Τελευταία μέρα της Αποκριάς και η έναρξη της Σαρακοστής
Η Καθαρά Δευτέρα είναι η πρώτη ημέρα της Σαρακοστής και της νηστείας του Πάσχα, αλλά και το τέλος των βακχικών εορτών της Αποκριάς.
Σύμφωνα με τον λαογράφο Νικόλαο Πολίτη, η λέξη “Κούλουμα” προέρχεται από το λατινικό “cuuiulus”, που σημαίνει αφθονία, αλλά και τέλος: Τα κούλουμα εκφράζουν, το τέλος της Αποκριάς και παράλληλα την αρχή της Σαρακοστής (σαράντα ημέρες για το Πάσχα).
Μια άλλη εκδοχή θέλει τα κούλουμα να προέρχονται από την, επίσης λατινική, λέξη “columna” – που σημαίνει κίονας, κολώνα – κι αυτό γιατί οι Αθηναίοι συνήθιζαν να γιορτάζουν την Καθαρή Δευτέρα στις “κολώνες”, δηλαδή στις Στήλες του Ολυμπίου Διός.
Η Καθαρά Δευτέρα ονομάστηκε από τους Χριστιανούς, αντανακλώντας τη πνευματική και σωματική “κάθαρση”, ενώ μια άλλη εκδοχή θέλει να έχει πάρει αυτή την ονομασία καθώς οι νοικοκυρές (όπως για παράδειγμα στην Ήπειρο) καθάριζαν τα σκεύη τους όλη μέρα από το φαγοπότι της αποκριάς.
Από την άλλη, η καυστική σάτιρα αλλά και η έντονη αθυροστομία επιβιώνουν από την εποχή των βακχικών τελετών.
Τα εδέσματα
Χαλβάς, ταραμάς, ελιές, τουρσί, θαλασσινά, φασολάδα, τα οποία συνοδεύονται από τη λαγάνα, αποτελούν τα κυριότερα εδέσματα της ημέρας, αποτελώντας παράλληλα και ένα είδος αποτοξίνωσης από την κρεοφαγία της Αποκριάς.
Το έθιμο της καμήλας στην Ξάνθη
Στη Σταυρούπολη της Ξάνθης τελείται το έθιμο της καμήλας. Κατά την τέλεσή του, οι συμμετέχοντες μεταμφιέζονται, κάνοντας διάφορους ήχους και μουτζουρώνοντας ο ένας τον άλλο, με οδηγό ένα ομοίωμα καμήλας κι έναν ενήλικο να παριστάνει τον καμηλιέρη Άραβα.
Το Μπουρανί στον Τύρναβο
Μπουρανί είναι μία χορτόσουπα δίχως λάδι, γύρω από την προετοιμασία της οποίας στήνεται ολόκληρο το σκηνικό του παιχνιδιού με φαλλικά σύμβολα και τολμηρά πειράγματα από τους μπουρανίδες.
Βλάχικος Γάμος στη Θήβα
Είναι ένα έθιμο που φθάνει στις μέρες μας περίπου από το 1830, μετά την απελευθέρωση των ορεινών περιοχών. Οι Βλάχοι, δηλαδή οι τσοπάνηδες από τη Μακεδονία, την Ήπειρο, τη Θεσσαλία και τη Ρούμελη, εγκατέλειψαν τότε την άγονη γη τους και βρήκαν γόνιμο έδαφος νοτιότερα. Το θέαμα είναι έξοχο, η γαμήλια πομπή πολύχρωμη, η μουσική που τη συνοδεύει (πίπιζες, νταούλια κ.ά.) εξαιρετικά ζωντανή.
Ο Αλευροπόλεμος στο Γαλαξίδι
Έθιμο που διατηρείται από το 1801. Άν και το Γαλαξίδι τελούσε υπό την τουρκική κατοχή, όλοι οι κάτοικοι περίμεναν τις Αποκριές για να διασκεδάσουν και να χορέψουν σε κύκλους. Δημιουργώταν ένας κύκλος γυναικών και ένας ανδρών. Φορούσαν μάσκες ή απλώς έβαφαν τα πρόσωπά τους με κάρβουνο. Στη συνέχεια προστέθηκε το αλεύρι, το λουλάκι, το βερνίκι των παπουτσιών και η ώχρα.
Του Κουτρούλη ο Γάμος στη Μεθώνη Μεσσηνίας
Καρναβαλίστικος γάμος, που κρατάει από τον 14ο αιώνα. Στις μέρες μας, το ζευγάρι των νεονύμφων είναι δύο άντρες, που μαζί με τους συγγενείς πηγαίνουν στην πλατεία, όπου γίνεται ο γάμος με παπά και με κουμπάρο. Διαβάζεται το προικοσύμφωνο και ακολουθεί τρικούβερτο γλέντι.
Το Λαϊκό Δικαστήριο Ανήθικων Πράξεων της Καρπάθου
Κάποιοι κάνουν άσχημες χειρονομίες σε κάποιους άλλους και συλλαμβάνονται από τους Τζαφιέδες (χωροφύλακες) για να οδηγηθούν στο Δικαστήριο, που το αποτελούν οι σεβάσμιοι του νησιού. Τα αυτοσχέδια αστεία και τα γέλια ακολουθεί τρικούβερτο γλέντι.
Οι Κορδελάτοι της Νάξου
Στις κοινότητες Ποταμιά, Καλόξιδο και Λιβάδια της Νάξου οι κάτοικοι ντύνονται Κορδελάτοι ή Λεβέντες. Οι Κορδελάτοι είναι φουστανελοφόροι και η δεύτερη ονομασία τους “Λεβέντες” αποδίδεται στους πειρατές. Από κοντά τους ακολουθούν και οι ληστές, οι Σπαραρατόροι, που αρπάζουν τις κοπέλες για να τις βάλουν με το ζόρι στο χορό και στο γλέντι, που κρατάει ως το πρωί.
Το κλέψιμο της νύφης του Ρεθύμνου
Στα χωριά Μέρωνα και Μελιδόνια του Ρεθύμνου αναβιώνουν έθιμα όπως το κλέψιμο της νύφης, ο Καντής, το μουντζούρωμα, τα οποία, σε συνδυασμό με το καλό κρασί και τους ήχους της λύρας, αποτελούν μια μοναδική εμπειρία.
Το έθιμο του Αγά στα Μεστά της Χίου
Το έθιμο του Αγά έχει ρίζες από την Τουρκοκρατία: Ο Αγάς εισβάλει στο χωριό με τη συνοδεία του και παίρνει θέση στην κεντρική πλατεία. Εκεί μαζεύεται ο κόσμος όπου “δικάζεται” για διάφορα παραπτώματα που του καταλογίζονται και πληρώνει το ανάλογο πρόστιμο. Από αυτή τη διαδικασία δε γλιτώνει κανείς από τους παρευρισκόμενους.
[ΠΗΓΗ: https://www.halkidikifocus.gr/, της Κικής Δημάρογλου, 2016]