Πριν από λίγο καιρό, ο καθηγητής του πανεπιστημίου Columbia Edmund Phelps, τιμημένος το 2006 με Νόμπελ οικονομίας, επισκέφθηκε την Ελλάδα και μίλησε σε μια εκδήλωση, οργανωμένη από τον σύλλογο αποφοίτων του Harvard. Στην ίδια εκδήλωση, με αντικείμενο το «πώς ο δυναμισμός ενός έθνους μπορεί να οδηγήσει σε ευημερία, δημιουργία θέσεων εργασίας και ευδαιμονία», μίλησαν μεταξύ άλλων και οι υπουργοί της κυβέρνησης κ.κ. Χαρδούβελης και Δένδιας. Οι δύο υπουργοί αναφέρθηκαν στα πολλά και όμορφα που έχει καταφέρει η χώρα τα τελευταία χρόνια, χάρη στα οποία έχει περιέλθει σε αδιέξοδο στη σχέση της με τους δανειστές. Ανέλυσαν εκτενώς και υπερηφάνως τις σπουδαίες μεταρρυθμίσεις που έχει κάνει η Ελλάδα, που εξακολουθεί να συνταξιοδοτεί υγιείς 50άρηδες και να απαγορεύει την ίδρυση φαρμακείου αν ο επιχειρηματίας δεν είναι ο ίδιος φαρμακοποιός.
Κι ενώ τα media ασχολήθηκαν σχεδόν αποκλειστικά με τους δύο υπουργούς, αξίζει να δούμε τι είπε ο κ. Phelps, του οποίου το έργο τα τελευταία χρόνια επικεντρώνεται ακριβώς στο ποιες είναι οι συνθήκες που οδηγούν μια κοινωνία στην «ευδαιμονία», σε πνευματική και υλική ευημερία και ευτυχία.
Ο Edmund Phelps αναφέρθηκε στην αντίθεση μεταξύ των παλαιών (old values) και των νέων αξιών (modern values, modernism) που μπορεί να υπάρχουν σε μια κοινωνία. Οι παλαιές αξίες χαρακτηρίζονται από «κορπορατισμό»: σε ένα τέτοιο πλαίσιο, μεγάλες ομάδες της κοινωνίας (επιχειρηματικές, συνδικαλιστικές, πολιτικές, θρησκευτικές, κ.α.) μάχονται για να προωθήσουν και να διατηρήσουν τα συμφέροντά τους, που συνήθως ταυτίζονται με το status quo.
Μiα κοινωνία που χαρακτηρίζεται από τις παλαιές αξίες του «κορπορατισμού», βλέπει πολύ αρνητικά τις φιλοδοξίες των οικονομικά ασθενέστερων μελών της και θαυμάζει το «παλαιό χρήμα» όσων έχουν καταφέρει να εδραιωθούν στους τομείς απασχόλησής τους. Απορρίπτει τους «νεόπλουτους» (new money) και αποδίδει σε αυτούς τα αρνητικά χαρακτηριστικά του αριβισμού και της χωρίς μέτρο φιλοδοξίας. Σε αυτήν την κοινωνία, η αποθησαύριση υλικών αγαθών και πλούτου είναι μέσο καταξίωσης. Επειδή απεχθάνονται τον ανταγωνισμό, τέτοιου είδους κοινωνίες τείνουν να είναι σχετικά κλειστές, σε τοπικό επίπεδο (για παράδειγμα, τοπικές οργανώσεις, δήμοι ή οργανωμένοι πολίτες, αντιτίθενται στην εγκατάσταση υποδομών, όπως αεροδρομίων, εργοστασίων ανακύκλωσης ή… ορυχείων στην περιοχή «τους») όσο και σε εθνικό, με έντονο το αίσθημα του εθνικισμού. Ο κορπορατισμός, έτσι όπως τον εξήγησε ο Phelps, προτιμά τη σταθερότητα και είναι πολύ δύσπιστος απέναντι στις αλλαγές.
Αντιθέτως, οι κοινωνίες που διέπονται από τις νέες, μοντέρνες αξίες, είναι ιδιαίτερα δυναμικές, επιδιώκουν και καλοδέχονται τις αλλαγές. Οι δομές τους είναι τέτοιες που διευκολύνουν τις επιχειρήσεις και τους ανθρώπους να καινοτομούν, να δοκιμάζουν καινούρια πράγματα χωρίς τον φόβο της αποτυχίας. O κ. Phelps αναφέρθηκε ιδιαίτερα στο γεγονός ότι οι κοινωνίες με μοντέρνες αξίες δεν τιμωρούν και δεν υποτιμούν όποιον αποτυγχάνει, διότι αναγνωρίζουν ότι η αποτυχία είναι μέρος της προσπάθειας που τελικά θα οδηγήσει σε καινούρια πράγματα.
Σε τέτοιες κοινωνίες δεν υπάρχει προστασία για τις εδραιωμένες επιχειρήσεις έναντι των ενοχλητικών νέων παικτών της αγοράς, που με καινοτόμες προτάσεις επιδιώκουν να αποσπάσουν κομμάτι του μεριδίου. Ήδη από το σχολείο, οι άνθρωποι μαθαίνουν να αμφισβητούν τα παραδεδεγμένα πιστεύω και να αναζητούν γνώσεις και εμπειρίες με στόχο την προσωπική ικανοποίηση που συνεισφέρει στη συλλογική ευημερία. Το σημαντικότερο όμως, οι κοινωνίες στο σύνολό τους έχουν εκπαιδευτεί να αποδέχονται την αλλαγή και την αναστάτωση που αυτή δημιουργεί: η κουλτούρα τους ενθαρρύνει την αναζήτηση, τη δημιουργία και την υιοθέτηση νέων πραγμάτων, πρακτικών και σκέψης. Ως αποτέλεσμα, οι άνθρωποι στις κοινωνίες αυτές είναι περισσότερο ευτυχισμένοι και ικανοποιημένοι από τη ζωή: η δυνατότητα που έχουν να ανακαλύπτουν κάτι καινούριο και οι πολλαπλές ευκαιρίες απασχόλησης είναι το κλειδί της επιτυχίας, όπως αποδεικνύεται από την έρευνα του καθηγητή σε σύγχρονες κοινωνίες αλλά και σε πρόσφατα ιστορικά δεδομένα.
Αξίζει να σημειωθεί ότι η καινοτομία κατά τον Phelps δεν προκύπτει μόνο από την επιστημονική έρευνα: οι τέχνες, η μόδα, η λοχοτεχνία, όλες οι πτυχές της καθημερινότητας μπορούν να προσφέρουν ευκαιρίες για εξερεύνηση και για ανάπτυξη των ατομικών ενδιαφερόντων και δεξιοτήτων των ανθρώπων. Ο Steve Jobs, είχε πει ο καθηγητής σε συνέντευξή του, δεν θα έλεγε ποτέ ότι είναι επιστήμονας, ήταν όμως κατ’ εξοχήν καινοτόμος άνθρωπος.
Δεν χρειάζεται πολλή σκέψη για να δει κανείς ποιες αξίες χαρακτηρίζουν σήμερα την ελληνική κοινωνία των Σκουριών, της Κερατέας, του Ελληνικού, και της κυβέρνησης που παίζει καθυστερήσεις στο γήπεδο της αξιωματικής αντιπολίτευσης, που θέλει να τα επαναφέρει όλα στο 2009. Αλλά ας προβληματιστούμε για το πώς μπορούμε ν’ αλλάξουμε, ώστε να γίνουμε μια χώρα στην οποία η ευημερία του κάθε ατόμου θα δημιουργεί συλλογική ευδαιμονία (“Mass Flourishing” όπως είναι ο τίτλος του τελευταίου βιβλίου του Phelps) για όλους.
[ΠΗΓΗ: protagon.gr, 2-4-2014]