Στις περιοχές με παρόν αλλά και παρελθόν στη μεταλλευτική δραστηριότητα, όπου η μεταλλευτική κουλτούρα είναι ακόμη σε ορατή ή λανθάνουσα μορφή, η «μεταλλευτική περιήγηση» μπορεί να αποτελέσει ένα είδος «εναλλακτικού τουρισμού» σαν απάντηση στο καθιερωμένο αλλά βλαπτικό πρότυπο του παθητικού μαζικού τουρισμού.

Η μεταλλευτική περιήγηση, μπορεί λειτουργήσει ως ένα είδος εναλλακτικού ή συμπληρωματικού βιώσιμου τουρισμού (όπως πχ. ο οικοτουρισμός ή αγροτουρισμός), ένα περιβαλλοντικά υπεύθυνο «ταξίδι», που ενθαρρύνει τη διατήρηση της φύσης και της παράδοσης, έχει μικρές επιπτώσεις στο περιβάλλον και εμπλέκει θετικά τους τοπικούς πληθυσμούς και την μεταλλευτική ιστορία του εκάστοτε τόπου.

Η μεταλλευτική περιήγηση όπου έχει εφαρμοστεί με σοβαρότητα (στις σκανδιναβικές χώρες, την κεντρική Ευρώπη με τα αλατωρυχεία κλπ) είναι επιτυχημένη, διότι καταφέρνει να εξάρει τη φαντασία και να διεγείρει το τουριστικό ενδιαφέρον.

Η χρησιμοποίηση της μεταλλευτικής παράδοσης ενός τόπου για την οργάνωση εναλλακτικού τουρισμού μπορεί να βοηθήσει και το ίδιο το γενικότερο τουριστικό προϊόν της περιοχής εφόσον ουσιαστικά λειτουργεί ως διαφοροποίηση του από το κλασικό μαζικό μοντέλο κι ενίσχυση σε περιόδους κόπωσης του τουριστικού ενδιαφέροντος. Η προώθηση της μεταλλευτικής περιήγησης αποτελεί «εκτός έδρας γκολ» για την μεταλλεία προς τον τουρισμό και μάλιστα αναδεικνύοντας και ενισχύοντας αμφότερες τις δραστηριότητες.

Αποτελεί ίσως έναν μοναδικό τρόπο προσέγγισης, συνύπαρξης δραστηριοτήτων όταν μιλάμε για εν ενεργεία μεταλλευτικές δραστηριότητες αλλά και άμβλυνσης του φαινομένου του μαζικού τουρισμού που επιφέρει τέτοιες κοινωνικο-πολιτισμικές επιπτώσεις που όχι μόνο δεν συμβιβάζονται με τα χαρακτηριστικά περιοχών με μεταλλευτική δραστηριότητα αλλά σε βάθος χρόνου ισοπεδώνουν κάθε ιδιαιτερότητα κοινωνική ή πολιτισμική.

Στην Ελλάδα, οι περιοχές του Λαυρίου (μεταλλεία χρυσού-αργύρου), της Σερίφου (μεταλλεία σιδήρου και αιματηρά γεγονότα του 1916 στο Μεγάλο Λιβάδι), η περιοχή των παλαιών λατομείων του Διονύσου Αττικής (Αλούλα), της Χαλκιδικής (μεικτά θειούχα, Μαντεμοχώρια) , της Μήλου (ορυχεία βιομηχανικών ορυκτών, θειωρυχεία, κλπ), της Εύβοιας (Λάρκο, Κάρυστος), της Φωκίδας (βωξίτης, μεταλλευτικό πάρκο Φωκίδος), της Νάξου (σμύριδα, Μουτσούνα, Αρχαίοι κούροι), της Θάσου (προϊστορικά λατομεία ώχρας) κλπ.,  είναι ικανές να αποτελέσουν περιοχές μεταλλευτικής περιήγησης.

Και πολλές ακόμη περιοχές του Αιγαίου στη Μήλο, στη Λέσβο (Απολιθωμένο Δάσος), στην Νίσυρο, στην Κρήτη (Χανιά, Ν. Γαύδος), επίσης στην Ήπειρο (Βίκος-Αώος), στην Πελοπόννησο (πάρκο Χελμού – Βουραϊκού), στην Χαλκιδική, στα Γρεβενά κ.α., μπορούν να αποτελέσουν σημεία ανάδειξης της φυσικής γεωλογικής ομορφιάς, φυσικά μνημεία του τόπου αλλά και της ανθρωπότητας. Ήδη ορισμένες από αυτές έχουν συμπεριληφθεί στο Ευρωπαϊκό Δίκτυο Γεωπάρκων: το Απολιθωμένο Δάσος Λέσβου (2000), το Φυσικό Πάρκο Ψηλορείτη (2001), το Εθνικό Πάρκο Χελμού – Βουραϊκού (2009) και η περιοχή του Εθνικού Δρυμού Βίκου – Αώου (2010).

Είναι ελπιδοφόρο ότι το ΥΠΕΚΑ στον Ν.3937/2011 (ΦΕΚ Α 60) “Διατήρηση της βιοποικιλότητας και άλλες διατάξεις” (άρθρο 3) συμπεριέλαβε ως προστατευόμενα τοπία τους γεώτοπους και τα γεωπάρκα, δεδομένης της πλούσιας γεωλογικής ποικιλότητας της Ελλάδας. Ηδη το ΙΓΜΕ ολοκλήρωσε στα πλαίσια του Γ ΚΠΣ (δράση 7.3.1) έργο με στόχο να εντοπιστούν και να αναδειχθούν οι γεώτοποι στον ελλαδικό χώρο και δημιούργησε Μητρώο Γεωτόπων, για κάθε χρήση αναπτυξιακή, περιβαλλοντική, τουριστική, εκπαιδευτική, πολιτιστική. Στα πλαίσια του έργου έγιναν συγκεκριμένες προτάσεις ανάδειξης και ανάπτυξης γεωδιαδρομών και δυνητικών γεωπάρκων: δυνητικά πάρκα Βικου-Αώου, Λαυρεωτικής, Νισύρου για τα οποία έγινε καταγραφή και αξιολόγηση και ακόμη δημιουργήθηκε υλικό ενημέρωσης, προβολής, εκπαίδευσης με σκοπό την διάχυση της πληροφορίας αλλά και για εκπαιδευτικούς σκοπούς. Το ΙΓΜΕ συνεχίζει το έργο αυτό και στα προγράμματα του ΕΣΠΑ.

[ΠΗΓΗ: http://www.oryktosploutos.net, του Πέτρου Τζεφέρη]

Στις περιοχές με παρόν αλλά και παρελθόν στη μεταλλευτική δραστηριότητα, όπου η μεταλλευτική κουλτούρα είναι ακόμη σε ορατή ή λανθάνουσα μορφή, η «μεταλλευτική περιήγηση» μπορεί να αποτελέσει ένα είδος «εναλλακτικού τουρισμού» σαν απάντηση στο καθιερωμένο αλλά βλαπτικό πρότυπο του παθητικού μαζικού τουρισμού.

Η μεταλλευτική περιήγηση, μπορεί λειτουργήσει ως ένα είδος εναλλακτικού ή συμπληρωματικού βιώσιμου τουρισμού (όπως πχ. ο οικοτουρισμός ή αγροτουρισμός), ένα περιβαλλοντικά υπεύθυνο «ταξίδι», που ενθαρρύνει τη διατήρηση της φύσης και της παράδοσης, έχει μικρές επιπτώσεις στο περιβάλλον και εμπλέκει θετικά τους τοπικούς πληθυσμούς και την μεταλλευτική ιστορία του εκάστοτε τόπου.

Η μεταλλευτική περιήγηση όπου έχει εφαρμοστεί με σοβαρότητα (στις σκανδιναβικές χώρες, την κεντρική Ευρώπη με τα αλατωρυχεία κλπ) είναι επιτυχημένη, διότι καταφέρνει να εξάρει τη φαντασία και να διεγείρει το τουριστικό ενδιαφέρον.

Η χρησιμοποίηση της μεταλλευτικής παράδοσης ενός τόπου για την οργάνωση εναλλακτικού τουρισμού μπορεί να βοηθήσει και το ίδιο το γενικότερο τουριστικό προϊόν της περιοχής εφόσον ουσιαστικά λειτουργεί ως διαφοροποίηση του από το κλασικό μαζικό μοντέλο κι ενίσχυση σε περιόδους κόπωσης του τουριστικού ενδιαφέροντος. Η προώθηση της μεταλλευτικής περιήγησης αποτελεί «εκτός έδρας γκολ» για την μεταλλεία προς τον τουρισμό και μάλιστα αναδεικνύοντας και ενισχύοντας αμφότερες τις δραστηριότητες.

Αποτελεί ίσως έναν μοναδικό τρόπο προσέγγισης, συνύπαρξης δραστηριοτήτων όταν μιλάμε για εν ενεργεία μεταλλευτικές δραστηριότητες αλλά και άμβλυνσης του φαινομένου του μαζικού τουρισμού που επιφέρει τέτοιες κοινωνικο-πολιτισμικές επιπτώσεις που όχι μόνο δεν συμβιβάζονται με τα χαρακτηριστικά περιοχών με μεταλλευτική δραστηριότητα αλλά σε βάθος χρόνου ισοπεδώνουν κάθε ιδιαιτερότητα κοινωνική ή πολιτισμική.

Στην Ελλάδα, οι περιοχές του Λαυρίου (μεταλλεία χρυσού-αργύρου), της Σερίφου (μεταλλεία σιδήρου και αιματηρά γεγονότα του 1916 στο Μεγάλο Λιβάδι), η περιοχή των παλαιών λατομείων του Διονύσου Αττικής (Αλούλα), της Χαλκιδικής (μεικτά θειούχα, Μαντεμοχώρια) , της Μήλου (ορυχεία βιομηχανικών ορυκτών, θειωρυχεία, κλπ), της Εύβοιας (Λάρκο, Κάρυστος), της Φωκίδας (βωξίτης, μεταλλευτικό πάρκο Φωκίδος), της Νάξου (σμύριδα, Μουτσούνα, Αρχαίοι κούροι), της Θάσου (προϊστορικά λατομεία ώχρας) κλπ.,  είναι ικανές να αποτελέσουν περιοχές μεταλλευτικής περιήγησης.

Και πολλές ακόμη περιοχές του Αιγαίου στη Μήλο, στη Λέσβο (Απολιθωμένο Δάσος), στην Νίσυρο, στην Κρήτη (Χανιά, Ν. Γαύδος), επίσης στην Ήπειρο (Βίκος-Αώος), στην Πελοπόννησο (πάρκο Χελμού – Βουραϊκού), στην Χαλκιδική, στα Γρεβενά κ.α., μπορούν να αποτελέσουν σημεία ανάδειξης της φυσικής γεωλογικής ομορφιάς, φυσικά μνημεία του τόπου αλλά και της ανθρωπότητας. Ηδη ορισμένες από αυτές έχουν συμπεριληφθεί στα Ευρωπαϊκό Δίκτυο Γεωπάρκων:το Απολιθωμένο Δάσος Λέσβου (2000), το Φυσικό Πάρκο Ψηλορείτη (2001), το Εθνικό Πάρκο Χελμού – Βουραϊκού (2009) και η περιοχή του Εθνικού Δρυμού Βίκου – Αώου (2010).

Είναι ελπιδοφόρο ότι το ΥΠΕΚΑ στον Ν.3937/2011 (ΦΕΚ Α 60) “Διατήρηση της βιοποικιλότητας και άλλες διατάξεις” (άρθρο 3) συμπεριέλαβε ως προστατευόμενα τοπία τους γεώτοπους και τα γεωπάρκα, δεδομένης της πλούσιας γεωλογικής ποικιλότητας της Ελλάδας. Ηδη το ΙΓΜΕ ολοκλήρωσε στα πλαίσια του Γ ΚΠΣ (δράση 7.3.1) έργο με στόχο να εντοπιστούν και να αναδειχθούν οι γεώτοποι στον ελλαδικό χώρο και δημιούργησε Μητρώο Γεωτόπων, για κάθε χρήση αναπτυξιακή, περιβαλλοντική, τουριστική, εκπαιδευτική, πολιτιστική. Στα πλαίσια του έργου έγιναν συγκεκριμένες προτάσεις ανάδειξης και ανάπτυξης γεωδιαδρομών και δυνητικών γεωπάρκων: δυνητικά πάρκα Βίκου-Αώου, Λαυρεωτικής, Νισύρου για τα οποία έγινε καταγραφή και αξιολόγηση και ακόμη δημιουργήθηκε υλικό ενημέρωσης, προβολής, εκπαίδευσης με σκοπό την διάχυση της πληροφορίας αλλά και για εκπαιδευτικούς σκοπούς. Το ΙΓΜΕ συνεχίζει το έργο αυτό και στα προγράμματα του ΕΣΠΑ, http://igmegeoheritage.weebly.com.

[ΠΗΓΗ: http://www.oryktosploutos.net/, του Πέτρου Τζεφέρη]

Ο Πέτρος Τζεφέρης, διδάκτωρ του ΕΜΠ και συγγραφέας, δημοσιεύει στο protagon.gr ένα ιδιαίτερα ενδιαφέρον άρθρο σχετικά με την δυνατότητα αξιοποίησης της Σερίφου στον τομέα του μεταλλευτικού τουρισμού, ακολουθώντας και αυτή το πετυχημένο παράδειγμα της Μήλου.

«Κάθε φορά που επισκέπτομαι τη Σέριφο, σκέπτομαι την δυνατότητα μεταλλευτικής περιήγησης.

Κάθε φορά που αντικρίζω τα τρυπημένα βουνά, κυρίως πάνω από τους όρμους του Κουταλά και του Μεγάλου Λιβαδιού, αναρωτιέμαι πώς θα μπορούσε να αναδειχθεί η μεγάλη μεταλλευτική ιστορία της Σερίφου. Η σημαντική μεταλλευτική δραστηριότητα της Σερίφου κατά το παρελθόν, η οποία από το 1870 μέχρι και το 1964 τροφοδότησε με πάνω από 100 εκατ. τόνους σιδηρομεταλλεύματος τα «φουγάρα» της βιομηχανικής επανάστασης στην Ευρώπη.

Κάθε φορά που… σηκώνω όρθια τα σκουριασμένα βαγονέτα εκεί μπροστά την σκάλα του Μ. Λιβαδιού και μπαίνω στην παλιά στοά μεταφοράς που οδηγεί από εκεί στην παρθένα παραλία του Καλογήρου, ονειρεύομαι άλλες εποχές. Κάποτε η στοά αυτή (μήκους πάνω από 1 χλμ) που στέκεται εκεί αχάλαστη -πιθανότατα από τις αρχές του αιώνα- μετέφερε σιδηρομετάλλευμα πάνω σε βαγονέτα προς τη σκάλα του Μ. Λιβαδιού, ακριβώς γιατί το κόστος κατασκευής της ήταν μάλλον μικρότερο από το να φτιάξουν εναλλακτικά δρόμους μεταφοράς του υλικού. Μιλάμε λοιπόν για άλλες εποχές πραγματικά. Όπου ένα θαυμαστό μεταλλευτικό δίκτυο μεταφοράς δούλευε χωρίς μηχανές, με τις ελάχιστες δυνάμεις υποζυγίων και ανθρώπων, συλλέγοντας και στέλνοντας χιλιάδες τόνους στο επίπεδο της θάλασσας, εκεί που έφταναν τα πλοία χωρίς καθόλου ενέργεια μηχανών.

Πράγματι η Σέριφος είχε (και έχει) αξιόλογο υπέδαφος από κοιτάσματα σιδήρου (αιματίτη και μαγνητίτη) που σχηματίστηκαν από μεταμόρφωση επαφής στα όρια μιας γρανιτικής διείσδυσης. Κοιτάσματα χαλκού εντοπίζονται επίσης στο Κούνδουρο και αργυρομολύβδου στη Μούτουλα (χωριό Γαλανή).  Μάλιστα στη θέση Αεράτα, στη νοτιοδυτική Σέριφο κοντά στον Αβεσσαλό, υπάρχουν σοβαρές ενδείξεις ότι γινόταν παραγωγή χαλκού κατά την αρχαιότητα. Ο χώρος είναι γεμάτος από σκουριές εκκαμίνευσης χαλκού και οι προϊστορικές βάσεις των καμινιών είναι λαξευμένες πάνω στον σχιστόλιθο! Αλλωστε κάνει τόσο αέρα εκεί σε καθημερινή βάση που δικαιολογεί τη λειτουργία των καμινιών με φυσικό ελκυσμό, δηλ. κυρίως με τον άνεμο και ενδεχομένως υποβοήθηση με φυσερά!

Υπάρχουν ακόμη κοιτάσματα γρανίτη (γνευσίου) που χρησιμοποιείται στα οδοστρώματα ως αντιολισθηρό υλικό.  Η προσπάθεια για την εκμετάλλευση του γνευσίου ήταν και η τελευταία (μαζί με τις ανεμογεννήτριες!) προσπάθεια ανάπτυξης στο νησί, πέραν της τουριστικής. Προσπάθεια της περασμένης δεκαετίας. Προφανώς αποτυχημένη.

Οπου προλάβει και πάει ο (μαζικός) τουρισμός, δεν χωράει τίποτε άλλο. Θα μπορούσε λοιπόν να αναπτυχθεί ο συνεδριακός τουρισμός, ο εκπαιδευτικός τουρισμός και η μεταλλευτική περιήγηση.

Σήμερα, οι μεταλλευτικές εγκαταστάσεις της Σερίφου είναι ρημαγμένες. Τα κτίρια του Μεγάλου Λιβαδιού (τόσο τα βιομηχανικά όσο και το κτίριο διοίκησης) και του Κουταλά είναι σε κατάσταση κατάρρευσης. Οι σκάλες φόρτωσης που διατηρούνται είναι αυτή του Κουταλά και της ανατολικής πλευράς του Μ. Λιβαδιού ενώ οι υπόλοιπες στα Χάλαρα, στον Αβεσσαλό, το Τσιλιμπάκι κ.λπ. έχουν καταρρεύσει και διατηρούνται μόνο οι πυλώνες τους. Οι εργατικές κατοικίες στη Βαγία έχουν καταπατηθεί και το ιστορικό αρχείο των μεταλλείων έχει λεηλατηθεί. Ένα μικρό γεωλογικό μουσείο στο Μ. Λιβάδι με την προτομή του Κ. Σπέρα απέξω, σχεδόν πάντοτε κλειστό και μη επισκέψιμο (παρά μόνο κατόπιν ειδικής παραγγελίας!), υπάρχει για να θυμίζει μια σοβαρή δραστηριότητα που κάποτε απασχολούσε 5-6 χιλιάδες ανθρώπους στην περιοχή. Και μια λιτή μαρμάρινη πλάκα προς τιμήν των νεκρών μεταλλωρύχων για τα αιματηρά γεγονότα του Αυγούστου 1916, έρχεται να θυμίσει (σε όσους γνωρίζουν) τους γερμανούς Γ(κ)ρώμαν, την πρώτη μεγάλη μεταλλευτική απεργία που απαιτούσε ανθρώπινες συνθήκες εργασίας, το πρώτο εργατικό …Κιλελέρ που σημάδεψε βαθιά και ανεξίτηλα την ιστορική διαδρομή της μεταλλείας στο νησί.

Εντούτοις, η λήθη δεν ταιριάζει στη μεταλλευτική. Η μεγάλη μεταλλευτική ιστορία της Σερίφου μπορεί και πρέπει να αναδειχθεί. Μαζί με το τεράστιο επιστημονικό ενδιαφέρον που παρουσιάζει το νησί από γεωλογική, κοιτασματολογική και μεταλλουργική άποψη, γεγονός που θα μπορούσε να αποτελέσει πόλο έλξης για τα άτομα που επιδιώκουν την απόκτηση ειδικών γνώσεων ή την επιμόρφωση σε θέματα μεταλλευτικού ενδιαφέροντος. Και τα δύο μπορούν να αξιοποιηθούν μέσα από ένα στοχευμένο τουριστικό πακέτο. Με αφορμή, με μέσο, με… αμπαλάζ,  τα  υπολείμματα των εγκαταστάσεων και των εκμεταλλεύσεων που υπάρχουν διάσπαρτα στο νησί. Που κι αυτά πρέπει να συντηρηθούν. Όσο ακόμη υπάρχουν!

Η Μήλος βρίσκεται σε καλό δρόμο. Γιατί όχι και η Σέριφος;»