Η κατασκευή μονάδων πράσινης ενέργειας, όπως οι ανεμογεννήτριες και τα ηλεκτρικά οχήματα, απαιτεί γενικά περισσότερα μέταλλα σε σχέση με τις μονάδες ορυκτών καυσίμων.
«Σαν βγεις στον πηγεμό για την ενεργειακά πράσινη Ιθάκη, κοίτα να πάρεις το σωστό το δρόμο». Αυτά μας λέει, με δικά του βέβαια λόγια, στο τελευταίο τεύχος το γνωστό μας Technology Review στο οποίο συχνά αναφερόμαστε. Τη θέλει σίγουρα πράσινη την «Ιθάκη» το έγκυρο περιοδικό του ΜΙΤ, αλλά επισημαίνει ότι, αν δεν διαλέξουμε τον δρόμο τον σωστό, μπορεί να δημιουργηθούν περισσότερες κοινωνικές και περιβαλλοντικές επιπτώσεις.
Το ευαίσθητο θέμα είναι η ποσότητα των ορυκτών που χρειάζεται να καταναλωθεί. Η κατασκευή μονάδων πράσινης ενέργειας, όπως οι ανεμογεννήτριες και τα ηλεκτρικά οχήματα, απαιτεί γενικά περισσότερα μέταλλα σε σχέση με τις μονάδες ορυκτών καυσίμων. Ένα ηλεκτρικό αυτοκίνητο απαιτεί έξι φορές περισσότερα ορυκτά από ένα συμβατικό αυτοκίνητο (χωρίς να υπολογίζουμε τον χάλυβα και το αλουμίνιο), ενώ η κατασκευή ενός αιολικού σταθμού χρησιμοποιεί εννέα φορές περισσότερα ορυκτά από όσα ένα εργοστάσιο φυσικού αερίου.
Ορισμένα υλικά είναι ιδιαίτερα κρίσιμα για τη μετάβαση σε καθαρές μορφές ενέργειας. Αυτά περιλαμβάνουν το λίθιο που χρησιμοποιείται στις μπαταρίες που κινούν τα ηλεκτρικά οχήματα, τις σπάνιες γαίες στους μαγνήτες πάνω στις ανεμογεννήτριες και τον χαλκό, ο οποίος χρησιμοποιείται στα δίκτυα μεταφοράς ηλεκτρικής ενέργειας. Καθώς προχωρά η μετάβαση στην πράσινη ενέργεια, η ζήτηση για αυτά τα υλικά θα αυξηθεί.
Σύμφωνα με τις προβλέψεις του Διεθνούς Οργανισμού Ενέργειας (ΔΟΕ), για να επιτευχθούν οι διεθνείς κλιματικοί στόχοι που τέθηκαν στη Συμφωνία του Παρισιού το 2015, πρέπει η κατανάλωση χαλκού να υπερδιπλασιαστεί μέχρι το 2040, ενώ η ζήτηση για λίθιο θα μπορούσε να αυξηθεί πάνω από 40 φορές.
Φαίνεται λοιπόν ότι αυτό που κάνουμε με την πράσινη μετάβαση, είναι να ανταλλάσσουμε ένα ενεργειακό σύστημα βασισμένο σε ορυκτά καύσιμα με ένα ενεργειακό σύστημα βασισμένο σε ορυκτά μέταλλα. Όλοι γνωρίζουμε ότι η εξόρυξη, είτε πρόκειται για ορυκτά καύσιμα είτε για μέταλλα που χρησιμοποιούνται σε τεχνολογίες πράσινης ενέργειας, έχει σοβαρές περιβαλλοντικές επιπτώσεις.
Η αυξανόμενη ζήτηση, λοιπόν, θα σημαίνει όλο και μεγαλύτερα ορυχεία, τα οποία ενέχουν πραγματικούς κινδύνους για τις κοινότητες και τη βιοποικιλότητα. «Πώς συγκρίνονται οι περιβαλλοντικές επιπτώσεις της εξόρυξης μετάλλων πράσινης ενέργειας με την εξόρυξη άνθρακα, πετρελαίου και φυσικού αερίου;» είναι το ερώτημα που θέτει το έγκυρο περιοδικό.
Και η απάντηση δεν είναι προφανής. Δεν είναι απλή, δυστυχώς, η απάντηση στο ερώτημα, εξηγεί ο καθηγητής Scott Odell, που είναι επισκέπτης ερευνητής στο εργαστήριο της Πρωτοβουλίας Περιβαλλοντολογικών Λύσεων του ΜΙΤ, επειδή οι μέθοδοι εξόρυξης και επεξεργασίας πετρελαίου και άνθρακα είναι διαφορετικές από εκείνες για την εξόρυξη μετάλλων. Ακόμη και η εξόρυξη δύο διαφορετικών μετάλλων -ή δύο διαφορετικών κοιτασμάτων του ίδιου μετάλλου- μπορεί να απαιτήσει διαφορετικές τεχνικές.
«Νομίζω ότι αν κάποιος σας έλεγε ότι το ένα ή το άλλο είναι καλύτερο από την άποψη των άμεσων επιπτώσεων τόνο προς τόνο, θα πρέπει να κάνετε πολλές ερωτήσεις σχετικά με το πώς έφτασε σε αυτή την απάντηση», γράφει χαρακτηριστικά ο Αμερικανός καθηγητής. Σημειώνεται βέβαια ότι στο στάδιο κατασκευής των μονάδων πράσινης ενέργειας απαιτούνται πολύ περισσότερα μέταλλα σε σχέση με τις μονάδες ορυκτών καυσίμων αλλά στη διαδικασία παραγωγής της ενέργειας, η κατανάλωση υλικών είναι σχεδόν μηδαμινή.
Αντίθετα, οι συμβατικές μονάδες απαιτούν λιγότερα μέταλλα στο στάδιο κατασκευής, αλλά καταναλώνουν τεράστιες ποσότητες ορυκτών καυσίμων που συμβάλλουν στη θέρμανση του πλανήτη. Ο Διεθνής Οργανισμός Ενέργειας εκτιμά ότι το 2021 πάνω από 7,5 δισεκατομμύρια τόνοι άνθρακα εξορύχθηκαν από το έδαφος, ενώ η συνολική ποσότητα ορυκτών που απαιτούνται για την τεχνολογία πράσινης ενέργειας έως το 2040 θα είναι κάτω από 30 εκατομμύρια τόνους.
Περιπλέκεται κάπως η σύγκριση επειδή πρέπει να συνυπολογίσουμε το ποσοστό του αδρανούς –του άχρηστου- υλικού που εξάγεται από ένα ορυχείο για να αποκτηθεί το χρήσιμο ποσοστό. Για τον άνθρακα, το χρήσιμο ποσοστό μπορεί να κυμαίνεται από λιγότερο από 40% έως και 90% ενώ αντίθετα, το ποσοστό για ένα κοίτασμα χαλκού μπορεί να είναι μικρότερο από 1%, πράγμα που σημαίνει ότι πολύ περισσότερο υλικό πρέπει να εξαχθεί και να υποβληθεί σε επεξεργασία για τον ίδιο όγκο παραγωγής.
Οι εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου που συνδέονται με την καύση ορυκτών καυσίμων παραμένουν πάντως το μεγάλο πρόβλημα. «Δεδομένης της επείγουσας απειλής της κλιματικής αλλαγής», μας λέει το περιοδικό, «η μετάβαση στην πράσινη ενέργεια είναι απαραίτητη». Ωστόσο, προειδοποιεί, «πρέπει να γνωρίζουμε τις περιβαλλοντικές και κοινωνικές επιπτώσεις της εξόρυξης καθαρών ενεργειακών υλικών.
Αν δεν αντιμετωπίσουμε το πρόβλημα της κλιματικής αλλαγής με το βλέμμα στραμμένο στις συνολικές περιβαλλοντικές επιπτώσεις, μπορεί να δημιουργηθούν περισσότερες κοινωνικές και περιβαλλοντικές κρίσεις για τους εαυτούς μας στο μέλλον. Πρέπει λοιπόν η μετάβαση να γίνει προσεκτικά, στοχαστικά και έξυπνα».
Ποια όμως είναι η συνταγή για το «προσεκτικά, στοχαστικά και έξυπνα»; Πρώτο συστατικό της συνταγής είναι ο παλιός μας γνώριμος, η εξοικονόμηση ενέργειας. Να μειώσουμε την κατανάλωση ώστε να χρειαζόμαστε λιγότερα υλικά, επαναλαμβάνει το περιοδικό και αναφέρει δύο από τα πολλά παραδείγματα που πολλές φορές έχουμε και εμείς αναδείξει: Να επενδύσουμε σε περισσότερα μέσα μαζικής μεταφοράς και να σχεδιάζουμε τις πόλεις έτσι ώστε οι κάτοικοι να μπορούν να περπατούν η να χρησιμοποιούν το ποδήλατο, χωρίς να χρειάζονται πάντοτε αυτοκίνητα.
Δεύτερο είναι η προώθηση της κυκλικής οικονομίας, η επαναχρησιμοποίηση ορυκτών αντί της εξόρυξης νέων. Υπάρχουν σίγουρα πολλά μέταλλα ήδη στο σύστημα και πρέπει στο τέλος της διάρκειας ζωής τους να στέλνουμε λιγότερα από αυτά στη χωματερή. Όμως η μείωση της κατανάλωσης και η βελτίωση της ανακύκλωσης, δύσκολα θα καλύψουν όλη τη ζήτηση για ορυκτά πράσινης ενέργειας. Θα χρειαστεί λοιπόν να εξορύξουμε ακόμη πολλά.
Επομένως, το τρίτο συστατικό είναι να βελτιωθούν τα πρότυπα της βιομηχανίας, να θεσπισθούν κανονισμοί που θα διασφαλίζουν ότι η εξόρυξη γίνεται με πιο περιβαλλοντικά και κοινωνικά υπεύθυνο τρόπο, προσεκτικά, με επίγνωση των κινδύνων και με πιστή εφαρμογή των κανονισμών.
*Ο κ. Ραφαήλ Μωυσής είναι ιδρυτής του Συλλόγου Αποφοίτων ΜΙΤ στην Ελλάδα. Έχει εκδώσει τρία βιβλία: «Θα γίνει της Δεής», «ΑΛΗΘΙΝΑ ΚΑΙ ΑΝΕΚΔΟΤΑ. Ιστορίες με 55 πρόσωπα» και «Εθνικό Συμβούλιο Ενέργειας – Ηλίας Γυφτόπουλος, Πρόεδρος».
[ΠΗΓΗ: https://www.businessdaily.gr/, του Ραφαήλ Μωυσή*, 15/5/2023]