Ο Tomas From, από την SveMin, την Σουηδική Ένωση για την Εξόρυξη, τα Ορυκτά και την Παραγωγή Μετάλλων, μας εξηγεί σε ένα άρθρο του στο ιστότοπο Euromines – της Ευρωπαϊκής Ένωσης Εξορυκτικών Βιομηχανιών, Μεταλλικών Ορυκτών & Βιομηχανικών Μεταλλευμάτων–, το πώς μπορεί να συνυπάρξει η εξορυκτική δραστηριότητα με τον τουρισμό, και μάλιστα σε μια χώρα με τόσο αυστηρή περιβαλλοντική νομοθεσία όπως η Σουηδία . Και για τους δύσπιστους, δίνει και παραδείγματα. Όσοι θέλουν να διαβάσουν το πρωτότυπο κείμενο στα αγγλικά, μπορούν εδώ.

Τουρισμός & Εξόρυξη, μια πετυχημένη συνταγή

Η βιομηχανία εξόρυξης στη Σουηδία ανθεί με ρεκόρ επενδύσεων στην έρευνα, την επέκταση σε υφιστάμενα ορυχεία, άνοιγμα νέων ορυχείων και πολλά νέα ορυχεία στον προγραμματισμό των επόμενων ετών. Η εξορυκτική βιομηχανία ωθείται και χρησιμοποιεί ως κινητήρια δύναμη της ανάπτυξής της, την κορυφαία τεχνολογία και τις υψηλές αποδόσεις, την αφθονία των θέσεων εργασίας, με βάση τη διεθνή ζήτηση, γεωλογικό προφίλ πλούσιο σε μεταλλοφορία, μια ανεπτυγμένη υποδομή, αποτελεσματικό μηχανισμό επιθεώρησης των ορυχείων και αρκετά ισορροπημένη νομοθεσία η οποία εφαρμόζεται σε «περιβαλλοντικά» δικαστήρια.

Περίπου 100 εταιρείες και 50 ιδιώτες διερευνούν σε 1 100 άδειες εξερεύνησης. Δύο νέες παραχωρήσεις εξόρυξης, χορηγήθηκαν το 2011. Το Ινστιτούτο Fraser που κατατάσσει τις χώρες εξόρυξης, η Σουηδία είναι μέσα στην ομάδα των πλέον προτιμώμενων χωρών, μαζί με τη Φινλανδία, τη Γροιλανδία, τη Μποτσουάνα και τον Καναδά.

Η Σουηδία είναι ήδη πρωτοπόρος χώρα εξόρυξης στην Ευρώπη με σχετικά μεγάλο μερίδιο της παραγωγής μεταλλευμάτων, κυρίως σε σίδηρο με το 90% της ΕΕ των 27.

Με τις εταιρείες εξόρυξης, τους απαιτητικούς πελάτες, τη συνεργασία με ικανούς κατασκευαστές εξοπλισμού, όλα αυτά τα χρόνια αναπτύχθηκε μια πολύ ισχυρή ομάδα για την ανάπτυξη σε συνδυασμό με την ακαδημαϊκή κοινότητα, ιδιαίτερα το Πολυτεχνείο της Λουλέα. Αρκεί να αναφέρουμε ότι μόνο δύο εταιρείες, η Atlas Copco και η Sandvik κατέχουν περίπου το 60% της αγοράς για εξοπλισμό υπόγειας εξόρυξης.

Το 2012 η SveMin (Swedish Association of Mines, Mineral and Metal Producers ) υιοθέτησε ένα όραμα για την ανάπτυξη με στόχο το 2025. Σύμφωνα με αυτό, η εξορυκτική βιομηχανία έχει τη δυνατότητα να τριπλασιάσει την παραγωγή της και να διπλασιάσει το εργατικό δυναμικό, συμπεριλαμβανομένων των άμεσα απασχολούμενων, των εργολάβων και των έμμεσα εμπλεκομένων. Αυτό θα βοηθήσει στην ανεργία μεταξύ των νέων και οι επενδύσεις θα στηρίξουν σθεναρά τη σουηδική οικονομία. Για την επίτευξη αυτού του οράματος, πέντε είναι οι πρωτοβουλίες που πρέπει να ληφθούν:

1) Αύξηση της επάρκειας ώστε να γίνουν οι περιοχές εξόρυξης ελκυστικές.

2) Ικανοποίηση της ζήτησης σε υποδομές μεταφοράς της εξορυκτικής βιομηχανίας, κυρίως των σιδηροδρόμων.

3) Μεγαλύτερη αυστηρότητα κατά τη διαδικασία της περιβαλλοντικής αδειοδότησης για να είναι προβλέψιμες οι επιπτώσεις στο χρόνο.

4) Διασφάλιση της χρηματοδότησης της έρευνας και της ανάπτυξης για να διατηρηθεί η ανταγωνιστικότητα σε όλο το φάσμα της βιομηχανίας, από την διερεύνηση μέχρι το κλείσιμο ενός ορυχείου. Επίσης για να υπάρξει αποδοτική χρήση των πόρων και βιώσιμη ανάπτυξη.

5) Η συνέχιση της παροχής ενέργειας σε προσιτές τιμές, συμπεριλαμβανομένου του φυσικού αερίου.

Παραδείγματα τουρισμού και ιστορικών εξορύξεων

Η εξόρυξη έχει μια παλιά ιστορία στη Σουηδία όπως και στις περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες που δραστηριοποιούνται στον κλάδο. Υπάρχουν ίσως 10.000 παλιά ορυχεία μόνο στο κεντρικό τμήμα της χώρας. Τα περισσότερα είναι πολύ μικρά, αλλά κάποια μεγάλα που κυριαρχούσαν την εποχή της ακμής τους, όπως το ορυχείο χαλκού στο Φάλουν, τόπος Παγκόσμιας Κληρονομιάς της UNESCO, και το ορυχείο ασημιού στη Σάλα. Και στις δύο πόλεις τα ορυχεία είναι ο κύριος πόλος έλξης και στις δύο, μπορείτε να κάνετε ένα περίπατο σε ορισμένες υπόγειες περιοχές εξόρυξης. Στη Σάλα πολλή έμφαση έχει δοθεί στο να αναπτύξουν την εμπειρία του υπόγειου δείπνου σε όμορφες φωτισμένες αίθουσες και μια «σουίτα ορυχείου» με διπλό κρεβάτι και όλα όσα θα περιμένατε σε ένα δωμάτιο πολυτελούς ξενοδοχείου.

Ένας άλλος πόλος έλξης είναι στο χωριό Νταλχάλα το «Λατομείο Όπερα», ένα παλιό λατομείο ασβεστόλιθου που έχει μετατραπεί σε μια θαυμάσια ανοικτή όπερα με μια μικρή λίμνη γύρω από τη σκηνή.

Η Σουηδική Γεωλογική Υπηρεσία έχει ξεκινήσει ένα διαγωνισμό για να επιλέξει την πιο ενδιαφέρουσα γεωλογικά περιοχή. Ο σκοπός είναι να ενισχυθεί το ενδιαφέρον του κοινού για την γεωλογία. Φέτος ένα ορυχείο αμμόλιθου όπου παράγονται μυλόπετρες ήταν ο νικητής. Σήμερα έχει εξελιχθεί σε ένα φιλόξενο προορισμό, όπου ένας μη-κερδοσκοπικός οργανισμός έχει αναλάβει την καθοδήγηση και τη φροντίδα των επισκεπτών. Εκεί μπορείτε επίσης να κάνετε μια βόλτα στη γύρω παρθένα φύση.

Παραδείγματα τουρισμού και ενεργών ορυχείων

Στην Κιρούνα η εταιρεία LKAB λειτουργεί ένα από τα μεγαλύτερα υπόγεια συγκροτήματα που παράγουν τα περισσότερα ενεργειακά αποδοτικά σφαιρίδια σιδηρομεταλλεύματος στον κόσμο. Η παραγωγή επεκτείνεται διότι το μετάλλευμα εκτείνεται κάτω από κάποια τμήματα της πόλης που πρέπει να μετακινηθεί, κι έτσι η στενή συνεργασία με το Δήμο είναι μια αναγκαιότητα.

Όντας σε μια πολύ απομακρυσμένη περιοχή, η εταιρεία έκτισε από την αρχή την πόλη και έχει όλα αυτά τα χρόνια υποστηρίξει τις υποδομές – τόσο τις κοινωνικές όσο και τις επιχειρηματικές. Τόσο στην Κιρούνα όσο και στην Γκαλιβάρε, οι τοπικές αναπτυξιακές εταιρείες συνεργάζονται με άλλους φορείς για την ανάπτυξη νέων επιχειρήσεων. Μια εταιρεία επιχειρηματικών κεφαλαίων συμμετέχει σε δραστηριότητες, όπως το παγκοσμίως διάσημο ICEHOTEL. Όλες αυτές οι προσπάθειες έχουν καταφέρει να συνδέσουν αεροπορικώς την περιοχή με εθνικού ςπροορισμούς, καθώς και με την Κοπεγχάγη κατά τη διάρκεια της τουριστικής περιόδου. Η Κιρούνα έχει ένα εκατομμύριο επισκέπτες κάθε χρόνο και 540 000 διανυκτερεύσεις. Τα γύρω βουνά και τις περιοχές άγριας φύσης επισκέπτονται τόσο ντόπιοι όσο και αλλοδαποί τουρίστες.

Η τουριστική εταιρεία «Visit Kirouna Lapland»,  λειτουργεί το τουριστικό γραφείο, το κέντρο πληροφοριών της LKAB και οργανώνει τις περιηγήσεις στο ορυχείο, το οποίο έχει 30 000 επισκέπτες ετησίως.

Ο δήμος του Storuman βρίσκεται στη βόρεια ενδοχώρα της Σουηδίας κοντά σε μια οροσειρά στα σύνορα με τη Νορβηγία. Ο αριθμός των κατοίκων έχει μειωθεί 25% από το 1980, αλλά με την έκρηξη της εξόρυξης και με την επερχόμενη ανάπτυξη και την επέκταση, ο δήμος επεξεργάζεται τρία σενάρια. Σύμφωνα με το πλέον προηγμένο σενάριο θα γίνουν επενδύσεις σχεδόν 4 δις ευρώ, εκ των οποίων το 1,3 δις για την εξόρυξη σε πέντε διαφορετικές περιοχές ορυχείων, 2 δις σε 500 ανεμογεννήτριες και 700 εκατομμύρια στον τουρισμό με 3.500 νέες κλίνες.

Το μεγαλύτερο τουριστικό αξιοθέατο είναι η κατάβαση και το cross country σκι στο Τάρναμπι, τη γενέτειρα αστέρων του αθλητισμού όπως η Anja Pärsson και η Ingemar Stenmark. Η εταιρεία εξόρυξης Nickel Mountain σχεδιάζει να ανοίξει ένα μεγάλο ορυχείο 45 χιλιόμετρα από το Τάρναμπι και έχει δρομολογήσει μια εις βάθος κοινωνικο-οικονομική μελέτη για την ανάπτυξη του Τάρναμπι ως περιοχή στέγασης για τους ανθρακωρύχους και τις οικογένειές τους. Αυτό θα δημιουργήσει την κατάσταση «win-win» και για τις δύο δραστηριότητες (τουρισμός και εξόρυξη), με τη δημιουργία υπηρεσιών, δομών μεταφορών, κ.λπ., προς όφελος όλων των κατοίκων και των επιχειρήσεων.

Δείτε οπωσδήποτε το άρτια τεκμηριωμένο ντοκιμαντέρ μικρού μήκους «Μεταλλεία Κασσάνδρας», παραγωγής του έμπειρου UFR Team. ( http://youtu.be/2IY2fVnVDqY)

Ίσως πρόκειται για την καλύτερη παρουσίαση της ιστορίας των μεταλλείων της Χαλκιδικής, μιας ιστορίας που ξεκινά από τα βάθη της αρχαιότητας και φτάνει έως σήμερα. Ένα ταξίδι στο χρόνο, που αφορά, μια από τις πλέον μακρόχρονες μεταλλευτικές δραστηριότητες στον κόσμο. Στοπ ντοκιμαντέρ αναφέρεται περιληπτικά η ιστορία των Μαδεμοχωρίων και το ιδιότυπο καθεστώς που απολάμβαναν υπό την Οθωμανική κατοχή.

Δείτε πόσο σκληρή ήταν η δουλειά του μεταλλωρύχου τόσο στην αρχαιότητα, όσο και προπολεμικά. Ακούστε παλιούς μεταλλωρύχους να μιλούν για τους κινδύνους του επαγγέλματος και κάντε μία σύγκριση με τα σημερινά συστήματα εξόρυξης και ασφάλειας. Τέλος, με αφορμή όλα αυτά, σκεφθείτε το πόσο συνυφασμένη είναι η εξορυκτική δραστηριότητα με την ιστορία του τόπου, αλλά και με την επιβίωση και ευημερία των κατοίκων του.

Αναδημοσιεύουμε άρθρο του Πέτρου Τζαφέρη της Κυριακής 30 Μαρτίου , από το  http://www.oryktosploutos.net/ . Αναφέρεται στο υφιστάμενο θεσμικό πλαίσιο το οποίο εμποδίζει την ταχεία υλοποίηση των επενδύσεων και έχει τίτλο «Το θεσμικό πλαίσιο πρέπει να διδάσκεται!». Εστιάζει εκτός των άλλων και στην ελλιπή διδασκαλία θεμάτων θεσμικού πλαισίου στις Πανεπιστημιακές σχολές της χώρας και το τι πρέπει να γίνει.

«Είναι πολύ συχνό φαινόμενο στον τόπο μας μια προτεινόμενη επένδυση  με τεκμηριωμένο επιστημονικό πεδίο, με τεχνολογίες έρευνας και εκμετάλλευσης καλά εδραιωμένες, να μην προχωράει. Και αυτό να οφείλεται στην εμπλοκή που σχετίζεται με το υφιστάμενο θεσμικό πλαίσιο και την διαχείρισή του από την εκάστοτε πολιτεία.

Αν εξετάσει κανείς επιμέρους παραδείγματα θα δει ότι τα περισσότερα ζητήματα είναι τέτοιου είδους. Σπανιότερα παρουσιάζεται ένα ζήτημα που απαιτεί την επιστημονική συνδρομή για να προχωρήσει, ακριβώς επειδή υφίσταται κάποιο δυσαναπλήρωτο κενό ως προς την μέθοδο που εφαρμόζεται είτε για την κατεξοχήν παραγωγή είτε για τα περιβαλλοντικά ζητήματα που αναφύονται.

Παραδείγματα: Το πρόβλημα με  την αξιοποίηση του ζεολίθου στη Θράκη αφορά το αν το κοίτασμα θα παραχωρηθεί με απευθείας μίσθωση ή αν θα γίνει πλειοδοτική δημοπρασία, συνεπώς αφορά το θεσμικό πλαίσιο και μόνον. Το μεγάλο λιγνιτικό κοίτασμα της Βεύης (πάνω από πάνω από 90 εκατ. τον. λιγνίτη ) και οι μεγάλες καθυστερήσεις αφορούν το πώς ακριβώς θα εφαρμοστεί η διαδικασία εκμίσθωσης που επελέγη δηλ. με απευθείας σύμβαση (και κύρωση από τη βουλή), σύμφωνα με το άρθρο 144 παρ. 3 του Μ.Κ. Το όλο πλαίσιο της περιβαλλοντικής αδειοδότησης δεν σκοντάφτει στην επιλογή της τεχνολογικής μεθόδου που θα γίνει η περιβαλλοντική αποκατάσταση, αλλά στο θεσμικό κομμάτι, η εφαρμογή του οποίου υπερβαίνει –σε κάθε περίπτωση- τους θεσμικούς χρόνους. Και ακόμη εν συνεχεία στην μη ύπαρξη οριζόντιας εφαρμοστέας διαδικασίας (όχι μεθόδου) αποκατάστασης σε περίπτωση κατάπτωσης των εγγυήσεων. Το ίδιο συμβαίνει και με τη διαχείριση των αποβλήτων τόσο των εξορυκτικών (από τα μπάζα των λατομείων μαρμάρων μέχρι τη σκουριά της Λάρκο) όσο και των ΑΕΚΚ, όπου πάλι το θεσμικό κομμάτι πονάει, ειδικά εκείνο που αφορά την ελληνική πραγματικότητα.

Η δέσμευση εντός εκτάσεων Natura 2000 βεβαίων και πιθανών αποθεμάτων ορυκτού πλούτου εκτιμάται ότι υπερβαίνει το 40-45% του συνολικού δυναμικού ορυκτών πόρων που διαθέτει η Χώρα. Αυτό σημαίνει ότι αν δεν θέλουμε να αναστείλουμε πλήρως την εξορυκτική δραστηριότητα και την εκμετάλλευση του ορυκτού μας πλούτου στους χώρους αυτούς, πρέπει να βρούμε έναν τρόπο συνύπαρξης. Ο τρόπος αυτός αφορά το θεσμικό πλαίσιο κυρίως και πολύ λιγότερο τις εφαρμοστέες τεχνολογίες. Ακόμη και το θέμα του χρυσού που εμπλέκει ΒΑΤ’s και περισσότερες τεχνικές απαιτήσεις κυρίως για την μεταλλουργική κατεργασία και την διαχείριση των αποβλήτων, είναι τελικά θέμα του πως και σε ποιο βαθμό θα εφαρμοστούν οι (ενσωματωμένες) κοινοτικές οδηγίες και τα BREF’s. Αν εξετάσει κανείς ένα προς ένα τα ζητήματα, θα δει ότι πίσω από όλα τα θέματα βρίσκεται το θεσμικό πλαίσιο και οι ορθές πρακτικές της διοίκησης που θα πρέπει να εγγυούνται την νομιμότητα και την υγιή επιχειρηματικότητα.

Οι συνάδελφοι στον πανεπιστημιακό χώρο σχολιάζουν σχεδόν μονοσήμαντα: είναι αρμοδιότητα της πολιτείας ή απλά φταίει η πολιτεία, η οποία έχει την ευθύνη να δημιουργήσει το πλαίσιο ώστε εκεί που η επιστήμη και τεχνολογία πηγαίνει, να μπορεί να πάει…

Ουδείς αμφιβάλλει ότι είναι σωστό αυτό. Θα μπορούσα μάλιστα να προσθέσω εδώ, ότι η διοίκηση θα πρέπει να στηρίζεται σε ευπρόσωπες δομές και υπηρεσίες που να χαρακτηρίζονται από α) επάρκεια προσωπικού και υλικοτεχνικής υποδομής β) προσωπικό με διεπιστημονικό χαρακτήρα ώστε να ανταπεξέρχεται τόσο από τεχνική όσο και από νομική άποψη και γ) αξιοπιστία, η οποία δεν είναι αποτέλεσμα καλών προθέσεων άλλα κερδίζεται καθημερινά με συνέπεια και αποτελεσματικότητα διαχρονικού χαρακτήρα. Και ακόμη εκτός των ανωτέρω πρέπει η διοίκηση να έχει όραμα, στρατηγικούς στόχους και σαφή προσανατολισμό αλλά και αρμοδιότητες που όλα θα πρέπει να συντείνουν στην εξυπηρέτηση του δημοσίου συμφέροντος.

Είναι γνωστό ότι τα παραπάνω χαρακτηριστικά είναι σε ανεπάρκεια σε όλη την ελληνική διοίκηση. Εξάλλου όλοι οι εμπλεκόμενοι εταίροι θα πρέπει να συνδράμουν. Και για να συνδράμουν πρέπει να μπορούν, δηλ. να γνωρίζουν το πλαίσιο, πού το πλαίσιο πονάει, πού είναι ανεπαρκές, ώστε να προτείνουν λύσεις.

Δυστυχώς, στα πανεπιστημιακά έδρανα, εκτός ελαχίστων εξαιρέσεων που μετρούνται στα δάχτυλα, και είναι αυτοί που γενικώς ασχολήθηκαν με σχετικά ερευνητικά projects οπότε χρειάστηκε να εντρυφήσουν και στο εκάστοτε και κατά περίπτωση θεσμικό πλαίσιο, δεν (θεωρούν ότι) σχετίζονται με την υποχρέωση αυτή. Το σχετικά πρόσφατο παράδειγμα αναθεώρησης του ΚΜΛΕ (το 2011) είναι ενδεικτικό. Ο κανονισμός αυτός μάλιστα δεν αφορά πλαίσιο με νόμους που σχετίζονται με την αδειοδότηση αλλά αφορά κυρίως το εφαρμοστικό πεδίο των εξορυκτικών δραστηριοτήτων, ως προς την ασφάλεια και την ορθολογική εκμετάλλευση. Άρα είναι πολύ κοντά στην πανεπιστημιακή έρευνα για θέματα ασφάλειας, ορθολογικής εκμετάλλευσης, εφαρμογής προτύπων, BAT’s κλπ. Η συμβολή των ακαδημαϊκών ιδρυμάτων πριν ή κατά την διάρκειας της σχετικής διαβούλευσης που διενεργήθηκε, ήταν ελάχιστη ως μηδαμινή.

Είναι κρίμα οι σπουδαστές να αποφοιτούν από τα πανεπιστήμια γνωρίζοντας το φυσικό αντικείμενο των σπουδών και να μην γνωρίζουν σε ποιο θεσμικό πλαίσιο αυτό εντάσσεται, τόσο σε εθνικό όσο και σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Για παράδειγμα, να αποφοιτούν από την Σχολή Μηχ. Μεταλλείων Μεταλλουργών ή Μηχ. Ορυκτών Πόρων και να μην γνωρίζουν το «πως» χωρίς να γνωρίζουν το «αν επιτρέπεται» ή «υπό ποιες προϋποθέσεις επιτρέπεται». Να μην γνωρίζουν καν την υπηρεσία που ελέγχει την εξορυκτική δραστηριότητα σε όλη την Ελλάδα (Επιθεώρηση Μεταλλείων) ή να μην ξέρουν πώς εκπονούνται οι τεχνικές και οι περιβαλλοντικές μελέτες, πως διακρίνονται οι ΟΠΥ με βάση την ελληνική νομοθεσία, ποιό είναι το πλαίσιο αδειοδότησης και λειτουργίας των μεταλλευτικών επιχειρήσεων, πως εκμισθώνονται τα δημόσια λατομεία ή μεταλλεία, ποιές είναι οι αρμοδιότητές τους και οι υποχρεώσεις τους στην αγορά εργασίας, ποια είναι τα προβλήματα που θα αντιμετωπίσουν στο πραγματικό περιβάλλον μιας επιχείρησης του τομέα αλλά και ποιά είναι τα μεγάλα προβλήματα του κλάδου σε σχέση με τις απαιτήσεις των καιρών και των σημερινών παγκοσμιοποιημένων κοινωνιών.

Αυτά, λένε, τα μαθαίνει κάποιος εκ των υστέρων μετά τις σπουδές διότι το πλαίσιο είναι δυναμικό και μεταβάλλεται διαρκώς. Μα και το τεχνολογικό περιβάλλον είναι το ίδιο ή και περισσότερο δυναμικό, ώστε σήμερα ελάχιστα απ’ όσα είχαμε διδαχθεί πριν δύο δεκαετίες να χρησιμοποιούνται σήμερα. Άρα, το επιχείρημα αυτό κάμπτεται και δεν είναι αποδεκτό. Ειδικά μάλιστα στον τομέα δραστηριοτήτων ΟΠΥ ο οποίος παρουσιάζει ειδικές δυσκολίες και ιδιαιτερότητες που αφορούν την βιώσιμη διαχείρισή τους: ορατό περιβαλλοντικό αποτύπωμα, ισχυρή εμπλοκή σε θέματα δημόσιας ασφάλειας και υγείας, θέματα ανταγωνισμού χρήσεων γης ,θέματα ιδιοκτησίας αλλά και χαρακτήρα της γης, θέματα στενότητας και γεωγραφικού εντοπισμού και τέλος θέματα που αφορούν άμεσα το δημόσιο συμφέρον.

Η άποψη μου είναι σαφής: Θα πρέπει να ακαδημαϊκά μας ιδρύματα, ειδικότερα εκείνα των τεχνικών σπουδών, να αντιληφθούν ότι το θεσμικό πλαίσιο αλλά και ορθές διοικητικές πρακτικές πρέπει να περιλαμβάνονται στα προγράμματα σπουδών, τόσο τα προπτυχιακά όσο και τα μεταπτυχιακά.

Πανεπιστήμια και Ερευνητικοί φορείς: μόνο όλοι μαζί μπορούμε!»