Σπάνιες γαίες: 17 μέταλλα με εξωτικά ονόματα (όπως το νεοδύμιο) που είναι απαραίτητα για την κατασκευή κινητών τηλεφώνων, ηλεκτρονικών υπολογιστών, τηλεοράσεων νέας γενιάς και γενικότερα για τη συντριπτική πλειονότητα των ειδών υψηλής τεχνολογίας που έχουν διεισδύσει στη ζωή μας.

Ενώ εμπνέει τόσο προβληματισμό η μαζική εισβολή των ρομπότ στην παραγωγή, πιο αθόρυβα αλλά σταθερά ολοκληρώνεται μια άλλη ίσως εξίσου, αν όχι περισσότερο, σημαντική ανατροπή στην παγκόσμια οικονομία.

Η στροφή της από τον «μαύρο χρυσό», όπως δικαιολογημένα έχει χαρακτηριστεί το πετρέλαιο, και η όλο και μεγαλύτερη εξάρτησή της από ένα άλλο είδος ορυκτού πλούτου, μια άλλη κατηγορία πρώτων υλών: το λίθιο, το κοβάλτιο και τις σπάνιες γαίες, τα 17 μέταλλα με τα εξωτικά ονόματα που χρησιμοποιούνται στην παραγωγή κινητών, υπολογιστών, τηλεοράσεων νέας γενιάς, αλλά ακόμη και στο ηλεκτροκίνητο Model 3 αυτοκίνητο της Tesla.

Καταλύτης της μετάβασης στο νέο τοπίο υπήρξε η ιλιγγιώδης εξέλιξη της υψηλής τεχνολογίας, χάρη στην οποία αυτές οι πρώτες ύλες κατέστησαν αναγκαίες στο νέο τοπίο της παγκόσμιας οικονομίας με ενδεχόμενο μεγάλες γεωπολιτικές επιπτώσεις. Η εξάρτηση των βιομηχανιών και της παγκόσμιας οικονομίας από αυτές τις πρώτες ύλες αποτελεί, άλλωστε, μεταβλητή στον σινοαμερικανικό εμπορικό πόλεμο: η Κίνα έχει ήδη κατορθώσει να ελέγχει σε ποσοστό σχεδόν παγκόσμιου μονοπωλίου τις σπάνιες γαίες, ενώ παράλληλα κυριαρχεί και στην αγορά των πρώτων υλών για μπαταρίες.

Η υψηλή τεχνολογία επιστρατεύθηκε για να αντιμετωπίσει τη μεγαλύτερη ίσως υπαρξιακή απειλή για την ανθρωπότητα, την κλιματική αλλαγή. Η στροφή στα ηλεκτροκίνητα οχήματα εξωθεί τις αυτοκινητοβιομηχανίες σε έναν αγώνα δρόμου για την έγκαιρη παρουσίαση ηλεκτροκίνητων μοντέλων. Με τη σειρά τους, οι αυτοκινητοβιομηχανίες εξαρτώνται όλο και περισσότερο από τη βιομηχανία μπαταριών και αυτή από τους παραγωγούς κοβάλτιου, λιθίου και γραφίτη.

Η τόσο ταλαιπωρημένη από τους εμφυλίους Δημοκρατία του Κονγκό έρχεται στο προσκήνιο, καθώς αντιπροσωπεύει το 60% της παγκόσμιας παραγωγής κοβάλτιου. Μέσα στους πρώτους επτά μήνες του περασμένου έτους, η τιμή του κοβάλτιου εκτινάχθηκε κατά 148%. Και βέβαια σε ανοδική πορεία αναμένεται να παραμείνει η ζήτηση για κοβάλτιο, μολονότι έχουν αρχίσει να απασχολούν τη διεθνή κοινή γνώμη οι συνθήκες εξόρυξής του, για την οποία συχνά επιστρατεύονται παιδιά.

Σε ανοδική τροχιά βρίσκεται, άλλωστε, και η ζήτηση για το λίθιο, την πρώτη ύλη που είναι αναγκαία στο 99% των ηλεκτροκίνητων αυτοκινήτων. Και αν τα ηλεκτροκίνητα αυτοκίνητα δεν έχουν ακόμη προσελκύσει το ευρύ κοινό, δεν ισχύει το ίδιο για τα έξυπνα κινητά, τους ηλεκτρονικούς υπολογιστές, τις τηλεοράσεις με επίπεδη οθόνη και πολλές άλλες ανέσεις που προσέφερε η υψηλή τεχνολογία. Όλες τους έχουν προ πολλού διεισδύσει στην καθημερινότητα του μέσου ανθρώπου και όχι μόνον στον ανεπτυγμένο κόσμο, με αποτέλεσμα να αποτελούν κινητήριο μοχλό της κατανάλωσή και της οικονομικής ανάπτυξης. Για την παραγωγή τους, όμως, είναι απαραίτητη αυτή η σειρά μετάλλων με τα παράξενα ονόματα, όπως νεοδύμιο, προμήθειο, σαμάριο, λαν θάνιο κ.λπ., που έχουν σχεδόν κατ’ ευφημισμό ονομαστεί σπάνιες γαίες. Τα μέταλλα αυτά κάθε άλλο παρά σπάνια είναι, αλλά η παραγωγή τους έχει επικεντρωθεί κατά κύριο λόγο στην Κίνα, εν μέρει επειδή ο τρόπος εξόρυξής τους είναι συχνά ιδιαίτερα επιβαρυντικός για το περιβάλλον.

Και ενώ λίγες άλλες χώρες έχουν πολύ περιορισμένο μερίδιο της παγκόσμιας αγοράς, η μεγαλύτερη οικονομία στον κόσμο ουσιαστικά δεν έχει παραγωγή σπάνιων γαιών και παραμένει εξαρτημένη από τις εισαγωγές για τις ανάγκες των αμερικανικών βιομηχανιών. Το σχεδόν παγκόσμιο μονοπώλιο του Πεκίνου στην παραγωγή σπάνιων γαιών υπήρξε, άλλωστε, παράγοντας που προσείλκυσε στην Κίνα θυγατρικές πολυεθνικών. Και αυτές εκχώρησαν την τεχνογνωσία τους στις εγχώριες βιομηχανίες, με τις οποίες αναγκάστηκαν να συνεργαστούν.

 [ΠΗΓΗ: ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ ΚΥΡ_ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΑ, της Ρουμπίνας Σπάθη, 13/1/2019]

Τα παγκόσμια αποθέματα σπάνιων γαιών εκτιμώνται σε 130 εκατομμύρια τόνους· η συνολική παγκόσμια παραγωγή εκτιμάται μεταξύ 126 και 130 χιλιάδες τόνους (2016). Η Κίνα δεν ελέγχει μόνο το μονοπώλιο στην παραγωγή/εξόρυξη σπάνιων γαιών, αλλά ολόκληρη την “αλυσίδα αξίας” αυτών (value chain). Τη δεκαετία του 1980 οι ΗΠΑ κυριαρχούσαν στην επεξεργασία των σπάνιων γαιών καθώς ήλεγχαν ολόκληρη την αλυσίδα από-το-ορυχείο-στα-τελικά-προϊόντα. Οι ΗΠΑ επίσης κυριαρχούσαν στην καινοτομία, στο εμπόριο και στην ακαδημαϊκή έρευνα. Αυτό άλλαξε δραματικά τη δεκαετία του 1990 με αποτέλεσμα σήμερα η Κίνα να έχει μετατραπεί στον απόλυτο κυρίαρχο.

Αν θέλει κανείς να προβεί σε μία ιστορική σύγκριση μεταξύ της παρούσας κατάστασης (στην οποία η Κίνα κυριαρχεί στις σπάνιες γαίες) σε σχέση με τις συνθήκες που επικρατούσαν πριν τη δεκαετία του 1990 (περίοδο κατά την οποία οι ΗΠΑ κυριαρχούσαν στις σπάνιες γαίες) θα πρέπει ίσως να αναφερθεί σε ορισμένα διακριτά μεταξύ τους γεγονότα που συνέβησαν τη δεκαετία του 1980, πχ.:

α) Το Ιράκ εισέβαλε στο Ιράν με αποτέλεσμα η τιμή του πετρελαίου να αυξηθεί από τα $14/βαρέλι το 1978 στα $35/βαρέλι το 1981.

β) Στις 17 Σεπτεμβρίου 1980 το Αμερικανικό Γεωλογικό Ινστιτούτο (AGI) προειδοποίησε τους τρεις βασικότερους υποψήφιους των επερχόμενων αμερικανικών προεδρικών εκλογών ότι η ΕΣΣΔ προσπαθούσε να εμποδίσει ή/και να διακόψει εντελώς την πρόσβαση των ΗΠΑ σε ορυκτά κρίσιμα για την Εθνική τους Ασφάλεια· το AGI προειδοποίησε τους τρεις υποψηφίους Αμερικανούς προέδρους να δώσουν μέγιστη προτεραιότητα σε αυτό το πρόβλημα.

Συγκριτικά, ορισμένες από τις καταστάσεις που επικρατούσαν τη δεκαετία του 1980 σε σχέση με αυτές που επικρατούν σήμερα στον τομέα των σπάνιων γαιών (και των κρίσιμων/στρατηγικών ορυκτών γενικότερα) είναι οι εξής:

– Τη δεκαετία του 1980 ως στρατηγικά ορυκτά θεωρούνταν το χρώμιο, το μαγγάνιο, το κοβάλτιο, η πλατίνα, το νικέλιο και ο ψευδάργυρος. Σήμερα στις ΗΠΑ ως στρατηγικά θεωρούνται περισσότερα από 35 ορυκτά μεταξύ αυτών και οι σπάνιες γαίες (οι οποίες είναι 17 στο σύνολο, άρα τα στρατηγικά ορυκτά σήμερα είναι περίπου 51).
– Τη δεκαετία του 1980 ο βασικός παίκτης στα στρατηγικά ορυκτά ήταν η ΕΣΣΔ. Μέχρι τη δεκαετία του 1990 βασικός παίκτης στις σπάνιες γαίες ήταν οι ΗΠΑ· σήμερα βασικός παίκτης στις σπάνιες γαίες είναι η Κίνα.
– Τη δεκαετία του 1980 η ΕΣΣΔ έδειχνε τη διάθεση να παρεμβαίνει στρατιωτικά σε περιοχές που διέθεταν στρατηγικά ορυκτά. Σήμερα η Κίνα παρεμβαίνει στις περιοχές που διαθέτουν σπάνιες γαίες μέσω της συγχώρεσης-του-χρέους (“debt-forgiveness”).

Ενδεικτικά, ορισμένοι παράγοντες ευνοιοκρατίας (favoritisms) που οδήγησαν στη χαλιναγώγηση της “αλυσίδας αξίας” των σπάνιων γαιών από την Κίνα είναι:

– Η ευαισθησία των Δυτικών κοινωνιών στις αρνητικές ειδήσεις σχετικές με τις περιβαλλοντικές καταστροφές.
–  Η απαγόρευση των απεργιών και η μη-ύπαρξη εργατικών συνδικάτων στην Κίνα.
– Η αδιαφάνεια στη χρηματοδότηση των Μέσων Μαζικής Ενημέρωσης στη Δύση.
– Το γεγονός ότι οι σπάνιες γαίες δεν διαπραγματεύονται μέσω κάποιου χρηματιστηρίου μετάλλων.

Ένας πιθανός τρόπος αντιμετώπισης της χαλιναγώγησης της “αλυσίδας αξίας” των σπάνιων γαιών από την Κίνα είναι η δημιουργία κατάλληλου πλαισίου υπό τη μορφή “μηχανισμού” ο οποίος θα εξασφαλίζει την ομαλή προσφορά τους στους τελικούς χρήστες.  

Βασικά δομικά στοιχεία του εν λόγω “μηχανισμού” προτείνονται τα εξής:
– Οι τελικοί χρήστες των σπάνιων γαιών (εταιρείες υψηλής τεχνολογίας, αμυντικές βιομηχανίες κλπ.).
– Τράπεζες.
– Εταιρεία holding.
– Χρηματιστήριο σπάνιων γαιών.

Ορισμένα από τα πιθανά οφέλη από τη δημιουργία ενός τέτοιου “μηχανισμού” είναι:
– O μετριασμός του επιχειρηματικού κινδύνου μεταξύ των τελικών χρηστών σπάνιων γαιών και των εξορυκτικών επιχειρήσεων.
– H επικράτηση δίκαιων συνθηκών στο εμπόριο σπάνιων γαιών (fair trade).
– Διαφάνεια στο εμπόριο των σπάνιων γαιών.
– Επίτευξη γεωπολιτικής ισορροπίας.
– Οικονομίες κλίμακας.

* Το πλαίσιο βάσει του οποίου περιγράφεται η συνεργασία των παραπάνω “δομικών” στοιχείων του “μηχανισμού” παρουσιάζεται σε άρθρο που δημοσιεύθηκε προσφάτως στοWorld Economics Journal του Λονδίνου. Η παρούσα δημοσίευση στο Capital.gr αποτελεί συνοπτική παρουσίαση του άρθρου του WEJ.

** Ο Δρ. Σωτήρης Ν. Καμενόπουλος είναι διπλ. μηχανικός Παραγωγής και Διοίκησης (M.Eng.) και κάτοχος διδακτορικού της Σχολής Μηχανικών Ορυκτών Πόρων του Πολυτεχνείου Κρήτης.

[ΠΗΓΗ: http://www.capital.gr, του Σωτήρη Ν. Καμενόπουλου, 6/8/2018]

Το 1997 το Κινεζικό Κομμουνιστικό Κόμμα κωδικοποίησε τη χάραξη της μελλοντικής του πολιτικής υπό τη μορφή 16 Χαρακτήρων-Ιδεογραμμάτων. Αυτά τα 16 ιδεογράμματα καθορίζουν ακόμη και σήμερα τη θολή-γκρίζα ζώνη μεταξύ του Κινεζικού Kράτους – Κομμουνιστικού Κόμματος και των εμπορικών φορέων και στρατιωτικών δομών της αχανούς αυτής χώρας. Τα 16 ιδεογράμματα είναι:

Αυτολεξεί, τα παραπάνω 16 ιδεογράμματα σημαίνουν:

– Jun-min jiehe («Συνδύασε το στρατιωτικό με το πολιτικό»).

– Ping-zhan jiehe («Συνδύασε την ειρήνη με τον πόλεμο»).

– Jun-pin youxian («Δώσε προτεραιότητα στα στρατιωτικά προϊόντα»)

– Yi min yan jun («Άφησε το πολιτικό να ενισχύει το στρατιωτικό»).

Πώς εφαρμόσθηκαν, και ακόμη εφαρμόζονται εώς σήμερα, αυτά τα 16 ιδεογράμματα του ΚΚΚ στην περίπτωση των κρίσιμων στρατηγικών ορυκτών και ειδικά στις σπάνιες γαίες;

Καταρχήν, ας ξεκαθαρισθεί ευθύς εξαρχής το γεγονός ότι η Δύση, το ΝΑΤΟ, η ΕΕ και η Ιαπωνία συνεχίζουν να χάνουν, και θα συνεχίσουν να χάνουν αν δεν αλλάξουν στρατηγική, στο παίγνιο των σπάνιων γαιών από την Κίνα. Συνεχίζουν να επαναλαμβάνουν στην πολιτική τους τα λάθη της δεκαετίας του 1990 όταν «παρέδωσαν» ουσιαστικά το μονοπώλιο στην εξόρυξη και κατεργασία των σπάνιων γαιών στην Κίνα. Η πλειοψηφία των ακαδημαϊκών, αλλά και αρκετοί «αναλυτές», νομίζουν ακόμη ότι η Κίνα διαθέτει το μονοπώλιο μόνο στην εξόρυξη των σπάνιων γαιών. Αυτό αποτελεί μέγα λάθος: ελάχιστοι αντιλαμβάνονται ότι η Κίνα διαθέτει το 100% μονοπώλιο σε ολόκληρη την «αλυσίδα αξίας» («value chain») των σπάνιων γαιών.

Κομμάτι της «αλυσίδας αξίας» των σπάνιων γαιών στην Κίνα αποτελούν δύο mega-πόλεις στην Κίνα (Ganzho και Baοtou) με συνολικό πληθυσμό περίπου 17 εκατομμύρια κατοίκων. Σκεφτείτε το: 17 εκατομμύρια κάτοικοι σε δύο mega-πόλεις στην Κίνα ασχολούνται αποκλειστικά και καθημερινά με τις σπάνιες γαίες! Οι δύο αυτές πόλεις ονομάζονται χαρακτηριστικά «πόλεις των σπάνιων γαιών». Η Κινεζική «αλυσίδα αξίας» των σπάνιων γαιών περιλαμβάνει επίσης πάνω από 400 εταιρείες (εννοείται όλες κρατικά ελεγχόμενες, δηλαδή από το ΚΚΚ) και πάνω από 100 χιλιάδες κατόχους διδακτορικών ως εγγεγραμένα μέλη στις Κινεζικές επαγγελματικές ενώσεις σχετικές με τις σπάνιες γαίες.

Το διακύβευμα δεν είναι απλώς οικονομικό-εμπορικό: έχει μετατραπεί σε διακύβευμα παγκόσμιας ασφάλειας καθώς η Κίνα ελέγχει 100% την «αλυσίδα αξίας» των υπερσύγχρονων στρατιωτικών τεχνολογιών. Αυτό, σίγουρα δεν το έχει αντιληφθεί η ΕΕ αλλά ίσως, δεν το έχουν αντιληφθεί και οι στρατιωτικοί ηγήτορες του ΝΑΤΟ. Κάθε ενέργεια, κάθε δραστηριότητα των Κινέζων «αναφέρεται» διαρκώς στα 16 προαναφερόμενα ιδεογράμματα συνδυάζοντας το «πολιτικό» με το «στρατιωτικό», και «δίνοντας προτεραιότητα» στη στρατιωτική εφαρμογή των σπάνιων γαιών. Ας κατανοήσουν ορισμένοι το γεγονός ότι σύμφωνα με τα 16 προαναφερόμενα ιδεογράμματα πίσω από το «πολιτικό» κρύβεται ακόμη-και-σήμερα, διαρκώς, το «στρατιωτικό»: αυτό εφαρμόζει πλήρως στην περίπτωση των σπάνιων γαιών. Δεν είναι καθόλου τυχαίο το γεγονός ότι το θέμα των σπάνιων γαιών ήταν, και παραμένει ακόμη, θέμα υψηλής εθνικής προτεραιότητας στην ατζέντα και των τεσσάρων τελευταίων Κινέζων ηγετών: Deng Xiaoping, Ju Jintao, Jiang Zemin και Xi Jinping. Μάλιστα, ο σημερινός ηγέτης της Κίνας φέρεται να διαθέτει μεγάλα οικονομικά συμφέροντα σε εταιρείες σπάνιων γαιών. Eπίσης, ας αναφερθεί το γεγονός ότι οι περισσότεροι Κινέζοι ηγέτες είναι μηχανικοί και κάτοχοι διδακτορικού (ο σημερινός Κινέζος ηγέτης είναι χημικός μηχανικός, μία ειδικότητα άμεσα συνυφασμένη με την κατεργασία/μεταλλουργία των σπάνιων γαιών).

Το πρόβλημα όσο αφορά τις σπάνιες γαίες (100% κινεζικός έλεγχος στην “αλυσίδα αξίας” στρατιωτικής τεχνολογίας) δεν μπορεί να αντιμετωπιστεί από καμία χώρα και από καμία εταιρεία μεμονομένα. Τα κονδύλια, οι υποδομές και οι προσπάθειες που θα απαιτηθούν συνολικά ξεπερνούν κατά πολύ τις δυνατότητες ενός μόνο κράτους ή μίας μόνο εταιρείας όσο μεγάλη και αν είναι αυτή. Το πρόβλημα αυτό αντιμετωπίζεται μόνο μέσα από κοινές δράσεις, από συνέργειες («1 + 1 = 3»), μέσα από συνεταιριστικές δραστηριότητες.

Η δημιουργία συνεταιρισμών (ναι, καλά διαβάσατε: συνεταιρισμών με την παλαιά μορφή του συνεταιριστικού κινήματος!) μεταξύ κρατών, αλλά και μεταξύ εταιρειών, για τη βιώσιμη αξιοποίηση των σπάνιων γαιών θα οδηγήσει στο στήσιμο κατάλληλης αλυσίδας αξίας («value chain») και θα σταματήσει το μονοπώλιο της Κίνας.

Το ακούν οι ηγήτορες του ΝΑΤΟ και οι Βρυξέλλες;

[Φωτό: BLOOMBERG VIA GETTY IMAGES]

[ΠΗΓΗ https://www.huffingtonpost.gr/, του Δρα Σωτήρη Ν. Καμενόπουλου, (PhD., M.Eng., PE), 18/5/2018]

Με τις σπάνιες γαίες ως προϊόντα για εξαγωγή δεν παίζουν. Οι σπάνιες γαίες δεν είναι ούτε σταφύλια, ούτε πεπόνια. Πίσω από τις σπάνιες γαίες κρύβονται απίστευτα γεωπολιτικά και κυρίως γεωστρατηγικά παίγνια. Παίγνια στα οποία η χώρα μας πρέπει να ακολουθεί εξαιρετικά προσεκτική εξωτερική και εμπορική πολιτική.

Για τις σπάνιες γαίες γίνονται πόλεμοι: Πόλεμοι πραγματικοί (πχ. Αφρική) και πόλεμοι εμπορικοί (πχ. στον Παγκόσμιο Οργανισμό Εμπορίου).

Με τις σπάνιες γαίες γίνονται πόλεμοι: Με τις σπάνιες γαίες κατασκευάζονται υψηλής τεχνολογίας οπλικά συστήματα.

Οι σπάνιες γαίες παίζουν σημαντικό ρόλο σε έντονα γεωπολιτικά προβλήματα μεταξύ της Κίνας και των ΗΠΑ (πχ. στη νότια Σινική θάλασσα, νησιά Senkaku, Spartlies islands κλπ.).

Η Ελλάδα είναι χώρα μέλος του ΝΑΤΟ και της ΕΕ.

Σήμερα ανακοινώθηκε στη Νορβηγία η Ευρωπαϊκή σύμπραξη για την ανάπτυξη αλυσίδας αξίας (value chain) σπάνιων γαιών. Οι εταίροι της αλυσίδας είναι Ευρωπαϊκές εταιρείες οι οποίες θα συνεργαστούν για την παραγωγή μόνιμων μαγνητών. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή θα χρηματοδοτήσει το έργο με το ποσό των 12.5 εκατομμυρίων ευρώ. Στο πρόγραμμα θα συνεργασθεί και το Νορβηγικό ερευνητικό Iνστιτούτο SINTEF.

H κατεργασία των σπάνιων γαιών θα πραγματοποιηθεί σε εργοστάσιο λιπασμάτων φωσφόρου στη Νορβηγία με διαδικασίες φιλικές στο περιβάλλον και με όρους βιώσιμης ανάπτυξης. Ποιος θα τολμήσει να αμφισβητήσει την οικολογική ευαισθησία των Νορβηγών; Περισσότερες πληροφορίες εδώ.

Ευλόγως διερωτάται λοιπόν κανείς: γιατί στην Ελλάδα δεν δραστηριοποιείται κανείς ώστε να αναζητηθούν λύσεις/συνεργασίες/συνέργειες με χώρες μέλη της ΕΕ ή/και του ΝΑΤΟ οι οποίες πλέον διαθέτουν τεχνογνωσία (πχ. Γαλλία, Σουηδία, Νορβηγία) και έχουν αρχίσει να αναπτύσσουν ορθές πρακτικές αξιοποίησης των σπάνιων γαιών χωρίς περιβαλλοντικά προβλήματα;

Πρόταση αξιοποίησης των ελληνικών σπάνιων γαιών υπάρχει αλλά θα πρέπει η πολιτική ηγεσία να ασχοληθεί σοβαρά.

[ΠΗΓΗ: http://politesaristoteli.blogspot.gr, του Δρ. Σωτήρη Καμενόπουλου, από huffingtonpost.gr, 30/1/2018]

 Νεοδύμιο μέσα σε φιάλη με αδρανές αέριο, για να μην οξειδώνεται. (Φωτό: commons.wikimedia.org, Tomihahndorf)

Οι Σπάνιες Γαίες (ΣΓ) ή αλλιώς λανθανίδες είναι 15 χημικά στοιχεία (κατ’ άλλους 17) με ιδιαίτερες χημικές ιδιότητες. Τα στοιχεία αυτά είναι: Λανθάνιο, Δημήτριο, Πρασεοδύμιο, Νεοδύμιο, Προμήθειο, Σαμάριο, Ευρώπιο, Γαδολίνιο, Τέρβιο, Δυσπρόσιο, Όλμιο, Έρβιο, Θούλιο, Υτέρ βιο, Λουτέτσιο, (Ύτριο και Σκάνδιο).

Βρίσκονται μεν σχεδόν παντού στη φύση, αλλά όχι πάντα σε ικανοποιητικές συγκεντρώσεις (ποσότητες) ώστε να είναι οικονομικά εκμεταλλεύσιμες. Οι ΣΓ χρησιμοποιούνται στην υψηλή τεχνολογία σε πολύ μικρές ποσότητες ώστε να προσδώσουν εντελώς διαφορετικές ιδιότητες στα τελικά προϊόντα. Έτσι τα τελικά τεχνολογικά προϊόντα αποκτούν τρομερή υπεραξία και είναι πιο εύκολα εμπορεύσιμα.

Οι ΣΓ είναι δύσκολο έως πρακτικά αδύνατο να αντικατασταθούν από άλλα τεχνητά υλικά.

Η Κίνα

Η Κίνα είναι ο κυρίαρχος παίκτης τόσο στην παγκόσμια παραγωγή όσο και στην κατεργασία ΣΓ (μεταξύ 95% -99,8%). Οι ΗΠΑ, η EE και η Ιαπωνία είναι οι μεγαλύτεροι εισαγωγείς των κινεζικών σπάνιων γαιών, καθώς αυτές χρησιμοποιούνται κυρίως στην ενέργεια και την αμυντική βιομηχανία.

Οι σημαντικότεροι παράγοντες οι οποίοι επηρεάζουν την αγορά των ΣΓ είναι:

• η κυριαρχία της Κίνας στην παραγωγή τους και στην μεταλλουργία τους,
• το μείγμα της προσφοράς ζήτησης τιμών,
• οι εξαγωγικές περιοριστικές πολιτικές της Κίνας,
• το λαθρεμπόριο και η απροθυμία της να εφαρμόσει περιβαλλοντικούς και εργασιακούς κανονισμούς,
• η ύπαρξη αυστηρών περιβαλλοντικών και εργασιακών κανονισμών νόμων στις δυτικές χώρες,
• οι εκάστοτε παγκόσμιες οικονομικές αναπτυξιακές επικρατούσες συνθήκες,
• το γεγονός πως οι ΣΓ δεν αποτελούν αντικείμενο εμπορικής διαπραγμάτευσης συναλλαγής σε Αγορές ή Ανταλλαγές Μετάλλων,
• διάφορα γεωπολιτικά θέματα,
• η έλλειψη υποκατάστατων των ΣΓ,
• και το γεγονός πως η ανακύκλωση τους υποφέρει από ένα αριθμό περιορισμών.

Ο τζίρος

Ο συνολικός παγκόσμιος τζίρος των ΣΓ ως προϊόν εξόρυξης δεν ξεπερνά τα 1-2 δισ. δολάρια ετησίως. Όμως ο συνολικός παγκόσμιος τζίρος των προϊόντων που χρησιμοποιούν ΣΓ εκτιμάται μεταξύ 5 και 7 τρισ. εκατομμυρίων δολαρίων ετησίως.

Όπως αντιλαμβανόμαστε, από το ορυχείο στο τελικό προϊόν δημιουργείται μία τεράστια υπεραξία. Αυτό ίσως εξηγεί και το ιδιαίτερο ενδιαφέρον που δείχνει το αμερικανικό υπουργείο Εμπορίου, καθώς όποιος ελέγχει τις σπάνιες γαίες ελέγχει εμμέσως και το παγκόσμιο εμπόριο.

Για να γίνει αντιληπτή η υπεραξία των ΣΓ αρκεί το παράδειγμα από τον χώρο της κινητής τηλεφωνίας. Σήμερα υπάρχουν περίπου 4,77 δισεκατομμύρια χρήστες κινητής τηλεφωνίας. Το 2019 εκτιμάται πως θα ανέλθουν στους 7,07 δισ. χρήστες. Το 2014 ο αριθμός συσκευών κινητών τηλεφώνων ξεπέρασε το συνολικό πληθυσμό του πλανήτη. Συγκεκριμένα πωλήθηκαν 7,2 δισεκατομμύρια συσκευές κινητών τηλεφώνων. Το 2016 ο συνολικός παγκόσμιος τζίρος από τις πωλήσεις κινητών τηλεφώνων ανήλθε στα 428,9 δισεκατομμύρια δολάρια. Κάθε συσκευή κινητού τηλεφώνου υπολογίζεται πως περιέχει περίπου 0,1 gr. Νεοδύμιου. Δηλαδή, για την κάλυψη της ζήτησης κινητών του συγκεκριμένου μοντέλου απαιτούνται συνολικά περίπου 12,5 τόνοι Νεοδύμιου. Κάθε κινητό περιέχει και άλλες σπάνιες γαίες. Ο συνολικός τζίρος από τις πωλήσεις των 125 εκατ. συγκεκριμένων μοντέλων το 2012 με μέση τιμή πώλησης τα 400 ευρώ ήταν περίπου 50 δισ. ευρώ, ήτοι περίπου 65 δισ. δολάρια (σε τιμές 2012). Η μέση τιμή του Νεοδύμιου (FOB σε $) το 2012 ήταν $135.000/τόνο. Ο συνολικός τζίρος των ορυχείων Νεοδύμιου που χρησιμοποιήθηκε για τα συγκεκριμένα κινητά θα ήταν της τάξης των $135.000 Χ 12,5 τόνοι $1.687.500. Δηλαδή, ο συνολικός τζίρος της εταιρίας κινητών τηλεφώνων ήταν 38.518 φορές μεγαλύτερη από το τζίρο των ορυχείων Νεοδύμιου (Return on Investment ROI). Άρα, για κάθε $1 σπάνιων γαιών που τζιράρουν τα ορυχεία, η εταιρία κινητών τζιράρει $38.518.

Η Ελλάδα

Η Ελλάδα διαθέτει αποθέματα ΣΓ στη Βόρεια Ελλάδα (Μακεδονία και Θράκη). Αυτά τα αποθέματα, αν αξιοποιηθούν, θα μπορούσαν να συμβάλλουν στην οικονομική, τεχνολογική και γεωπολιτική αναβάθμιση της χώρας μας. Σε οικονομικό επίπεδο η Ελλάδα θα απολάμβανε μέρος της προαναφερθείσας υπεραξίας (ROI). Αυτό θα είχε ως επακόλουθο τη δημιουργία χιλιάδων θέσεων εργασίας και την καταπολέμηση της ανεργίας, καθώς έχει υπολογισθεί πως για κάθε θέση εργασίας σε ένα ορυχείο δημιουργούνται περίπου 5-7 άλλες θέσεις εργασίας σε άλλους κλάδους.

Σε τεχνολογικό επίπεδο, επειδή ακριβώς οι ΣΓ χρησιμοποιούνται σε προϊόντα υψηλής τεχνολογίας αυτές οι θέσεις εργασίας δεν θα σχετίζονταν μόνο με τις εξορυκτικές διαδικασίες αλλά και με τη μεταλλουργία και την αξιοποίηση του υψηλά μορφωμένου εργατικού δυναμικού της χώρας.

Ενόψει της επίσκεψης Μακρόν, σημειώνεται πως η μοναδική, πλην κινεζικών εταιρία περαιτέρω επεξεργασίας ΣΓ είναι γαλλική, κάτι που ανοίγει ενδεχομένως ένα πρόσθετο πεδίο συνεργασίας. Σε γεωπολιτικό επίπεδο η χώρα μας θα αναβαθμιζόταν ακόμη περισσότερο καθώς θα συνέβαλλε στην εξισορρόπηση της σταθερής προσφοράς ΣΓ μέσω της απεμπλοκής του παγκόσμιου εμπορίου από το μονοπώλιο της Κίνας. Η αναζήτηση συνεργειών και η δημιουργία συνεταιρισμών μεταξύ Ευρωπαϊκών και Αμερικανικών επιχειρήσεων ώστε να δημιουργηθεί αλυσίδα παραγόμενης υπεραξίας (value chain) καθετοποιημένης παραγωγής, πώλησης/διακίνησης προϊόντων υψηλής τεχνολογίας με πρώτη ύλη τις ΣΓ είναι αναγκαία συνθήκη για την επιστροφή της παραγόμενης υπεραξίας στις χώρες παραγωγούς. Οι τελικοί χρήστες αυτών των προϊόντων (πχ. μεγάλες πολυεθνικές υψηλής τεχνολογίας) θα μπορούσαν και αυτές να επενδύσουν σε αυτήν την αλυσίδα.

Μια μεγάλη ευκαιρία για την Ελλάδα: Τα τρία διακυβεύματα

Η αξιοποίηση των Ελληνικών Σπάνιων Γαιών θα πρέπει να γίνει με βάσει τα παρακάτω τρία διακυβεύματα:

1. Οποιαδήποτε εκμετάλλευση των Ελληνικών ΣΓ πρέπει να γίνει με όρους Βιώσιμης Ανάπτυξης. Με αυστηρή τήρηση περιβαλλοντικών κανονισμών και προστασίας του ανθρώπινου δυναμικού.
2. Μόνο το χρήμα δεν αρκεί. Εμείς ως χώρα χρειαζόμαστε την τεχνογνωσία στην κατεργασία των ΣΓ. Η τεχνογνωσία θα παραμείνει στη χώρα μας. Η υπεραξία των ΣΓ από το ορυχείο στο τελικό προϊόν είναι τεράστια.
3. Παρά το γεγονός ότι η Κίνα ελέγχει το 95%- 99% της παγκόσμιας παραγωγής διαρκώς προσπαθεί να πατήσει πόδι στα αποθέματα πιθανά κοιτάσματα άλλων περιοχών πχ. στην Αφρική.

Ως διπλωματικό εργαλείο χρησιμοποιεί την πολιτική της συγχώρεσης του χρέους (Debt Forgiveness) ή και πιθανώς τη διαφθορά. Το γεωπολιτικό- γεωστρατηγικό παίγνιο των ΣΓ είναι τεράστιο. Ισάξιο αυτού των υδρογονανθράκων. Ας επιδιώξουμε λοιπόν κατάλληλες συνέργειες ώστε να αποφύγουμε τα δύσκολα μονοπάτια που οδηγούν ενίοτε σε γεωπολιτικούς και οικονομικούς γκρεμούς.

Νεοδύμιο μέσα σε φιάλη με αδρανές αέριο, για να μην οξειδώνεται. (Φωτό: commons.wikimedia.org, Tomihahndorf)

[ΠΗΓΗ: DEAL NEWS, 25/8/2017, του Δρ. Σωτήρη Καμενόπουλου, Μηχανικού Ορυκτών Πόρων, 25/08/2017]