Ο επικείμενος χειμώνας θα μπορούσε να παγώσει και να συντρίψει το ευρωπαϊκό αίσθημα –την κοινή αίσθηση του ανήκειν, την αμοιβαία εμπιστοσύνη μεταξύ των ευρωπαϊκών χωρών και την συναισθηματική προσκόλληση των πολιτών στην ιδέα της Ευρώπης.
Ένας ιδιαίτερα κρύος χειμώνας θα επιφέρει προσωρινές ελλείψεις ενέργειας σε μέρη της ηπείρου. Αυτά, σε συνδυασμό με τις υψηλές τιμές της ενέργειας, θα μπορούσαν να προκαλέσουν κοινωνική αναταραχή. Ως αποτέλεσμα, οι Ευρωπαίοι ηγέτες αναζητούν προμηθευτές εκτός Ρωσίας και αυξάνουν εκ νέου τα αποθέματά τους, ενώ κοιτούν νευρικά τις μακροπρόθεσμες μετεωρολογικές προβλέψεις. Ωστόσο, οι κυβερνήσεις των κρατών-μελών δυσκολεύονται να βρουν τη σωστή ισορροπία μεταξύ της προστασίας των επιχειρήσεων και των νοικοκυριών από την εκτίναξη των τιμών ενέργειας και της παροχής κινήτρων για τη μείωση της κατανάλωσης. Επίσης ανακαλύπτουν ότι η μείωση των διεθνών τιμών αερίου είναι πιο εύκολο να ειπωθεί παρά να γίνει.
Η μεγαλύτερη άβολη αλήθεια –στην οποία αναφέρθηκε προσφάτως και ο ύπατος εκπρόσωπος της ΕΕ, Josep Borrell- είναι ότι ορισμένες ευρωπαϊκές κυβερνήσεις και θεσμικά όργανα μοιράζονται την ευθύνη για τα προβλήματα που αντιμετωπίζει η ήπειρος με την ενέργεια. Για παράδειγμα, οι γερμανικές εισαγωγές ρωσικού φυσικού αερίου αυξήθηκαν ακόμη και μετά την προσάρτηση της Κριμαίας το 2014 και το Βερολίνο δεν απέσυρε τα σχέδια για τον αγωγό Nord Stream 2, παρά μόνο λίγες ημέρες πριν από την εισβολή της Ρωσίας.
Αυτό δημιουργεί άφθονο περιθώριο κριτικής στις ευρωπαϊκές ελίτ και ευρύτερα στην ΕΕ για τα λάθη του παρελθόντος. Πράγματι, ο πρωθυπουργός της Πολωνίας, Mateusz Morawiecki, έκανε ακριβώς αυτό στη συγκέντρωση των εθνικιστικών δεξιών κομμάτων στη Μαδρίτη. Τέτοια επιχειρήματα θα μπορούσαν να βρουν γόνιμο έδαφος στη φαντασία του κοινού και να περιορίσουν την αξιοπιστία των Βρυξελλών στην προσφορά λύσεων στην ενεργειακή κρίση.
Επομένως, τρία βασικά στοιχεία θα πρέπει να συνθέτουν την απάντηση των ηγετών στην επερχόμενη ενεργειακή κρίση. Η βασική τους αρχή είναι η επίδειξη πολιτικής ηγεσίας και ευαισθησίας στο ευρωπαϊκό αίσθημα.
Πρώτον, οι φορείς λήψης αποφάσεων της Ευρώπης θα πρέπει να εστιάσουν στην επίτευξη καλύτερου συντονισμού των πολιτικών μεταξύ της ΕΕ των 27 –ιδίως σε ό,τι αφορά στα κίνητρα εξοικονόμησης ενέργειας, στην οικονομική υποστήριξη για τα νοικοκυριά και τις επιχειρήσεις, και τον ενεργειακό εφοδιασμό εκτός ΕΕ. Για να επιτευχθεί αυτό, θα πρέπει να κατευθύνουν τα θεσμικά όργανα της ΕΕ να περιορίσουν τα ένστικτά τους για εξευρωπαϊσμό –εκτός (όπως συμβαίνει με τις κοινές αγορές φυσικού αερίου) και αν υπάρξει ισχυρή λογική για νέες πρωτοβουλίες υπό την ηγεσία ή τον συντονισμό των Βρυξελλών. Αλλά αυτό απαιτεί από τα κράτη-μέλη να φανούν ανοιχτά στη συνεργασία. Στις αρχές του καλοκαιριού η Γερμανία απηύθυνε έκκληση για αλληλεγγύη, για να φτάσει το τέλος του καλοκαιριού με τη Γερμανία να ανακοινώνει εθνικό σχέδιο έκτακτης ανάγκης 200 δισ. ευρώ, που προκάλεσε αναστάτωση στις πρωτεύουσες των κρατών-μελών σε όλη την Ένωση. Έκτοτε, η γερμανική κυβέρνηση επιχειρεί να απαντήσει στις ανησυχίες: παρέχοντας τις λεπτομέρειες για να δείξει ότι οι προτάσεις δεν θα επηρεάσουν αρνητικά την ενιαία αγορά, ψάχνοντας για νέους τρόπους μείωσης των τιμών αερίου, και κρατώντας την πόρτα ανοιχτή για νέο κοινό χρέος στην ΕΕ. Ωστόσο, ο ελιγμός του Βερολίνου έπληξε την εμπιστοσύνη μεταξύ των κρατών-μελών και περιέπλεξε περισσότερο τις προσπάθειες για εξεύρεση κοινής δέσμης μέτρων για την αντιμετώπιση της κρίσης. Πρέπει να βρουν κοινή γλώσσα εν όψει της συνεδρίασης του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου, όπου θα πρέπει να αποφασιστούν οι βασικοί τρόποι αντιμετώπισης της ενεργειακής κρίσης.
Δεύτερον, τυχόν μέτρα θα πρέπει να συμμορφώνονται με το κριτήριο του “δικαίου”, τόσο εντός των κρατών μελών όσο και μεταξύ της ΕΕ των 27. Διαφορετικά, η εμπιστοσύνη θα μπορούσε να διαρραγεί ανεπανόρθωτα μεταξύ των χωρών. Για παράδειγμα, ορισμένες θα μπορούσαν να καταλήξουν να αισθάνονται ότι οι ίδιες και οι πολίτες τους προχωρούν περισσότερο από ό,τι άλλες στην εξοικονόμηση ενέργειας ή ότι οι επιχειρήσεις τους είναι σε μειονεκτική θέση λόγω των γενναιόδωρων σχεδίων έκτακτης ανάγκης των πλουσιότερων γειτόνων. Εσωτερικά, η οικονομική στήριξη θα πρέπει να απευθύνεται στους πιο ευάλωτους. Και σε ολόκληρη την ΕΕ των 27 τα πιο εύπορα κράτη-μέλη θα πρέπει να σκεφτούν τις αρνητικές εξωτερικές επιπτώσεις των πράξεών τους σε άλλα κράτη-μέλη. Θα μπορούσε να αποδειχθεί χρήσιμο κάποιου είδους αλληλεγγύης εντός της ΕΕ –αν και μπορεί να είναι αρκετός ο επαναπροσδιορισμός μη χρησιμοποιηθέντων κεφαλαίων από το ταμείο ανάκαμψης, αντί να υπάρξει διαπραγμάτευση για νέα κεφάλαια. Οι μεταβιβάσεις μεταξύ κρατών και στην ΕΕ θα πρέπει να είναι δομημένες με τέτοιον τρόπο που ιδανικά, δεν θα αποθαρρύνει την εξοικονόμηση ενέργειας. Οι εθνικές κυβερνήσεις και οι ευρωπαϊκοί θεσμοί θα πρέπει επίσης να ηγηθούν με το παράδειγμα. Είναι αξιέπαινο το γεγονός ότι οι αρχές του Παρισιού σβήνουν νωρίς τα φώτα στον Πύργο του Άιφελ. Οι θεσμοί της ΕΕ θα πρέπει να ακολουθήσουν, και σύντομα.
Τέλος, και πάνω από όλα, οι ευρωπαϊκές κυβερνήσεις θα πρέπει να αναλάβουν την ευθύνη για την επικοινωνία με τους πολίτες τους. Το να κατηγορείς τις “ευρωπαϊκές ελίτ”, όπως έκανε ο Morawiecki, είναι εν μέρει δικαιολογημένο, αλλά δεν βοηθάει στην αντιμετώπιση της πραγματικής κρίσης. Οι πολιτικοί ηγέτες θα χρειαστεί να φθάσουν σε νέα ύψη πειστικότητας και πολιτικής ωριμότητας εξηγώντας στους ψηφοφόρους ότι μπορεί να απαιτηθούν κάποιες θυσίες (όπως η μείωση της κατανάλωσης ενέργειας και οι υψηλότερες τιμές ενέργειας). Θα χρειαστεί να προσδώσουν σε αφηρημένα ζητήματα ευρωπαϊκής ενότητας και ασφάλειας, τον ίδιο χαρακτήρα έκτακτης ανάγκης που έδωσαν στη διάρκεια της πανδημίας. Και αν ορισμένες κυβερνήσεις και ηγέτες της ΕΕ ήταν έτοιμοι να δεχθούν μέρος της ευθύνης για τις τρέχουσες δυσκολίες, αυτό θα βοηθούσε πολύ στο να δείξει στους ανθρώπους ότι η Ευρώπη έχει την ικανότητα να διορθώνεται.
Μπορείτε να δείτε το κείμενο: https://ecfr.eu/article/running-on-empty-how-trust-among-eu-states-can-survive-the-energy-crisis/
[ΠΗΓΗ: https://www.capital.gr/, του Pawel Zerka, από European Council on Foreign Relations, ecfr.gr., 19/10/2022]