Πρόσφατα η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ανακοίνωσε τη δημιουργία «Ευρωπαϊκής Συμμαχίας για τις Κρίσιμες Πρώτες Ύλες», [1]. Η εν λόγω συμμαχία θα έχει τη μορφή συνεταιρισμού επιχειρήσεων, κυβερνήσεων και ερευνητικών Ιδρυμάτων και θα αποσκοπεί στο «χτίσιμο» κατάλληλης αλυσίδας αξίας («value chain») κρίσιμων ορυκτών, [2].
Το συγκεκριμένο εγχείρημα είναι πολύ σημαντικό αν αναλογισθεί κανείς το οικονομικό μέγεθος του Ευρωπαϊκού εξορυκτικού κλάδου και τις μελλοντικές προκλήσεις στα ενεργειακά θέματα. Ειδικότερα σήμερα, όπου η χώρα μας βιώνει τα αποτελέσματα ενός παρωχημένου παραγωγικού μοντέλου το οποίο στηριζόταν σχεδόν αποκλειστικά στον τουρισμό, το εν λόγω Ευρωπαϊκό εγχείρημα θα λειτουργήσει ως αναπτυξιακή ευκαιρία πρωτοφανούς εμβέλειας. Από τη συγκεκριμένη Ευρωπαϊκή δράση θα μπορέσουν να επωφεληθούν οι Ελληνικές εξορυκτικές επιχειρήσεις, οι Έλληνες επιστήμονες και εργαζόμενοι. Τα επόμενα χρόνια αναμένεται να ανοίξουν πολλά ορυχεία σπάνιων γαιών και άλλων κρίσιμων ορυκτών στην Ευρώπη. Ο λόγος είναι ότι χωρίς σπάνιες γαίες, και άλλα κρίσιμα ορυκτά, η Πράσινη Συμφωνία δεν θα προχωρήσει και θα παραμείνει όνειρο απατηλό, [3]. Αυτό είναι το διακύβευμα. Στην αντιμετώπιση αυτού του Ευρωπαϊκού διακυβεύματος η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έθεσε ως πρωταρχικό στόχο τη δημιουργία του συνεταιρισμού για τις σπάνιες γαίες.
Η συγκεκριμένη πρόταση για την υλοποίηση ενός τόσο σημαντικού συνεταιρισμού δεν έχει απλώς Ελληνικό άρωμα: προέρχεται από την Ελλάδα.
Ας δοθούν σήμερα ορισμένες λεπτομέρειες από το χρονικό της ίδρυσης του Ευρωπαϊκού συνεταιρισμού σπάνιων γαιών ώστε να αντιληφθούν οι αναγνώστριες και οι αναγνώστες τα διαφορετικά στάδια τα οποία διαμόρφωσαν τη λογική πίσω από την οποία στηρίχθηκε η συγκεκριμένη ιδέα.
Το 2015 ο υπογράφων έθεσε το ερώτημα: «Κρίσιμα-στρατηγικά ορυκτά: ποιοί θα τα εξορύσσουν στο μέλλον;» Η εκτίμησή ήταν ότι «οι τελικοί χρήστες των σπάνιων γαιών θα μετατραπούν έμμεσα ή άμεσα σε παραγωγούς σπάνιων γαιών. Οι τελικοί χρήστες θα εξαναγκασθούν να προχωρήσουν σε καθετοποίηση της παραγωγής τους και να μετατραπούν σε παραγωγούς σπάνιων γαιών. Μη ξεχνάμε πως οι εταιρείες αυτές διαθέτουν τεράστια οικονομική δύναμη ώστε να στηρίξουν εξορυκτικές δραστηριότητες. Πχ. οι 25 κορυφαίες εταιρείες high tech (πχ. Apple, Hewlett Packard, Microsoft κλπ.) του δείκτη Fortune 500 έχουν ετήσια έσοδα που ξεπερνούν τα 1.3 τρισεκατομμύρια δολλάρια. Mεσο-μακροπρόθεσμα θα υπάρξει δραστηριότητα από την πλευρά των τελικών χρηστών σπάνιων γαιών και δεν θα μου έκανε εντύπωση αν έβλεπα πχ. την Apple, τη General Motors ή τη Siemens κλπ. να εμπλακούν έμμεσα ή άμεσα στον εξορυκτικό κλάδο».
Τί ακολούθησε; Πέντε χρόνια αργότερα (2020), οι Jeff Bezos και Bill Gates «συνεταιρίσθηκαν» ως τελικοί χρήστες μίας συγκεκριμένης πρώτης ορυκτής ύλης, (κοβάλτιο) η οποία είναι απαραίτητη στα ηλεκτρικά αυτοκίνητα, [4].
To 2016 πρωτοπαρουσιάσθηκε η πρόταση για δημιουργία συνεταιρισμού σπάνιων γαιών, [5]. Πιο συγκεκριμένα αναφέρθηκαν τα εξής: «Η δημιουργία των πρώτων συνεταιρισμών (ναι, καλά διαβάσατε: συνεταιρισμών με την παλαιά μορφή του συνεταιριστικού κινήματος!) μεταξύ εταιρειών για την αξιοποίηση των σπάνιων γαιών ώστε να δημιουργηθεί η κατάλληλη αλυσίδα του πρόϊόντος (value chain) και να σταματήσει το μονοπώλιο της Κίνας…». Στο ίδιο άρθρο πρωτοανέφερθηκε και η φράση κλειδί για τις σπάνιες γαίες «value chain» την οποία υιοθέτησε και η ΕΕ.
Το 2017, με αφορμή την τότε επίσκεψη του Γάλλου Προέδρου κ. Μακρόν στην Αθήνα (επίκαιρη όσο ποτέ σήμερα) κατατέθηκε δημοσίως ξανά η πρόταση για δημιουργία διακρατικού συνεταιρισμού σπάνιων γαιών για το χτίσιμο της αλυσίδας αξίας των εν λόγω ορυκτών, [6]. Πιο συγκεκριμένα είχε αναφερθεί: «Η αναζήτηση συνεργειών (1+1=3) και η δημιουργία συνεταιρισμών μεταξύ ΕΕ και ΗΠΑ ώστε να δημιουργηθεί αλυσίδα παραγόμενης αξίας (value chain) καθετοποιημένης παραγωγής, κατεργασίας, πώλησης/διακίνησης προϊόντων υψηλής τεχνολογίας με πρώτη ύλη τις Σπάνιες Γαίες είναι αναγκαία συνθήκη για δημιουργία θέσεων εργασίας σε τομείς υψηλής τεχνολογίας. Οι τελικοί χρήστες αυτών των προϊόντων (πχ. μεγάλες πολυεθνικές υψηλής τεχνολογίας) θα μπορούσαν και αυτές να συμμετέχουν σε αυτήν την συνεταιριστική αλυσίδα (value chain). Σε κάθε περίπτωση, η λέξη κλειδί την οποία θα πρέπει να κρατήσουν στο μυαλό τους οι αναγνώστες όσο αφορά το θέμα των Σπάνιων Γαιών σε παγκόσμιο επίπεδο είναι η λέξη «συνεταιρισμός».
Το 2018 επαναλήφθηκε η πρόταση, [7]: «Η δημιουργία συνεταιρισμών (ναι, καλά διαβάσατε: συνεταιρισμών με την παλαιά μορφή του συνεταιριστικού κινήματος!) μεταξύ κρατών, αλλά και μεταξύ εταιρειών, για τη βιώσιμη αξιοποίηση των σπάνιων γαιών θα οδηγήσει στο στήσιμο κατάλληλης αλυσίδας αξίας («value chain») και θα σταματήσει το μονοπώλιο της Κίνας. Το ακούν οι ηγήτορες του ΝΑΤΟ και οι Βρυξέλλες;».
To 2018 δημοσιοποιήθηκε η πρόταση από τον υπογράφοντα σε επιστημονικό άρθρο στο World Economics Journal του Λονδίνου, [8]. Στο εν λόγω άρθρο παρατέθηκαν και δύο ενδεικτικά εναλλακτικά πλαίσια-μηχανισμοί για τη δημιουργία του «συνεταιρισμού», [9].
To 2019, η κατάθεση της πρότασης για δημιουργία συνεταιρισμού κρίσιμων ορυκτών επισημοποιήθηκε στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή όταν ο υπογράφων προσκλήθηκε στις Βρυξέλλες να παραθέσει προτάσεις, σε κλειστή συνεδρία, για τη χάραξη της Ευρωπαϊκής Πολιτικής στα κρίσιμα ορυκτά, [10]. Η συγκεκριμένη κλειστή συνεδρία «ήταν υψηλού επιπέδου και συγκέντρωσε εμπειρογνώμονες και ενδιαφερόμενους από την ευρωπαϊκή αγορά σπάνιων γαιών για να συζητήσουν προκλήσεις και τάσεις που σχετίζονται με την κρίσιμη προσφορά σπάνιων γαιών στην Ευρώπη».
Σε εκείνη την κλειστή συνεδρία στις Βρυξέλλες ξεκίνησαν όλα. Από τις 8 συνολικά προτάσεις που καταγράφηκαν επισήμως στην τελική εμπιστευτική έκθεση για τη χάραξη της Ευρωπαϊκής Πολιτικής για τις σπάνιες γαίες, οι 3 ήταν του υπογράφοντα (= 37.5%). Οι δύο από τις τρεις προτάσεις του υπογράφοντα, οι οποίες πέρασαν στην τελική έκθεση προς την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, αφορούσαν την Κοινωνική Επιχειρησιακή Άδεια (Social License to Operate). Η τρίτη πρόταση του υπογράφοντα ήταν η «δημιουργία συνεταιρισμών σπάνιων γαιών για καλύτερα αποτελέσματα στην αλυσίδα αξίας των ορυκτών».
Τα υπόλοιπα είναι ιστορία.
Η συνήθως αργή Ευρωπαϊκή γραφειοκρατία έδρασε ταχύτατα. Αυτό αποτελεί πραγματικά ευχάριστη έκπληξη. Τί συνέβαλλε στην ταχύτατη αντίδραση της ΕΕ; Η επέλαση της πανδημίας του κορονωϊού όπου διεφάνει η τρωτότητα της ΕΕ σε κρίσιμες πρώτες ύλες από την Κίνα.
H ΕΕ αντιλήφθηκε ότι η Πράσινη Συμφωνία δεν μπορεί να σταθεί χωρίς τις απαραίτητες πρώτες ύλες (σπάνιες γαίες). Για να υπάρξει όμως ασφαλής και διαρκής προσφορά σπάνιων γαιών (εκτός Κίνας) πρέπει να δημιουργηθεί ο προτεινόμενος Ευρωπαϊκός συνεταιρισμός. Ακριβώς γι’αυτό το λόγο, η πρώτη Δράση που πρότεινε η Ευρωπαϊκή Επιτροπή σύμφωνα με το σχέδιο δράσεων, [11], είναι η δημιουργία του συνεταιρισμού των σπάνιων γαιών. Εν κατακλείδι, η Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία δεν θα μπορέσει να εφαρμοσθεί εάν δεν υπήρχε η πρόταση για δημιουργία του συνεταιρισμού σπάνιων γαιών ο οποίος θα εξασφαλίσει τις απαραίτητες πρώτες ύλες.
Ας αναφερθεί κάτι ακόμη το οποίο ίσως έχει ιδιαίτερη σημασία. Σε πρόσφατη συνέντευξή του, [12], ο κ. Staffas, CEO της Boliden (μεγάλη εξορυκτική Σουηδική εταιρεία), ανέφερε τα εξής σχετικώς με την ελεύθερη αγορά και την περίπτωση των σπάνιων γαιών: «Ακόμα και πριν από περίπου δύο χρόνια, οι άνθρωποι έλεγαν ότι το ελεύθερο εμπόριο θα λύσει τα πάντα – ποιο είναι το μεγάλο πρόβλημα; (…) Νομίζω ότι έχουμε πλέον συνειδητοποιήσει όλο και περισσότερο ότι αυτό μπορεί να μην είναι πάντα αλήθεια». Ο κ. Staffas είναι και πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Ένωσης Εξορυκτικών Επιχειρήσεων Eurometaux. Μέλη της Eurometaux είναι εταιρείες μεγαθηρία όπως η Rio Tinto, η Agloamerican, η Glencore κ.λπ., [13]. Αξίζει λοιπόν να σημειωθεί τί είχε αναφέρει σχετικά ο υπογράφων τον Σεπτέμβριο του 2019: «Μία τελευταία σημείωση για τους λάτρεις της ελεύθερης αγοράς: στην περίπτωση των σπάνιων γαιών, η ελεύθερη αγορά οδήγησε στην πλήρη εξάρτηση της Δύσης από τη Κίνα», [14].
Εν κατακλείδι, η χώρα μας βρίσκεται αντιμέτωπη με μία σφοδρή ύφεση λόγω της κατάρρευσης του τουρισμού. Η Ελλάδα δεν έχει άλλη διέξοδο παρά να αλλάξει το παραγωγικό της μοντέλο: να αξιοποιήσει τον ορυκτό της πλούτο. Ας ευχηθούμε η Κυβέρνηση να αδράξει αυτήν την ευκαιρία αξιοποιώντας όλες τις παραγωγικές δυνάμεις του τόπου και τους άξιους επιστήμονες που διαθέτει.
Δρ. Σωτήρης Καμενόπουλος (PhD, M.Eng, PE)
ΠΑΡΑΠΟΜΠΕΣ
1. https://ec.europa.eu/commission/presscorner/detail/en/ip_20_1542
2. https://www.euractiv.com/section/circular-economy/news/eu-to-launch-raw-materials-industry-alliance/
4. https://www.mining.com/bill-gates-backed-firm-searching-for-cobalt-in-canada/
5. https://www.capital.gr/me-apopsi/3174403/thorio-paragogi-energeias-kai-spanies-gaies
6. https://www.capital.gr/me-apopsi/3235120/episkepsi-k-makron-stin-athina-kai-spanies-gaies-terre-rare
8.https://www.worldeconomics.com/Journal/Papers/Rare%20Earth%20Elements.details?ID=710
10. http://prospex-institute.org/2019/06/18/secreets-is-1-year-old-2/
11. https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EN/TXT/?uri=CELEX:52020DC0474
12. https://europe.autonews.com/automakers/europe-struggles-cut-china-reliance-rare-earths
13. https://eurometaux.eu/about-eurometaux/members/
14. https://www.capital.gr/me-apopsi/3382817/krisi-petrelaiou-kai-spanion-gaion
Φωτό απο τη συνάντηση στις Βρυξέλλες.
[ΠΗΓΗ: https://energypress.gr/, του Δρ. Σωτήρη Καμενόπουλου, 9/9/2020]