Τι σχέση έχει η σημύδα με τον άργυρο και τον μόλυβδο; Ο Δρ. Δημήτριος Κωνσταντινίδης μας ξαναγεί στην πόλη των Βουνών της Σημύδας, στη σημερινή περιοχή του Příbram στην Τσεχία, όπου η ιστορία της εξόρυξης μετάλλων ξεκίνησε πιθανότατα ήδη από την πρώιμη Εποχή του Χαλκού, δηλαδή πριν από περισσότερες από τρεις χιλιάδες χρόνια!
Μια Βασιλική Μεταλλευτική Πόλη
Η πόλη των Βουνών της Σημύδας ανήκει σήμερα στην περιοχή του Příbram (Πρίμπραμ), όπου η ιστορία της εξόρυξης μετάλλων ξεκίνησε πιθανότατα ήδη από την Πρώιμη Εποχή του Χαλκού, δηλαδή πριν από περισσότερες από τρεις χιλιάδες χρόνια. Βέβαια μια αξιόλογη και ιστορικά επιβεβαιωμένη εξόρυξη μεταλλευμάτων αργύρου και μολύβδου στα σημερινά Βουνά της Σημύδας χρονολογείται από τον 13ο αιώνα. Στις αρχές του 16ου αιώνα, γύρω από τα μεταλλεία αναπτύχθηκε ένας οικισμός εξόρυξης, ο οποίος αρκετά αργότερα ανακηρύχθηκε σε Βασιλική Πόλη.
Η φήμη της πόλης έφτασε στο ζενίθ της στη στροφή του 18ου προς τον 19ο αιώνα, όταν σταδιακά άνοιξαν εκεί πέντε υπόγεια μεταλλεία. Ο όγκος του εξορυσσόμενου αργύρου έφθασε τότε στο 97% του συνολικού μετάλλου στην Αυστρο-Ουγγρική Μοναρχία, με τα Βουνά της Σημύδας να γίνονται ο κύριος παραγωγός αργύρου (Ag) στην Ευρώπη. Αυτός είναι ένας από τους λόγους για τους οποίους η πόλη αναβαθμίστηκε από τον αυτοκράτορα Φραγκίσκο Ιωσήφ Α΄ σε Βασιλική Μεταλλευτική Πόλη στις 20 Απριλίου 1896.
Ωστόσο, από τις αρχές του 20ου αιώνα παρατηρήθηκε σταδιακή μείωση της εξόρυξης, αλλά χάρη στις κρατικές επιδοτήσεις συνεχίστηκε μέχρι το 1978. Το 1953 η πόλη των Βουνών της Σημύδας έγινε τμήμα του Πρίμπραμ. Μετά τον τερματισμό της εξόρυξης, αρκετά κτίρια των μεταλλείων υπάχθηκαν στο Μεταλλευτικό Μουσείο του Πρίμπραμ (Εικόνα 2), που αποτελεί το μεγαλύτερο του είδους του στην Τσεχία.
Η σημασία της μεταλλευτικής περιοχής των Βουνών της Σημύδας ξεπέρασε κατά πολύ την κλίμακα των ευρωπαϊκών και παγκόσμιων κοιτασμάτων, ιδίως όσον αφορά τον τρόπο με τον οποίο εφαρμόστηκαν οι τεχνικές μέθοδοι. Αυτό είχε σαν αποτέλεσμα πολλές παγκόσμιες πρωτιές να πρωτοεμφανισθούν εδώ. Για παράδειγμα, το 1875, οι ανθρακωρύχοι στο μεταλλείο του Vojtěch ήταν οι πρώτοι στον κόσμο που έφτασαν σε κατακόρυφο βάθος ενός χιλιομέτρου!!
Η πρώτη επίσκεψη στα «Έγκατα της Γης»
Η πρώτη μου επίσκεψη στα μεταλλεία του Πρίμπραμ, ως φοιτητής του Πανεπιστημίου του Καρόλου της Πράγας, ήταν πριν από αρκετές δεκαετίες. Αρκετά σοκαρισμένος, γιατί επρόκειτο για κοίτασμα ουρανίου και μάλιστα στα «έγκατα της γης».
Αξίζει να επισημανθεί ότι το κοίτασμα ουρανίου στο Πρίμπραμ ήταν το πρώτο που ανοίχτηκε μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο στα εξορυκτικά φρεάτια Vojna I και II. Η εξόρυξη πραγματοποιήθηκε μεταξύ των ετών 1948 και 1991, ενώ τα κοιτάσματα της περιοχής υπήρξαν από τις σημαντικότερες υδροθερμικές συγκεντρώσεις στην Ευρώπη, αλλά και του κόσμου.
Ως αποτέλεσμα των εκτεταμένων υπόγειων εργασιών, στις οποίες χρησιμοποιήθηκαν (παρά τη θέληση τους) και πολιτικοί κρατούμενοι, ανοίχτηκαν 23 χλμ. πηγαδιών και 2188 χλμ. σηράγγων και υπόγειων διαδρομών. Η ποσότητα του εξορυχθέντος ουρανίου υπολογίζεται σε 48.432 τόνους, γεγονός που καθιστά το κοίτασμα του Příbram ως ένα από τα μεγαλύτερα του είδους του στον κόσμο. Το 1975 στο ορυχείο Νο 16 επιτεύχθηκε το μεγαλύτερο βάθος εξόρυξης που έφθασε τα 1.838,4 μέτρα. Στο βαθύτερο σημείο, η θερμοκρασία έφτανε τους 40 βαθμούς Κελσίου!!
Μια εκδρομή στους μεταλλευτικούς χώρους του Πρίμπραμ
Για όσους σέβονται την ιστορία και την πολιτιστική τους κληρονομιά, η εξόρυξη δεν τελειώνει με το κλείσιμο των ορυχείων και την όσο το δυνατό καλύτερη αποκατάσταση του περιβάλλοντα χώρου.
Η «εξόρυξη» μπορεί να μετατραπεί σε αέναη ώστε να συνεχίσει να προσφέρει στον τοπικό πληθυσμό ευκαιρίες απασχόλησης, επιστημονικής διαπαιδαγώγησης, γόνιμης διασκέδασης, προσέλκυσης τουριστών και ανταλλαγής γνωστικών εργαλείων. Για αυτό και μέσα από το κείμενο που ακολουθεί μπορούμε να γνωρίσουμε, έστω και εκ του μακρόθεν, ένα απίστευτο συνδυασμό φυσικών και ανθρωπογενών φαινομένων στα Βουνά της Σημύδας.
Εδώ μπορούμε να δούμε το μεταλλευτικό παρελθόν των Βουνών της Σημύδας σε κάθε μας βήμα. Τα πιο αξιοσημείωτα ορόσημα είναι τα κτίρια των πρώην ορυχείων, σιωπηλοί μάρτυρες της παλιάς δόξας της περιοχής.
Ανάμεσα τους δεσπόζει ο ιστορικός πύργος εξόρυξης του ορυχείου Ševčín, ο οποίος έχει προταθεί για τον Κατάλογο της Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς της UNESCO.
Το Μεταλλείο Vojtěch αποτέλεσε μια ιστορικά σημαντική εξόρυξη μεταλλεύματος αργύρου και μολύβδου στα Βουνά της Σημύδας του Příbram.
Το μεταλλείο ιδρύθηκε το 1779 από τον Jan Antonín Alis. Ήταν το πρώτο μεταλλείο στον κόσμο που το 1875 έφτασε σε βάθος ενός χιλιομέτρου. Στους σχετικούς εορτασμούς του γεγονότος αυτού παρευρέθηκε ο αυτοκράτορας Φραγκίσκος Ιωσήφ Α΄, θέλοντας να δείξει στον κόσμο πόσο προοδευτική ήταν η μοναρχία και πόσο επιδέξιος ήταν ο λαός του.
Σε αυτό το μεταλλείο ήρθε ο Jan Antonín Alis από την Kutná Hora το 1772 και εφάρμοσε ένα νέο σύστημα διάνοιξης κοιτάσματος και άντλησης νερού, όπως ακριβώς έκανε λίγο αργότερα και στο ορυχείο Anna. Η εξόρυξη του Vojtěch ξεκίνησε το 1779. Μέρος του εξοπλισμού ήταν ένας υδροτροχός ύψος 12 μέτρων για την αποστράγγιση του μεταλλείου (Εικόνα 7). Ωστόσο, το 1780 ο υδροτροχός αυτός σταμάτησε να λειτουργεί, ενώ το ορυχείο πλημμύρισε μέχρι τον έβδομο όροφο.
Κατά τη διάρκεια του 1782 τέθηκε σε λειτουργία μια υδρομηχανή εξόρυξης, της οποίας όμως το σχοινί από κάνναβη που εξασφάλιζε τη σωστή αποστράγγιση του φρέατος, έσπασε και το ορυχείο πλημμύρισε ξανά. Αυτή τη φορά μέχρι τον τέταρτο όροφο. Δυστυχώς σε αυτή την περίπτωση δέκα μεταλλωρύχοι έχασαν τη ζωή τους.
Μόλις το 1889 τέθηκε σε λειτουργία η ατμομηχανή εξόρυξης Breitfeld & Daněk, η οποία σήμερα αποτελεί ένα σπάνιο κειμήλιο που μπορεί να δει κανείς στο ιστορικό κτίριο του μεταλλείου του Vojtěch.
Εξίσου εντυπωσιακά είναι και τα κτίρια των μεταλλείων Άννα και Μαρία.
Το Μεταλλείο Άννα εξορύχθηκε για πρώτη φορά το 1789. Εδώ εφαρμόστηκε το ίδιο σύστημα διάνοιξης του κοιτάσματος και άντλησης νερού, όπως ακριβώς έγινε και στο ορυχείο Vojtěch. Από το 1914 έως το 1957 το Μεταλλείο Άννα ήταν το βαθύτερο μεταλλευτικό φρεάτιο στην περιοχή, ενώ τη δεκαετία του 1930 εξελίχθηκε σε ένα από τα βαθύτερα της Ευρώπης. Το 1941, ο τελευταίος 39ος όροφος του ορυχείου είχε βάθος 1449,3 μέτρα. Από το 1929 είχε δικό του θερμοηλεκτρικό σταθμό. Το 1978 η εξόρυξη στο ορυχείο τερματίστηκε.
Το Μεταλλείο Μαρία ιδρύθηκε το 1822, ενώ πήρε το όνομά του από τη ομώνυμη φλέβα, την οποία διέσχιζε μεταξύ του έβδομου και του όγδοου επιπέδου του.
Η ατμομηχανή εγκαταστάθηκε εδώ μόλις το 1840. Μέχρι τότε για την εξόρυξη χρησιμοποιούνταν υδροτροχοί και αλογότρακτοι (συνήθως κωνικές κατασκευές στις οποίες δύο άλογα κινούνταν κυκλικά – η κίνηση αυτή μεταδιδόταν σε ένα φρεάτιο στο οποίο υπήρχαν δύο σχοινιά με κάδους, έτσι ώστε ο ένας κάδος να κατεβαίνει πάντα και ο άλλος να τραβιέται προς τα πάνω).
Τα άλογα ήταν εξίσου χρήσιμα για την μεταφορά του μεταλλεύματος. Σε παλιά φωτογραφεία της Εικόνας 11 είναι φανερό ότι τα άλογα χρησιμοποιούνταν και για να σέρνουν τα βαγόνια του μεταλλεύματος και μετά την έξοδο τους από τις στοές.
Το Μεταλλείο Μαρία είναι επίσης γνωστό για ένα θλιβερό λόγο, για μια μεγάλη μεταλλευτική τραγωδία που συνέβη στις 31 Μαΐου του 1892 και η οποία στοίχισε τη ζωή σε 319 άτομα. Ο θάνατος τους ήταν επώδυνος, αφού έχασαν τη ζωή τους από δηλητηρίαση με διοξείδιο του άνθρακα, όταν σημειώθηκε έκρηξη μεθανίου στο ορυχείο. Η μεταλλευτική δραστηριότητα σταμάτησε για δύο χρόνια.
Μετά τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο, το μεταλλείο εγκαταλείφθηκε, γεγονός που οδήγησε στην ερείπωση του. Μόνο μετά το τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου πραγματοποιήθηκε η ανοικοδόμηση και η μετέπειτα εξόρυξη του, η οποία έληξε το 1978, όταν σταμάτησαν οι εξορυκτικές δραστηριότητες σε όλα τα μεταλλεία στην περιοχή του Příbram.
Τι να πρωτοκάνω;
- Μια βόλτα με το τρένο του ορυχείου
Μια βόλτα με το τρένο στενής τροχιάς του μεταλλείου είναι προφανώς μια εμπειρία ζωής, κυρίως για μικρά παιδιά (Εικόνα 12). Πρόκειται για έναν ανακαινισμένο ιστορικό σιδηρόδρομο, που κατασκευάστηκε μετά το 1884 για τη μεταφορά μεταλλεύματος αργύρου και μολύβδου από το μεταλλείο του Ševčin στη μονάδα επεξεργασίας στο Vojtěch. Η βόλτα με το εξορυκτικό τρένο γίνεται ανάμεσα στα μεταλλεία Ševčin και Vojtěch. Εκτός από την ασυνήθιστη εμπειρία του ίδιου του τρόπου μεταφοράς, η διαδρομή προσφέρει επίσης μια πανοραματική θέα στα Βουνά της Σημύδας.
Για μεγαλύτερα παιδιά υπάρχει ασφαλώς και η υπόγεια διαδρομή (Εικόνα 13), ακόμα και χωρίς την συνοδεία από τους γονείς τους, πράγμα που είναι δύσκολο να φανταστώ ότι θα επέτρεπαν κάποιες Ελληνίδες μητέρες.
- Το Σπίτι του Μεταλλωρύχου
Αν είχα την ευκαιρία να ξαναεπισκεφθώ την εξορυκτική μουσειακή περιοχή του Πρίμπραμ, σίγουρα ανάμεσα στα τόσα ενδιαφέροντα κτίρια θα διάλεγα και το Σπίτι του Μεταλλωρύχου.
Όχι βέβαια για να πάρω μια ιδέα για τη ζωή μιας οικογένειας μεταλλωρύχου. Αυτή τη ζωή την έζησα για τρία χρόνια, όταν ο ίδιος ο γεννήτορας μου έβγαζε το ψωμί μας στις στοές των μεταλλείων της Καλαβασού, ενώ το δικό μας σπίτι βρισκόταν στην είσοδο της Σκαρίνου (Εικόνα 15). Πετρόκτιστο «αρχοντικό», αφού ανήκε στο δάσκαλο του χωριού, που δεν πρόλαβα να γνωρίσω μιας και προτίμησε να κατοικίσει νωρίς πολύ πιο ψηλά.
Στο σπίτι του πρώην μεταλλωρύχου της Καλαβασού ζει σήμερα μια άγνωστη οικογένεια και δεν έχει να επιδείξει τίποτα από την μεταλλευτική δραστηριότητα του αείμνηστου Κωστή. Σε αντίθεση από το σπίτι του μεταλλωρύχου στα Βουνά της Σημύδας, που είναι μια κατοικία προστατευμένη από το Κράτος της Τσεχίας και όπου μπορεί κανείς να θαυμάσει την απλότητα της εσωτερικής διακόσμησης της.
Εδώ το Πάσχα και τα Χριστούγεννα πραγματοποιούνται θεματικές επιδείξεις χειροτεχνίας, όπως η κατασκευή μελομακάρονων ή η χύτευση μολύβδου, με πρωταγωνιστές και πάλι τα παιδιά απ’ όλη τη χώρα.
Στα υπόλοιπα κτίρια του υπαίθριου μουσειακού χώρου του Příbram υπάρχουν επίσης εκθέσεις αφιερωμένες στην ορυκτά, την τεχνολογία εξόρυξης και την τοπική χειροτεχνία. Επιπλέον, δυο φορές τον χρόνο οργανώνεται έκθεση ανταλλαγής ή πώλησης ορυκτών, όπου τα τελευταία συναγωνίζονται στο πλήθος τους επισκέπτες. Μιλάμε για χιλιάδες ορυκτά όσο και επισκέπτες
- Η Μεταλλευτική Τσουλήθρα
Η στοά Drkolnov έχει μια μοναδική μεταλλευτική τσουλήθρα (Εικόνα 18), όπου τα παιδιά απολαμβάνουν ένα πρωτόγνωρο «κύλημα». Βρίσκεται περίπου ενάμισι χιλιόμετρο από το Březové Hory, ενώ η μετακίνηση προς τα εκεί γίνεται με το μεταλλευτικό τρενάκι. Εδώ στα υπόγεια θα συναντήσουμε και τον τεράστιο υδροτροχό της Εικόνας 7.
- Ώρα για μπύρα (ή λεμονάδα)
Τελειώνοντας τη μεγάλη βόλτα στα υπόγεια και το παρελθόν, ας θυμηθούμε πως η Τσεχία διαθέτει μια από τις καλύτερες μπύρες στον κόσμο. Σε μικρή σχετικά απόσταση από το Πρίμπραμ βρίσκεται το Plzeň, όπου παράγεται η γνωστή μπύρα Pilsner Urquell. Με πραγματικό λυκίσκο, που μαζεύουν οι φοιτητές τα καλοκαίρια, θα σας οδηγήσει το βράδυ σε ένα ήρεμο ύπνο. Na zdraví, στην υγειά σας!!
Για τα παιδιά υπάρχει η λεμονάδα ή ένα επιδόρπιο με σαντιγί
Διαβάστε εδώ ολόκληρο το άρθρο και δείτε περισσότερες φωτογραφίες:
[ΠΗΓΗ: https://rawmathub.gr/, του Δρ. Δημήτρη Κωνσταντινίδη, 10/6/2024]