και τα ρομπότ…
Θυμάμαι έναν συμπαθή υπεύθυνο μιας ραδιοφωνικής από τηλεφώνου συνεντεύξεως προ καιρού, ο oποίος σε κάποια στιγμή εξανέστη: «Μα καλά, εσείς δεν είσθε υπερήφανος για τα επιτεύγματα των Αρχαίων Ελλήνων . Όχι, τόλμησα να απαντήσω.Πως μπορεί κανείς να είναι περήφανος για κάτι στο οποίο δεν έχει συνεργήσει. Είμαστε ωστόσο πολύ τυχεροί επειδή ζούμε στους ίδιους τόπους μ’ εκείνους, και επειδή μιλάμε τη συνέχεια τα γλώσσας που μιλούσαν εκείνοι.
Πάντως, τώρα με τα 2.400 χρόνια απ’ τη γέννηση του γίγαντα απ’ τα Στάγειρα, μου φάνηκε ότι οι περισσότεροι συμπολίτες μας (και τα περισσότερα MMEίσως) δεν έδειξαν τόσο ενδιαφέρον για τις σημαντικές παγκόσμιες επιστημονικές εκδηλώσεις που οργανώνονται αυτόν τον καιρό στη χώρα μας, όσο έδειξαν υπερηφάνεια για τις ενδείξεις ενός πιθανού κενοταφίου…
Κι είναι κρίμα, διότι ο Αριστοτέλης (ο οποίος εκτιμούσε όλεςτιςχαρές του βίου) μας είχε διαβεβαιώσει ότι την «πιο ηδονική ευχαρίστηση μας την δίνει η σοφία» (Ηθικά Νικομάχεια 1177α, 2), δηλαδή (αν μου επιτρέπεται) μας λέει κάτι σχεδόν ανάλογο με τον πατριάρχη του Ωφελιμισμού J. Mill: «η Ποίηση συμβάλλει περισσότερο στην ευδαιμονία μας απ’ ό,τι η κατανάλωση χαβιαριού». Μόνο που δεν γίνεται να τους πιστέψουμε επειδή απλώς το είπαν, αλλά χρειάζεται βιωματική εμπειρία – δηλαδή συμμετοχή και αυτενέργεια, τα οποία μερικοί κακεντρεχείς λένε πως τάχα είναι ουσιώδη εν ανεπάρκεια…
Για να τσιμπήσομε λοιπόν το αριστοτελικό δόλωμα της ηδονής μέσω ττης σοφίας, οι οργανωτές του πρόσφατου παγκόσμιου Συνεδρίου της Θεσσαλονίκης (το Διεπιστημονικό Κέντρο Αριστοτελικών Μελετών, του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου) οργάνωσαν μιαν ανοιχτή εκδήλωση (στα ελληνικά, ειδικώς για τους πολίτεςτης Θεσσαλονίκης), με θέμα «Αριστοτέλης και (θετικές) Επιστήμες – στην οποία εισαγωγικά αναφέρθηκα σε μερικές γνωστές επιστημονικές θέσεις του Σταγειρίτη, οι οποίες πιθανώς να «αρέσουν»στους συγχρόνους μας. Και είπα να τις επαναλάβω και εδώ, για όποιους τυχόν δεν έτυχε να τις έχουν διαβάσει ως τώρα.
Κοιτάξτε πρώτα τον γνωστό πίνακα του «ενήμερου» Ραφαήλ: Ο Πλάτων με τις μεγαλοφυείς του ιδέες δείχνει τον ουρανό, ενώ ο Αριστοτέλης τείνει το χέρι του οριζόντια, υπαινισσόμενος το ισόρροπο ενδιαφέρον του και για τα ουράνια και για τα γήινα φαινόμενα με προτεραιότητα όμως γι’ αυτά τα τελευταία, αφού έχει στραμμένη την παλάμη του προς τα κάτω. Και πράγματι, ο Αριστοτέλη διερευνά και τον αντικειμενικό Κόσμο και τον Άνθρωπο– χωρίς όμως καμιάν αναφορά στη Μυθολογία, η οποία μέχρι τότε συνιστούσε νόμιμη ερμηνευτική των πραγμάτων μέθοδο. Τώρα, βασικό όργανο είναι η επιστημονική μέθοδος: «Η επιστήμη καταρτίζεται απ’ τη γνώση την αναφερόμενη στις αρχές ή τα αίτια. Πριν απ’ όλα, χρέος μας είναι να ξεκαθαρίσομε τα ζητήματα που αναφέρονται στιςαρχές» (Φυσ. 184α, 1 κ.ε.). Πριν δε απ’ την παράθεση των δικών του ερμηνειών, αναφέρεται πάντοτε στις γνώμες των αρχαιοτέρων (σχολιάζοντας, απορρίπτοντας ή υιοθετώντας τες). Τέλος, μπροστά στην τραγικότητα της τεράστιας άγνοιάςμας, τολμά να νομιμοποιεί και την διανοητική απόδειξη του απλός «εφικτού»μιας ερμηνείας (Μετεωρ. 344α, 5) –ανοίγοντας έτσι την πόρτα και για αναπόφευκτα σφάλματα.
Ωστόσο, ιδού ένα πάρα πολύ μικρό δείγμα επιστημονικών επιτυχιών του Αριστοτέλουε, όχι μόνον ως προς την Μέθοδο, αλλά (προσεγγιστικώς έστω) και ως προς το αποτέλεσμα.
Και πρώτα στη γνώση της άβιας Ύλης:
Όταν, με τα πενιχρότατα μέσα της εποχής εκείνης, προσπαθούσε ν’ ανακαλύψει τα αίτια των σεισμών, κατέληξε τουλάχιστον να διακρίνει (αμυδρώς έστω) τα «διατμητικά» κύματα της παραμόρφωσης του φλοιού της Γης, απ’ τα κύματα «πιέσεως» τα οποία όπως ξέρομε προηγούνται κάθε σεισμού. Προβάλλει λοιπόν το σωματικό ανάλογον (ρίγος και σφυγμός), και λέει: «Τον μεν των σεισμών οίον τρόμον είναι, τον δ’ οίον σφυγμόν», (Μετεωρ. 366α, 18).
Καθώς ο Κόσμος του Αριστοτέλους είναι καμωμένος από ύλην, εύλογο είναι το ενδιαφέρον του για την γένεση των στερεών σωμάτων. Τόσο πολύ, ώστε να συντάξει ειδικό κεφάλαιο «Αντοχής των Υλικών» (θα το λέγαμε σήμερα), στο οποίο, με πάθος για τη λεπτομέρεια, προσφέρει ειδικήν ορολογία για τις ιδιότητες παραμόρφωσης και θραύσης στερεών σωμάτων, μαζί με ακριβέστατεςπεριγραφές μηχανικής συμπεριφοράς για δεκαέξι περιπτώσει, όπως : Πηκτόν, καμπτόν, κατακτόν, πλαστόν, ελκτόν, τμητόν, γλίσχρον κ.ά. (Μετεωρ. 385α, 11). Άλλη μία ένδειξη ότι ο Σταγειρίτης ήταν ανοικτός προς την Τεχνολογία.
Το εντυπωσιακό ουράνιο τόξο (η «ίρις») θα είναι άλλη μία επιστημονική πρόκληση για τον Αριστοτέλη. Με τις ατελείς ακόμη αντιλήψεις τηςγεωμετρικής Οπτικής της εποχής (και χωρίς σαφή αντίληψη για το φαινόμενο της διάθλασης του φωτός), θα αγωνισθεί σε πλήθος σελίδων μέσα στα Μετεωρολογικά του (371 έως 374), προκειμένου να προσφέρει μια φυσική εξήγηση και σ’ αυτό το εντυπωσιακό ουράνιο φαινόμενο. Θα αποδείξει γιατί είναι ημικύκλιο, θα εξηγήσει τις ανακλάσεις του ηλιακού φωτός πάνω στην «ψεκάδα» (όπως σε καθρεφτάκια), θα αναλύσει τη χρωματική σύνθεση – καθώς και την αντίστροφη διαδοχή χρωμάτων στο διπλό ουράνιο τόξο. Δεν θα καταφέρει όμως, φευ, να ερμηνεύσει την εμφάνιση αυτού του διπλού τόξου.
Υποστηρίζεται ότι ολόκληρη η εξέλιξη των οδοντωτών τροχών και των ελικοειδών αξόνων που χρησιμοποιήθηκαν στην Ελληνιστική Τεχνολογία (απ’ τον Αρχιμήδη έως τον Ηρωνα τον Αλεξανδρέα) στηρίχθηκε στην αριστοτελική περιγραφή περί της περιστροφής σειράς«κυκλικών δίσκων εν επαφή», όταν περιστρέψομε έναν μόνον απ’ αυτούς του ςδίσκους (Μηχ. Προβλ. 848α): Η τριβή της επαφήςτους πραγματώνεται από μεγάλο πλήθος«δοντάκια»της αδρομέρειας των περιφερειών των δίσκων – γεγονός που οδήγησε στο υστερότερο τεχνητό κόψιμο μεγαλύτερων δοντιών στα γρανάζια.
Ιδού λοιπόν άλλη μια τεχνολογική ροπή του Σταγειρίτη.
Δεν τολμώ να επεκταθώ εδώ σε ανάλογα μικρή δειγματοληψία απ’ τις επιστημονικές επιτυχίες του Αριστοτέλουςστις Επιστήμες των εμβίων. Άλλωστε η αποφασιστική συμβολή του Σταγειρίτη στην επιστήμη της Βοτανικής και της Ζωολογίας είναι πολύ γνωστότερη. Ωστόσο, μόνον ένα τόλμημά του στο πλαίσιο των Επιστημών του Ανθρώπου θα πάρω το θάρρος εδώ να υπογραμμίσω: Με τον συνδυασμό των εργασιών «Περί Ενυπνίων» και «Περί της καθ’ ύπνον Μαντικής», θα δώσει ερμηνείαν των ονείρων αρκετά κοντινή με τις απόψεις της σύγχρονης Ψυχολογίας– και, το σπουδαιότερο, θα ‘πει: «Αφαιρεθείσης δε της από του θεού αιτίας […], υπέρ την ημετέραν είναι δοκεί σύνεσιν ευρείν την αρχήν» (ΠΚΥΜ, 492b, 21). Ετόλμησε να εφαρμόσει και εδώ τις ίδιες ερμηνευτικές Αρχές που χρησιμοποίησε και για όλες τις άλλες Επιστήμες.
Ένα τέτοιο μικρό υπομνηστικό σημείωμα πρέπει ωστόσο να τελειώσει με την ηθική μεγαλοσύνη του ανδρός, του οποίου εορτάζεται αυτή η επέτειος. Έτσι, θέλω πρώτα να τονίσω ότι για να μελετήσει το «τμητόν» του ξύλου ή το «πιλητόν» του μπρούντζου, ο Αριστοτέλης καταδέχθηκε να σκύψει πάνω στη δουλειά του ξυλουργού και του χαλκουργού αντί για τη γνωστή σνομπαρία του Ξενοφώντος εναντίον τους. Κι ακόμη, βλέποντας τις επερχόμενες τεχνολογικές εξελίξεις, θα ‘πει εκείνο το προφητικό (Πολιτικά, 1253b, 34): «Εάν τα μηχανήματα επιτελούσαν το έργο τους διατασσόμενα [αυτόματα] ή αισθανόμενα [ρομπότ], τότε δεν θα είχαν οι δεσπότες ανάγκη από δούλους . Μια τεχνοαπελευθερωτική ουτοπία, 1.800 χρόνια πριν απ’ τον Campanella..

[ΠΗΓΗ: ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ ΚΥΡ_ΤΕΧΝΕΣ, του Θεοδόση Π. Τάσιου, ομότιμου καθηγητή ΕΜΠ, 26/06/2016]

Στο πλαίσιο του εορτασμού των 2.400 χρόνων από τη γέννηση του Αριστοτέλη, η Εφορεία Αρχαιοτήτων Χαλκιδικής και Αγίου Όρους διοργανώνει εκδήλωση στα αρχαία Στάγειρα, γενέτειρα του μεγάλου φιλοσόφου. Την Κυριακή 26 Ιουνίου στις 9 μ.μ., μπροστά στη στοά των αρχαίων Σταγείρων, στην Ολυμπιάδα Χαλκιδικής θα προβληθεί η ταινία “Αριστοτέλης ο Σταγειρίτης”, σε σκηνοθεσία της αρχαιολόγου-σκηνοθέτριας Ελένης Στούμπου-Κατσαμούρη και παραγωγή της Εφορείας Αρχαιοτήτων Χαλκιδικής και Αγίου Όρους

Στη συνέχεια ο Δημήτρης Παπαχαραλάμπους (πιάνο) και η σοπράνο Carmyn θα μοιραστούν με το κοινό μελωδίες αφιερωμένες στη μνήμη του Αριστοτέλη. Η είσοδος για το κοινό είναι ελεύθερη, ενώ ο αρχαιολογικός χώρος θα παραμείνει ανοιχτός από τις 8 π.μ. έως τα μεσάνυχτα, οπότε αναμένεται το τέλος της εκδήλωσης.

[ΠΗΓΗ: ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ, 23/6/2016]

Μέσα από το κείμενο της διαθήκης του προβάλλουν η φιλευσπλαχνία και ένας πρώιμος φιλελευθερισμός τόσο για τις γυναίκες όσο και για τους δούλους. Προικίζει τη γυναίκα του για να ξαναπαντρευτεί και απελευθερώνει όσους υπηρέτησαν τον ίδιο και την οικογένεια του.

Τα όσα σημαντικά αποκαλύπτονται τις τελευταίες μέρες για τον τάφο του Αριστοτέλη στα αρχαία Στάγειρα της Χαλκιδικής αναζωπύρωσαν το ενδιαφέρον για τη ζωή του. Ειδικά για τις συνθήκες θανάτου του στη Χαλκίδα και τη μεταφορά της τέφρας του στη γενέτειρά του. Σύμφωνα με πηγές, αδιαμφισβήτητης εγκυρότητας, «όταν ο Αριστοτέλη πέθανε στη Χαλκίδα (Οκτώβριος 322 π.Χ.), οι Σταγειρίτες έστειλαν και έφεραν την τέφρα του στην πατρίδα τους, την τοποθέτησαν μέσα σε χάλκινη υδρία και κατόπιν απέθεσαν την υδρία αυτή σε μια τοποθεσία που την ονόμασαν Αριστοτέλειον. Κάθε φορά που είχαν σημαντικές υποθέσει και ήθελαν να λύσουν δύσκολα προβλήματα, συγκαλούσαν σε αυτόν τον τόπο τη συνέλευσή τους».

Αραβικά και βυζαντινά χειρόγραφα, βασισμένα σε αρχαίες πηγές, προσθέτουν κι άλλες σχετικές πληροφορίες. Όπως ότι «τα Στάγειρα, που είχαν καταστραφεί από τον Φίλιππο (349 π.Χ. όταν ανήκαν στο αντιμακεδονικό «Κοινό των Χαλκιδέων»), πέτυχε ο Αριστοτέλης (την περίοδο που ήταν δάσκαλος του Μ. Αλεξάνδρου) να ανοικοδομηθούν από τον βασιλιά και καθόρισε ο ίδιος εγγράφως τους νόμους και τη μορφή του πολιτεύματός τους… Οι συμπολίτες του, από την άλλη, λόγω αυτών των ενεργειών, με τέτοια τιμή τίμησαν αυτόν, ώστε να καθιερώσουν την τέλεση ετήσιων γιορτών και αγώνων, όσο ακόμη ήταν ζωντανός…».

Ο Αριστοτέλη πέθανε από στομαχική πάθηση (καρκίνο του στομάχου) στο πατρικό σπίτι της μητέρας του Φαιστιάδας.Ήταν τότε 63 χρόνων. Παραδόσεις για αυτοκτονία του, όπως ο Σωκράτης, είτε ότι «έσκασε από το κακό» του και τη στενοχώρια του κινούνται στον χώρο των παραμυθιών.

Στη Χαλκίδα (απ ‘ όπου προέρχονταν και οι πρώτοι οικιστές των Σταγείρων) είχε αυτοεξοριστεί αμέσως μετά τον θάνατο του Μ. Αλεξάνδρου (323 π.Χ.), την επικράτηση του αντιμακεδονικού κόμματος στην Αθήνα, τις κατηγορίες εναντίον του για αθεΐα-ασέβεια και τις παρεπόμενες απειλές γιατη ζωή του. Γι ‘ αυτό εγκατέλειψε την Αθήνα, αφήνοντας διάδοχό του στο Λύκειο, αλλά και την τεράστια βιβλιοθήκη του στον στενό φίλο και συνεργάτη του Θεόφραστο.

Στη Χαλκίδα έγραψε και τη διαθήκη του, η οποία σώζεται από τον γνωστό βιογράφο των φιλοσόφων Διογένη Λαέρτιο (3oς αιώνας μ.Χ.). Αλλά και σε μεταγενέστερες αραβικές πηγές, που αντλούν από παλαιότερους και αρχαίους συγγραφείς. Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι πρόκειται για γνήσια διαθήκη και οι αντιρρήσεις που έχουν εκφραστεί από ορισμένους κατά καιρούς δεν ευσταθούν. Μέσα από το κείμενο αυτό αναδεικνύεται ο άνθρωπος Αριστοτέλης. Ο χαρακτήρας και το ήθος του. Η ευσέβεια προς το δίκαιο, τους θεσμούς και τους θεούς. Η φιλευσπλαχνία και η αγάπη του για την οικογένεια. Αλλά και ο φιλελευθερισμός του για να χρησιμοποιηθεί ένας σύγχρονος όρος.

Φιλανθρωπία

Έτσι, οι γνωστές απόψεις στα συγγράμματά του για την κατωτερότητα των γυναικών και τη θέση των δούλων «υπονομεύονται», με μια έννοια, απ όσα ορίζονται εκεί. Παραγγέλλει την απελευθέρωση και την οικονομική ενίσχυση των δούλων του. Δίνει όχι απλώς την άδεια στη σύζυγο του να ξαναπαντρευτεί, αλλά και να κατοικήσει σε όποιο πατρικό του σπίτι επιθυμεί, αφού πρώτα εξασφαλιστεί οικονομικώς.

Κατά κοινή ομολογία των αριστοτελιστών, μέσα από το κείμενο αυτό προβάλλει «η ζωηρή φροντίδα του για τους συγγενείς και υπηρέτες του. Ένα δείγμα νηφάλιας και γνήσιας φιλανθρωπίας» . Στη διαθήκη του δεν διατυπώνει επιθυμία για τον τόπο της ταφής του. Σημειώνει, όμως, ότι όπου ταφεί ο ίδιος να τοποθετηθούν και τα λείψανα της πρώτης γυναίκας του, όπως η ίδια ήθελε.

Σύμφωνα με ορισμένες παραδόσεις, η Πυθιάς υπήρξε και «βοηθός» του Αριστοτέλη στη συλλογή στοιχείων για ορισμένα έργα του. Το όνομά της, μάλιστα, συγκαταλέγεται και σε κατάλογο γυναικών επί στημόνων της αρχαιότητας.

Πρόκειται για την Πυθιάδα, ανιψιά ή θετή κόρη του Ερμεία, ηγεμόνα του μικρασιατικού Αταρνέα και προστάτη του Αριστοτέλη (είχε ορφανέψει μικρός). Μια αριστοτελική ωδή προς τιμή του δολοφονημένου από τους Πέρσες Ερμεία ήταν η αφορμή για την κατηγορία της«αθεΐας» το 323 π.Χ. στην Αθήνα. Από τον γάμο με την Πυθιάδα απέκτησε κόρη, που πήρε το όνομα της μητέραςτης.

Μετά τον θάνατο της γυναίκας του ο Αριστοτέλη είχε δεύτερη σύζυγο τη Σταγειρίτισσα Ερπυλλίδα. Έχει χυθεί αρκετό μελάνι αν ήταν νομίμη γυναίκα του ή παλλακίδα (το πιθανότερο). Σημασία εδώ έχει η αγάπη και η φροντίδα που εκδηλώνεται γι αυτήν στη διαθήκη. Μαζί της ο Αριστοτέλης απέκτησε τον Νικόμαχο (σ’ αυτόν αφιερώνονται και απευθύνονται τα Ηθικά Νικομάχεια ). Ο γιος ήταν ανήλικος όταν πέθανε ο πατέρας του (μεγάλωσε με τη φροντίδα των επιτρόπων της διαθήκης, αλλά σκοτώθηκε νέος σε κάποια μάχη).

Τα σενάρια για τους κληρονόμους

Οι μελετητές της διαθήκης διχάζονται ως προς το πρόσωπο που ήταν ο νόμιμος κληρονόμος του Αριστοτέλη. Τρεις είναι οι πιθανότητες:

• Η κόρη του Πυθιάς ως«επίκληρος» (μοναχοκόρη κληρονόμος της πατρικής περιουσίας, που έπρεπε να παντρευτεί συγγενή από την πλευρά του πατέρα).
• Ο Νικάνωρ, ο οποίος ήταν μάλλον «εισποίητος» (υιοθετημένος) από τον Αριστοτέλη
• Ο Νικόμαχος, με την προϋπόθεση ότι η Ερπυλλίδα ήταν νόμιμη σύζυγος ή ότι είχε υιοθετηθεί κι αυτός.

Η διαθήκη, πάντως, προϋποθέτει έναν δεδομένο γενικό κληρονόμο, αφού με αυτήν ο Αριστοτέλη ορίζει ειδικά κληροδοτήματα και δεν γίνεται εκεί αναφορά στο σύνολο της περιουσίας του. Διότι προφανώς και σπίτι είχε στην Αθήνα (πέραν των οικογενειακών στα Στάγειρα και στη Χαλκίδα) και άλλη περιουσία.

Οι επίτροποι και οι υποψήφιοι γαμπροί

Επίτροπος πάντων και διά παντός ορίζεται ο Αντίπατρος. Πρόκειται για τον στρατηγό αντιβασιλιά της Μακεδονίας (έως τον θάνατο του Μ. Αλεξάνδρου) και επιμελητή αυτοκράτορα της μακεδονικής επικράτειας κατά την πρώτη φάση του πολέμου των διαδόχων.

Για τους τρεις από τους πέντε επιμελητές της διαθήκης (Αριστομένης, Τίμαρχος και Διοτέλης) δεν υπάρχουν στοιχεία. Μάλλον ήταν συνοδοιπόροι του στο Λύκειο.

Ο Ίππαρχος αναφέρεται στη διαθήκη του Θεόφραστου, ως φίλος, συσχολιαστής και συμφιλοσοφών. Ίσως ήταν ο διαχειριστής της Περιπατητικής Σχολής. Ο Θεόφραστος τον όρισε εκτελεστή και της δικής του διαθήκης.

Ο Θεόφραστος (371 287/285) είναι ο γνωστός διάδοχος και συνεχιστής του Αριστοτέλη στην Περιπατητική Σχολή. Ορίζεται υπό αίρεση επιμελητής της αριστοτέλειας διαθήκης («εάν βούληται…» ).

Το εντυπωσιακό είναι ότι αν επιθυμεί μπορεί να αντικαταστήσει τον Νικάνορα. Να πάρει δηλαδή αυτός ως σύζυγο την κόρη του Αριστοτέλη, αν ο Νικάνωρ πεθάνει πριν από τον γάμο. Δεν αποτελεί έκπληξη για τα δεδομένα Της εποχής η ηλικία του (είναι περίπου 50 χρόνων και η μέλλουσα νύφη, Πυθιάς, ανήλικη ακόμη).

Στην αυλή του Μεγαλέξανδρου

Ο Νικάνωρ είναι ο «πρωταγωνιστής» στη διαθήκη. Γιος του Προξένου, φίλου της οικογένειας και προστάτης του Αριστοτέλη από τα χρόνια της παραμονής του στη Μικρά Ασία και της παραμονής του στην Ακαδημία του Πλάτωνα.

Φαίνεται ότι από πολύ νωρίς και ενώ ακόμη η Πυθιάς ήταν μικρή, ο Αριστοτέλης «εμνήστευσεν αυτήν προς  τον Νικάνορα». Ίσως τον τελευταίο να είχε υιοθετήσει ο φιλόσοφος μετά τον θάνατο του Πρόξενου. Διατυπώνεται η άποψη ότι κατά την εποχή θανάτου του Αριστοτέλη και νωρίτερα είτε απουσίαζε όντας στην αυλή του Μ. Αλεξάνδρου ή κάπου αλλού, είτε ότι ασθενούσε (ο Αριστοτέλης φροντίζει για τα σχετικά «τάματα» υπέρ της σωτηρίας του). Ίσως, όμως, να ήταν απλώς ανήλικος γι ‘ αυτό ορίζονται και επιμελητές μέχρι να αναλάβει την περιουσία.

Ο Νικάνωρ έγινε πράγματι σύζυγος της Πυθιάδας. Πέθανε σχετικά νέος και η Πυθιάς παντρεύτηκε άλλες δύο φορές (έναν Σπαρτιάτη κι έναν Αθηναίο γιατρό). Απέκτησε τρεις γιους, που μαθήτευαν στο Λύκειο. Ανάμεσά τους και τον Αριστοτέλη. Για τον τελευταίο ο Θεόφραστος παραγγέλλει στη δική του διαθήκη να τον φροντίζουν οι φίλοι του ώστε να προαχθεί στη φιλοσοφία . Πράγμα που δείχνει ότι πολλά χρόνια μετά εξακολουθούσε να φροντίζει για τους απογόνους του Αριστοτέλη.

Την Πέμπτη, ο server που φιλοξενεί την ιστοσελίδα της αγγλικής έκδοσης της Καθημερινής (ekathimerini.com) δεν άντεξε τον όγκο επισκέψεων αναγνωστών απ’ όλο τον κόσμο και πάγωσε για ώρες. Αιτία του πρωτοφανούς ενδιαφέροντος ήταν η ανακοίνωση Έλληνα αρχαιολόγου ότι ταφικό μνημείο που αποκαλύφθηκε το 1996 στα Στάγειρα, γενέτειρα του Αριστοτέλη, πιθανότατα ανήκει στον μεγάλο φιλόσοφο. Εφημερίδες, κοινωνικά δίκτυα και διεθνή πρακτορεία αναμετέδιδαν την είδηση, μαζί με την επιφύλαξη του αρχαιολόγου Κωνσταντίνου Σισμανίδη ότι «δεν έχουμε αποδείξεις αλλά ισχυρότατες ενδείξεις – φθάνουν σχεδόν στη βεβαιότητα».

Στην Ελλάδα, έχοντας πικρή πείρα, μάθαμε να προσέχουμε όταν ακούμε για μεγάλες αρχαιολογικές ανακαλύψεις, έτσι μας ξάφνιασε το άμεσο και μεγάλο διεθνές ενδιαφέρον. Οι φωτογραφίες από την περιοχή της ανασκαφής δείχνουν ένα σημαντικό πεταλωτό οικοδόμημα με πανοραμική θέα τη θάλασσα της Χαλκιδικής. Θα ήταν, ασφαλώς, ταιριαστή τελευταία κατοικία για έναν άνθρωπο του οποίου το όνομα είναι γνωστό σε όλο τον κόσμο αφού μεγάλο μέρος του έργου του διασώθηκε έως τις μέρες μας. Το διεθνές ενδιαφέρον, πάντως, ίσως προέρχεται από τον θαυμασμό και το δέος που αισθάνεται κανείς όταν μπορεί να συνδέσει την ιδέα, τη σκέψη, το πνεύμα, με την ύλη. Να πει: «Εδώ περπάτησε ο Χριστός», ή «Αυτές είναι ζωγραφιές των πρώτων ανθρώπων…».

Έχουμε ανάγκη από τεκμήρια. «Ώστε υπάρχει! Όπως μάθαμε στο σχολείο», αναφώνησε ο Σίγκμουντ Φρόιντ όταν βρέθηκε στην Ακρόπολη το 1904. Όταν θεωρούμε κάτι πολύ σημαντικό, φοβόμαστε ότι ίσως υπάρχει μόνο στο μυαλό μας και όχι στον πραγματικό κόσμο. Έτσι κυνηγάμε τον τάφο του Μεγαλέξανδρου ή της Κλεοπάτρας γι’ αυτό θέλουμε να πιστεύουμε ότι οι τάφοι που βρίσκουμε είναι του Αγαμέμνονα ή του Φιλίππου Β’ και όχι κάποιου αγνώστου (άρα λιγότερο σημαντικό, κατά τη γνώμη μας). Έχουμε ανάγκη να ταξινομήσουμε τα πράγματα να ταιριάξουμε το πνεύμα με την ύλη, να οριοθετήσουμε τον κόσμο μας, να βάλουμε τάξη στο τότε και το τώρα, σκαλίζοντας τη γη για να φέρουμε το παρελθόν στο σήμερα.

Είναι, όμως, n ύλη –οι πέτρες του ταφικού μνημείου σε αυτή την περίπτωση– η «έκφραση» του άυλου που αναζητούμε; Εξαρτάται από το ποιοι είμαστε και ποια η σχέση μας με αυτό που θέλουμε να βρούμε. Πολλοί γνωρίζουν κάτι για τον Αριστοτέλη, ότι ήταν κορυφαίος φιλόσοφος, μαθητής του Πλάτωνα και δάσκαλος του Αλεξάνδρου γι’ αυτούς είναι ενδιαφέρουσα η ιδέα ότι το όνομα τοποθετείται τώρα και στον πραγματικό κόσμο, ότι μπορούμε κατά κάποιον τρόπο να αγγίξουμε κάτι που ταυτίζεται με το όνομα. Μπορούσαμε να επισκεφθούμε το Λύκειο στο οποίο δίδαξε στην Αθήνα, τώρα προσθέτουμε και το σημείο όπου ετάφη. Εάν μας είναι αδιάφορος ο Αριστοτέλης και ο κόσμος που εκπροσωπεί, δεν θα μας ενδιαφέρει η σχέση μεταξύ του τάφου και του επιφανούς νεκρού. Οι αρχαίοι Έλληνες εξέφρασαν την απόσταση μεταξύ αρχιτεκτονικής μορφής και πνεύματος με ένα ρητό για τους Αιγύπτιους, τους οποίους θαύμαζαν αλλά αδυνατούσαν να κατανοήσουν. «Έχουν σπουδαίους ναούς», έλεγαν, «κι όμως μέσα οι ιερείς υμνούν γάτες και κροκοδείλους».

Εμείς ποιοι είμαστε και τι υμνούμε; Αυτή είναι η ουσιαστική ερώτηση που μας θέτουν οι πέτρες στα ερείπια του παρελθόντος. Είναι ίδιο το συναίσθημα όταν επισκεπτόμαστε την αρχαία Ελευσίνα ή μια εν λειτουργία ορθόδοξη εκκλησία Στο παγκόσμιο χωριό, o Αριστοτέλης είναι ένας από τους σημαντικότερους εκπροσώπους της φιλοσοφίας και του πνεύματος εξερεύνησης και εξήγησης των φυσικών φαινομένων. των πολιτειακών συστημάτων, της λογοτεχνίας και της μεταφυσικός. Ακριβώς επειδή το έργο του είναι τόσο σημαντικό και τόσο γνωστό, πολλοί ενδιαφερόμαστε για ό,τι έχει σχέση με αυτόν είτε ο φερόμενος ως τάφος του είτε η αναζήτηση χαμένου βιβλίου του για την κωμωδία, όπως πραγματεύεται ο μεγάλος Ουμπέρτο Εκο στο «Όνομα του Ρόδου». Η «συγγένεια» αυτή ίσως μας βγάζει και λίγο από την καθημερινότητά μας, εμπλουτίζοντας για λίγο τη φαντασία μέσω της επαφής με έναν άλλον κόσμο, με μια άλλη εποχή.

Όσοι γνωρίζουν βαθύτερα το έργο του Αριστοτέλη νιώθουν, ασφαλώς, την ανάγκη να αντιμετωπίσουν τη θεωρία του αρχαιολόγου με τον πρέποντα αριστοτέλειο σκεπτικισμό. Επειδή n σημασία του ανθρώπου είναι το έργο του και το γεγονός ότι αρκετά μεγάλο μέρος του διεσώθη μέσα από τους αιώνες, χάρη σε Άραβες, καλόγερους του Μεσαίωνα και μελετητές της Αναγέννησης. Εάν ο τάφος περιείχε τόμους χαμένων έργων, τότε θα μιλούσαμε για πραγματικό θησαυρό – σημαντικότερο απ’ οποιοδήποτε κτίσμα, πολυτιμότερο από χρυσό. Αλλά και πάλι, και μόνο n παρατήρηση του Αριστοτέλη ότι o θαυμασμός είναι η αρχή της φιλοσοφίας αρκεί για να αισθανόμαστε ότι, πράγματι, όλη η Γη είναι ο τάφος του.

[ΠΗΓΗ: ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ ΚΥΡΙΑΚΗΣ, του Νίκου Κωνσταντάρα, 29/05/2016]

Το πιο σπουδαίο εύρημα από την εικοσαετή ανασκαφική έρευνα στα αρχαία Στάγειρα ανακοινώνεται σήμερα στη Θεσσαλονίκη, σε εκατοντάδες κορυφαίους αριστοτελιστές της παγκόσμιας επιστημονικής κοινότητας: Ο τάφος του Αριστοτέλη, που διασώζεται εδώ και 2.400 χρόνια στη γενέτειρά του. Πολυετείς έρευνες αφήνουν ελάχιστες αμφιβολίες για το εξαιρετικός σημασίας ταφικό μνημείο που ταυτίζεται πλέον με τον Σταγειρίτη φιλόσοφο.

Τόσο τα ανασκαφικά δεδομένα όσο και παλιές γραμματειακές πηγές συγκλίνουν στην άποψη ότι το αψιδωτό οικοδόμημα και o βωμός σε μαρμαροθετημένο δάπεδο των ελληνιστικών χρόνων, που αποκάλυψαν οι ανασκαφές στην αρχαία πόλη το 1996, δεν μπορεί παρά να ήταν ο τάφος και το ηρώο του Αριστοτέλη. Ένα ταφικό ηρώο όπου οι Σταγειρίτες μετέφεραν και εναπόθεσαν την τέφρα του φιλοσόφου αμέσως μετά τον θάνατό του στη Χαλκίδα, τον τίμησαν ως ήρωα, σωτήρα, νομοθέτη και δεύτερο οικιστή της πόλης τους, εφόσον με δική του μεσολάβηση στον Φίλιππο επανιδρύθηκαν (340 π.Χ) τα Στάγειρα, που είχαν καταστραφεί από τον ίδιο Μακεδόνα βασιλιά το 349 π.Χ.

«Δεν έχουμε αποδείξεις αλλά ισχυρότατες ενδείξεις φθάνουν σχεδόν στη βεβαιότητα. Η θέση στην οποία κτίστηκε το πεταλωτό οικοδόμημα, μέσα στην πόλη και κοντά στην Αγορά (κατά παρέκκλιση των νενομισμένων), με πανοραμική θέα προς όλες τις κατευθύνσεις. Η εποχή της κατασκευής του στην αρχή αρχή ακόμη της ελληνιστικής περιόδου. Το ασύμβατο για άλλες χρήσεις σχήμα του. Ο δημόσιος χαρακτήρας του και η μεγάλη βιασύνη που διακρίνεται στην κατασκευή του, με ποιοτικό, άλλα ετερόκλητα οικοδομικό υλικό σε δεύτερη χρήση. Η ύπαρξη βωμού σε τετραγωνισμένο δάπεδο. Ολα αυτά οδηγούν στο συμπέρασμα ότι τα σωζόμενο αψιδωτό κτίσμα ήταν ο τάφος ηρώο του Αριστοτέλη», επισημαίνει ο ανασκαφέας, μελετητής των αρχαίων Σταγείρων, αρχαιολόγος Κώστας Σισμανίδης στην πρώτη επιστημονική ανακοίνωση που κάνει σήμερα για τον τάφο του Αριστοτέλη στο παγκόσμιο συνέδριο “Αριστοτέλης 2.400 χρόνια”.

Το ταφικό οικοδόμημα εντοπίστηκε ανάμεσα στη στοά του 5ου αιώνα και στον αρχαϊκό ναό του Διός Σωτήρος και της Αθηνάς Σώτειρας (6ος αιώνας π.Χ.), μεταξύ της αρχαϊκής και της κλασικής πόλης, στη χερσόνησο Λιοτόπι. Η αψιδωτή του κάτοψη (10 περίπου μέτρα), το σχήμα του, n ύπαρξη ορθογώνιου μαρμαροθετημένου δαπέδου με κενή επιφάνεια βωμό (1,30×1,70 μ.) είχαν προβληματίσει πολύ τον αρχαιολόγο ερευνητή, καθώς περιβάλλει επακριβώς έναν τετράγωνο βυζαντινό πύργο.

Είναι σαφές ότι οι Βυζαντινοί το κατέστρεψαν αναταράσσοντας εντελώς τα αρχαιολογικά στρώματα. Ο ημικυκλικός τοίχος του ταφικού μνημείου, ωστόσο, διατηρείται σε ύψος δύο περίπου μέτρων. Το οικοδόμημα έφερε στέγη με κεραμίδια από το βασιλικό κεραμοποιείο, επιβεβαιώνοντας τον δημόσιο χαρακτήρα του. Υπερυψωμένος, πλατύς κτιστός δρόμος οδηγούσε σε είσοδο του μνημείου, που ήταν προσπελάσιμο για προσφορές και απονομή τιμών.

Κινητά ευρήματα, κεραμική, περισσότερα από πενήντα νομίσματα χρονολογούν τάφο και βωμό στους χρόνους περίπου του Μεγάλου Αλεξάνδρου. Ποιος όμως ήταν ο ένοικος του Γραμματειακές πηγές δίνουν τη ζητούμενη απάντηση, με κυριότερες το χειρόγραφο αρ. 257 της Μαρκιανής Βιβλιοθήκης και μία αραβική βιογραφία του Αριστοτέλη. Σύμφωνα με αυτές, μετά τον θάνατο του στη Χαλκίδα (322 π.Χ) οι Σταγειρίτες μετέφεραν την τέφρα του με χάλκινη υδρία, την έθαψαν σε μεγάλο υπέργειο τάφο μέσα στην πόλη τους, δίπλα στον οποίο έστησαν και βωμό, σε έναν τόπο που τον ονόμασαν “Αριστοτέλειον” και στον οποίο συνεδρίαζε στο εξής n Βουλή. Προς τιμήν του καθιέρωσαν μεγάλες ετήσιες γιορτές και αγώνες, τα “Αριστοτέλεια”.

Στο ταφικό ηρώο του Αριστοτέλη και στα ερείπια της πόλης όπου περπάτησε πριν από 2.400 χρόνια θα ξεναγηθούν αύριο 250 και πλέον αριστοτελιστές από 40 χώρες, οι οποίοι μελετούν με ευλάβεια το έργο του πιο αναγνωρίσιμου Έλληνα φιλόσοφου.

[ΠΗΓΗ: ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ, της Γιώτας Μυρτσιώτη, 26/05/2016]