Ο όρος σπάνιες γαίες αφορά σε 17 συγκεκριμένα ευγενή μέταλλα (χημικά στοιχεία) και η ονομασία τους έχει δοθεί λόγω της γαιώδους μορφής που εμφανίζουν τα οξείδιά τους αλλά και της εξαιρετικής σπανιότητάς τους.
Αυτά τα μέταλλα λέγονται και λανθανίδες. Εξαιτίας της βιομηχανικής τους μοναδικότητας σε εφαρμογές και χρήσεις προϊόντων υψηλής τεχνολογίας (όπως τα λέιζερ, τα κινητά τηλέφωνα και οι οθόνες υγρών κρυστάλλων) και στις λεγόμενες «πράσινες» τεχνολογίες (στις μπαταρίες των υβριδικών αυτοκινήτων, στα φωτοβολταϊκά, στους λαμπτήρες χαμηλής κατανάλωσης, στις τουρμπίνες των ανεμογεννητριών) η ζήτηση των σπάνιων γαιών αυξάνεται συνεχώς.
Το μεγαλύτερο πρόβλημα που προκύπτει από την εξόρυξη και επεξεργασία των σπάνιων γαιών είναι η ραδιενέργεια, η οποία συνδέεται με την παρουσία υψηλών συγκεντρώσεων ουρανίου και θορίου.
Καθ ‘όλη τη δεκαετία του 1990 και του 2000, η Κίνα ήταν αυτή που κυριάρχησε στην παραγωγή των σπάνιων γαιών και σήμερα αντιπροσωπεύει πάνω από το 85% της παγκόσμιας παραγωγής. Οι σπάνιες γαίες (Rare Earth Elements – REE) θεωρούνται «στρατηγικά μέταλλα», καθώς πρακτικά δεν υπάρχει βιομηχανική εφαρμογή υψηλής τεχνολογίας που να μην τις περιλαμβάνει.
Η Ε.Ε. έχει συμπεριλάβει τις σπάνιες γαίες στην ομάδα των 20 κρίσιμων ορυκτών, τις βιομηχανικές ανάγκες για τα οποία αδυνατεί να καλύψει σήμερα ο μεταποιητικός κλάδος της Ευρώπης. Τα παγκόσμια αποθέματα σπάνιων γαιών περιέχονται κυρίως στα ορυκτά αλλανίτη, βαστνασίτη και μοναζίτη. Στις αποθέσεις βαστνασίτη στην Κίνα και τις ΗΠΑ βρίσκεται το μεγαλύτερο ποσοστό οικονομικά εκμεταλλεύσιμων αποθεμάτων σπάνιων γαιών του πλανήτη.
Όσον αφορά τη χώρα μας, τα πολυμεταλλικά κοιτάσματα επιθερμικού και πορφυριτικού τύπου της Σερβομακεδονικής μεταλλογενετικής ζώνης καθώς και της ζώνης Ροδόπης στη Βορειοανατολική Ελλάδα είναι τα πλέον ελπιδοφόρα για μελλοντική παραγωγή σπανίων γαιών και μετάλλων. Επίσης, τα κοιτάσματα βωξιτών και λατεριτών της Κεντρικής και Βορείου Ελλάδος , τα οποία ήδη υφίστανται εκμετάλλευση για την παραγωγή Al και Ni, περιέχουν σημαντικές ποσότητες σπάνιων γαιών και μπορούν να ενταχθούν στα μελλοντικά σχέδια των μεταλλευτικών βιομηχανιών. Υψηλή περιεκτικότητα σπάνιων γαιών ανιχνεύεται σε προσχωσιγενείς αποθέσεις στο παράκτιο και υποθαλάσσιο περιβάλλον μεταξύ Χαλκιδικής και Αλεξανδρούπολης, κυρίως στις εκβολές των ποταμών Στρυμόνα, Νέστου και Έβρου. Κοιτασματολογικές έρευνες αλλά και αναλύσεις δειγμάτων που πραγματοποίησε το ΙΓΜΕ στο παρελθόν στις περιοχές αυτές ήταν αρκετά ενθαρρυντικές, εκτιμώντας αποθέματα 485 εκατ. tn με μέση περιεκτικότητα σπανίων γαιών 1,17% (κυρίως Ce, La και Nd) και δυστυχώς αρκετή περιεκτικότητα σε θόριο (Th, ραδιενεργό στοιχείο).
Η Κίνα είναι ο κυρίαρχος στην παγκόσμια παραγωγή σπάνιων γαιών (86% των ΣΓ παγκοσμίως για τα έτη 2013 και 2014 παρήγαγε η Κίνα σύμφωνα με το U.S.G.S. (U.S. Geological Survey)) η οποία ανήλθε στους 110.000 τόνους για κάθε έτος. Το 2014 συνεχίστηκε η προσπάθεια εύρεσης εκμεταλλεύσιμων κοιτασμάτων σπάνιων γαιών σε πολλά μέρη του κόσμου. Εκτός από κυρίαρχος παραγωγός, η Κίνα είναι και ο κυριότερος καταναλωτής σπάνιων γαιών παγκοσμίως, τις οποίες χρησιμοποιεί στην κατασκευή ηλεκτρονικών ειδών που προορίζονται είτε για εσωτερική κατανάλωση είτε για εξαγωγές.
Η Ιαπωνία και οι Η.Π.Α. καταλαμβάνουν αντίστοιχα τη δεύτερη και τρίτη θέση στην κατανάλωση σπάνιων γαιών. Η κατανάλωση σπάνιων γαιών στην Κίνα ανήλθε σε 86.400 τόνους για το 2014 σημειώνοντας αύξηση κατά 10,77% σε σχέση με το 2013 (κατανάλωση 78.000 τόνων) σύμφωνα με το Σύνδεσμο Βιομηχανιών Μη Σιδηρούχων Μετάλλων Κίνας (CNIA). Σύμφωνα με πηγές της Βιομηχανίας της Ιαπωνίας, η κατανάλωση σπάνιων γαιών για το 2014 ανήλθε σε 14.225 τόνους. Η κατανάλωση σπάνιων γαιών στις Η.Π.Α. για το 2014 σημείωσε άνοδο εξαιτίας της διαθεσιμότητας και των χαμηλών τιμών της αγοράς. Συγκεκριμένα, το U.S.G.S. εκτιμά πως η κατανάλωση στις Η.Π.Α. άγγιξε τους 17.000 t για το 2014 σημειώνοντας αύξηση κατά 13,3% σε σχέση με το 2013.
[ΠΗΓΗ: http://www.oryktosploutos.net, από ΙΓΜΕ, Υποέργο 7 του έργου ΜΕΟΠΥ με τίτλο «ΒΑΣΗ ΣΤΑΤΙΣΤΙΚΩΝ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ ΟΡΥΚΤΩΝ ΠΡΩΤΩΝ ΥΛΩΝ», επιμέλεια Π. Τζεφέρης, 16/02/2017]