Το Μετόχι της Μονής Βατοπαιδίου κατοικήθηκε από πρόσφυγες της Αλώνης
Ελάχιστοι γνωρίζουν την ιστορία της Αμμουλιανής. Ενα μικρό νησί διο, το οποίο από έρημο σχεδόν μοναστηριακό μετόχι μεταβλήθηκε σε τόπο εγκατάστασης προσφύγων και γνώρισε άνθηση. Είναι ίσως χαρακτηριστικό παράδειγμα του μηχανισμού μέσω του οποίου η κατάρα της Μικρασιατικής Καταστροφής και του ξεριζωμού μετατράπηκε σε ευλογία και δημιουργικότητα.
Το νησάκι είναι κρυμμένο στον Σιγγιτικό Κόλπο, όπως είναι η αρχαία ονομασία του ανατολικού από τους δύο κόλπους που σχηματίζονται στη Χαλκιδική μεταξύ των χερσονήσων της Σιθωνίας, δηλαδή του σημερινού Λόγγου, και της Ακτής, προς Ανατολάς, του σημερινού Αγίου Ορους. Είναι το μόνο κατοικημένο νησί στη Χαλκιδική και έχει έκταση περίπου 4,5 τετρ. χιλιόμετρα.
Υπήρξε πατροπαράδοτο μετόχι της Μονής Βατοπαιδίου και περίπου μέχρι τα μέσα της δεκαετίας 1920 ήταν σχεδόν ακαλλιέργητο, γεμάτο άγρια δένδρα, κυρίως αγριελιές, και απασχολούσε πέντε έως δέκα καλογήρους. Το κεντρικό μέρος του νησιού κατείχε μία λίμνη, η οποία θεωρούνταν απ’ όλους μικρή, αλλά μεγάλη για το νησάκι, αφού κατείχε το κεντρικό του μέρος. Αντικρίζει δε τον λαιμό της χερσονήσου του Άθω και σχηματίζει μαζί με την αντικρινή ακτή έναν υπήνεμο όρμο και αγκυροβόλιο, τον Πρόβλακα (εκ του Προαύλακος).
Την τοποθεσία αυτή επίλεξε η Επιτροπή Αποκατάστασης Προσφύγων προκειμένου να εγκαταστήσει το 1925 τον εκριζωμένο ελληνικό πληθυσμό μιας χαριτωμένης νησίδας της Προποντίδας. Της νήσου Αλώνη (τουρκιστί Πασά-Λιμάνι), η οποία αντίκριζε την Κυζικηνή Χερσόνησο, αλλά και ένα από τα χωριά της νήσου Μαρμαρά. Οι ξεριζωμένοι νησιώτες ευχαρίστως αποδέχθηκαν να εγκατασταθούν στην Αμμουλιανή, η οποία μάλιστα παρουσίαζε πολλές ομοιότητες με την πατρίδα που εγκατέλειψαν. Η επίσημη πράξη απαλλοτρίωσης και παραχώρησης γραφόταν το 1930 στο Πρωτοδικείο Χαλκιδικής, όταν περιήλθαν σιο κράτος δέκα μετόχια μονών.
Οι νέοι κάτοικοι ανέλαβαν με εξαιρετική φιλοπονία να μετατρέψουν το ερημονήσι σε χαριτωμένο και καταπράσινο νησάκι. Με κατάλευκα σπιτάκια, με δρόμους δενδροφυτεμένους και πλατείες, αποβάθρες, κρήνες, αλλά και ανθόκηπους. Πέτυχαν δε σε τέτοιο σημείο, ώστε έμεναν έκθαμβοι οι ξένοι που επισκέπτονταν το Άγιον Όρος. Τη λίμνη, η οποία κατείχε μέρος χθαμαλό του νησιού, οι κάτοικοι την αποξήραναν μόνοι τους, με την προσωπική τους εργασία. Άνοιξαν μόνιμη διώρυγα 3 μέτρων βάθους και 150 μέτρων μήκους. Ανάλογα έργα πραγματοποίησαν και σε μικρότερα έλη, ενώ καλλιέργησαν με φανατισμό τους αγρούς.
Το 1937 η απόδοση των δημητριακών της νήσου ανερχόταν σε 70.000 οκάδες, του ελαίου σε 7.000 οκάδες και των αμπελιών σε 30.000 οκάδες σταφύλια. Εννοείται βέβαια πως οι νέοι τότε κάτοικοι δεν λησμόνησαν τη ναυτική τέχνη τους. Διέθεταν στολίσκο οκτώ πετρελαιοκίνητων πλοιαρίων και ενός μεγαλύτερου, καθώς και μερικά ιστιοφόρα αλιευτικά. Με τα πλοιάρια αυτά είχαν αναλάβει τη συγκοινωνία του Αγίου Όρους με τους συνοικισμούς της Χαλκιδικής, ενώ παράλληλα ασχολούνταν επιτυχώς και με την αλιεία.
Η αυτοτελής κοινοτική ζωή της υπήρξε αιτία προόδου
Το 1932 η Αμμουλιανή αποσπάστηκε από την Ιερισσό και έγινε αυτόνομη κοινότητα. Η αυτοτελής αυτή κοινοτική της ζωή υπήρξε η αιτία προόδου της, παρά την αποπνικτική στενότητα του γεωργικού κλήρου των κατοίκων της. Το κέντρο την είχε λησμονήσει, όμως οι νέοι της κάτοικοι τη φρόντισαν με μεγάλη επιμέλεια. Ο πληθυσμός της το 1937 ανερχόταν σε 650 ψυχές, ενώ στο σχολείο, που διευθυνόταν από έναν δάσκαλο αφοσιωμένο στην εθνική του αποστολή, φοιτούσαν 102 μαθητές. Σήμερα υπάγεται διοικητικά στον Δήμο Αριστοτέλη και, σύμφωνα με την απογραφή του 2011, έχει 529 μόνιμους κατοίκους. Το νησί είναι καταπράσινο, με θαυμάσιες παραλίες, και ο κεντρικός ναός του, ο Αγιος Νικόλαος, έχει ανεγερθεί το 1865. Ο αρσανάς του αποτελεί τυπικό δείγμα αγιορείτικης αρχιτεκτονικής.
[ΠΗΓΗ: ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ, του Ελευθέριου Σκιαδά, 25/8/2023]