Tag Archives: μεταλλεία Λαυρίου

ΠΟΣΟ ΚΕΡΔΟΦΟΡΑ ΗΤΑΝ Η ΕΞΟΡΥΞΗ ΣΤΟ ΛΑΥΡΙΟ;

Γραμμή μεταφοράς μεταλλεύματος, ορυχείο 18, Πλάκα, Λαύριο.

Τόσοι οι αρχαίοι όσο και οι νεώτεροι Ελληνες μεταλλουργοί παρήγαγαν από την Λαυρεωτική γη, εκτός από τον άργυρο (Ag) και μεταλλικό μόλυβδο (Pb) καθώς και άλλα μέταλλα, όπως ψευδάργυρο (Ζn),  για εμπορική χρήση.

Tα μεταλλεύματα αργυρούχου μολύβδου της Λαυρεωτικής ήταν κυρίως μεταλλεύματα οξειδωμένου μολύβδου ή θειούχου μολύβδου, με βασικά  ορυκτά τον κερουσίτη (ανθρακικό αργυρούχο μόλυβδο, PbCO3) και γαληνίτη (θειούχο αργυρούχο μόλυβδο, PbS). Η αναλογία εκμετάλλευσης των δύο αυτών ορυκτών κερουσίτη/γαληνίτη, εκτιμάται σε 9/1. Μέσα δε στον μόλυβδο του μεταλλεύματος περιέχεται και ο άργυρος.

Η περιεκτικότητα σε μόλυβδο του μεταλλεύματος κυμαίνεται σημαντικά  στις διάφορες περιοχές του κοιτάσματος, αλλά και μέσα στο ίδιο το κοίτασμα, από μερικές μονάδες έως και 30-50% σε μόλυβδο.

Η δε περιεκτικότητα σε άργυρο εξαρτάται από την περιεκτικότητα σε μόλυβδο. Ετσι για παράδειγμα, ο περιεχόμενος άργυρος κατά την αρχαιότητα ήταν από 1-4 κιλά ανά τόνο (Kg/tn) περιεχόμενου μολύβδου.  O λόγος Ag/Pb  εκτιμάται κατά μέσον όρο σε  2 Kg /ton.

Εντούτοις, ως προς την αξία, ο άργυρος αποτελούσε διαχρονικά το 80% της αξίας της παραγωγής. Τα μεταλλεία του Λαυρίου  ονομάζονταν από τους αρχαίους μεταλλευτές “αργυρεία” ή “αργύρεια μέταλλα” ή “αργυρωρυχεία” και το μετάλλευμα “αργυρίτης” ακριβώς  λόγω της σημαντικότητας του  αργύρου στο μολυβδούχο  μετάλλευμα. Ο άργυρος αποτελούσε το κύριο μέταλλο εκμετάλλευσης ενώ ο ο παραγόμενος μόλυβδος θεωρούνταν δευτερεύουσας σημασίας.

Η παραγωγή κατά την σύγχρονη εποχή δηλ. τον 19ο και 20ο αιώνα (για περίπου 100 χρόνια) εκτιμάται  στο σύνολό της περίπου 860.000 τον. μολύβδου, τόσο από μεταλλεύματα όσο και από τις εκβολάδες δηλ. τα απορρίμματα της αρχαίας μεταλλουργίας με περιεκτικότητα μικρότερη από 7% σε μόλυβδο (Pb).

Για να έχουμε μια τάξη μεγέθους, επισημαίνουμε εδώ ότι η ανωτέρω συνολική παραγωγή (μαλακού) Pb ενός περίπου αιώνα, ήταν περίπου το 60% της παραγωγής των αρχαίων Αθηναίων, η οποία υπερέβει συνολικά το 1,4 εκατ. τόννους.

Οι εργασίες στα επίπεδα πλυντήρια εμπλουτισμού του αρχαίου Λαυρίου

Ως προς τον άργυρο,  την κλασσική εποχή του 4-5ου πΧ αιώνα η παραγωγή ξεπέρασε τους 3.500 χιλιάδες τόννους Αg και ήταν πάνω από το 70%  της συνολικής παραγωγής αργύρου  από την Λαυρεωτική.

Ως προς το κόστος παραγωγής και το ετήσιο όφελος επί των εξόδων για την κλασσική εποχή,  ο καθηγητής Κ. Κονοφάγος (1980, 1997) εκτίμησε, το κόστος παραγωγής ανά  τόνο μεταλλεύματος, επιμερίζοντάς το στις ακόλουθες κύριες φάσεις εξόρυξης  & κατεργασίας: κατεργασίας: κατεργασίας:

  • Εξορυκτικές μεταλλευτικές εργασίες  :10,00 Αττικές δραχμές /τόνο
  • Εμπλουτισμός στα πλυντήρια: 4,40 Αττικές δραχμές/τόνο.
  • Τήξη: 71,00 Αττικές δραχμές/τόνο.

Το ετήσιο κέρδος  της συνολικής διεργασίας εκτιμάται σε 39% επί των εξόδων  (κατά Κ. Κονοφάγο, 1980 με μικρές τροποποιήσεις), μετά φόρων (~13,5% της ακαθάριστης αξίας του παραγόμενου  Ag προ τόκων και αποσβέσεων).

Για τους υπολογισμούς ο Κ. Κονοφάγος (1980), έλαβε υπόψη μία ετήσια πολύ καλή  παραγωγική πεντηκονταετία του 5ου αι. π.Χ.  Ο αρχικός υπολογισμός του καθηγητή τροποποιήθηκε ως προς την τιμή του μολύβδου σύμφωνα με την άποψη του καθηγητή Γ. Παπαδημητρίου (2000), για το για τον Pb : 55 αττικές δραχμές ανά τόνο, βλ. και  Οδοιπορικό στο αρχαίο και νεότερο μεταλλευτικό Λαύριο

Οι παραπάνω εντυπωσιακές εκτιμήσεις που αναφέρονται στην κλασσική εποχή δεν υποτιμούν προφανώς την σύγχρονη παραγωγή μεταλλευτικών και μεταλλουργικών αξιών από τα τέλη του 19 αιώνα ως περίπου το 1981, που συνέβαλε παντοιοτρόπως στην αναγέννηση και την βιομηχανική ανάπτυξη της σύγχρονης Ελλάδος.

 

[ΠΗΓΗ: http://www.oryktosploutos.net/, του Π. Τζεφέρη, 5/9/2017]

ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ ΣΤΟΝ ΛΑΒΥΡΙΝΘΟ ΤΩΝ ΜΕΤΑΛΛΕΙΩΝ ΤΟΥ ΛΑΥΡΙΟΥ

Πρόστερνο, ομβροδέκτης, Σούριζα Λαύριο. Στο Αρχαίο Λαύριο έχουν συντελεστεί εντυπωσιακά υδραυλικά έργα για την ορθολογική διαχείριση του εν ανεπαρκεία νερού.

Η αρχαία “μεταλλουργία” του Ε. Κακαβογιάννη, κοιλάδα Αγριλέζα, Λαύριο. Δίπλα τα πλυντήρια “Κονοφάγου”.

Πολλοί γνωρίζουν τις μεταλλευτικές εγκαταστάσεις της Κοιλάδας της Σούριζας στη Λαυρεωτική. Πόσοι, όμως, από τους επισκέπτες της καταλαβαίνουν το ιστορικό παλίμψηστο του τοπίου που ξετυλίγεται μπροστά τους;

Μια ενδιαφέρουσα μελέτη, που πήρε πρόσφατα το «πράσινο φως» και τα εύσημα από τα μέλη του Κεντρικού Αρχαιολογικού Συμβουλίου (ΚΑΣ), υπόσχεται να λύσει με τον πιο ήπιο τρόπο αυτό το πρόβλημα. Στόχος της είναι να αποκωδικοποιήσει το δυσνόητο τοπίο, που μοιάζει με έναν μεγάλο λαβυρινθώδη ερειπιώνα, όπως ειπώθηκε χαρακτηριστικά στη συνεδρίαση, δίνοντας τη δυνατότητα σε μη εξοικειωμένους επισκέπτες να καταλάβουν βασικά σημεία της περιοχής. Ένας άλλος στόχος είναι η παροχή ενός «μίτου» περιήγησης, που να εξασφαλίζει ασφαλή είσοδο και έξοδο μέσα στον λαβύρινθο.

Πώς κατορθώνεται αυτό; Μέσα από τρεις διαδρομές διαφορετικού χρώματος, που θα καλύπτουν περίπου 180 στρέμματα, παρουσιάζοντας διαφορετικό βαθμό «δυσκολίας». Η «πράσινη» διαδρομή αποτελεί τον βασικό άξονα της κυκλικής κίνησης, διάρκειας περίπου δυο ωρών. Η σήμανσή της θα γίνεται μέσα από ένα σχοινί, τον «μίτο», που χωρίς να έχει την έννοια της απαγόρευσης (η προσέγγιση στα αρχαία θα γίνεται κανονικά ) θα βοηθά στην παρακολούθηση της περιήγησης.

Η «μπλε» διαδρομή θα έχει πιο εύκολα χαρακτηριστικά και θα μπορεί να ακολουθείται από οχήματα, αμαξίδια, ποδήλατα και ΑμεΑ. Θα επισημαίνεται με πέτρες σε χρώμα μπλε κοβαλτίου, που έχει σχέση με τη μεταλλευτική δραστηριότητα. Οι «κόκκινες» διαδρομές θα αποτελούν γεφυρώσεις των δύο προηγούμενων. Απευθύνεται σε πιο απαιτητικούς επισκέπτες, ενώ η σήμανση θα γίνεται με την επανάληψη ενός σημειακού στοιχείου σε χρώμα μίνιο , που κι αυτό έχει σχέση με τα μεταλλεία.

Και τι θα βλέπουν οι επισκέπτες; Τη διαχρονία τις αρχαίες μεταλλουργικές εγκαταστάσεις, με τις στοές, τα εργαστήρια, τα πλυντήρια, τους χώρους των εργασιών, αλλά και τους αρχαίους δρόμους, με τα οικιστικά σύνολα, τα νεκροταφεία κλπ. Θα ανακαλύψουν αρχαιολογικούς χώρους (όπως η περιοχή που έσκαψε και ανέδειξε ο αείμνηστος Βαγγέλης Κακαβογιάννης), φυσικά ανοίγματα, που ήταν οι πρώτες δίοδοι των αρχαίων προς το υπέδαφος και αρχαία λατομεία μαρμάρου και ασβεστολίθου, τα οποία στην ουσία είναι το αρνητικό αποτύπωμα του χτιστού χώρου που προέκυψε στην υπόλοιπη κοιλάδα.

Παράλληλα, θα αποκτήσουν καλύτερη εικόνα για την τεχνολογία της διαχείρισης του νερού, τόσο σε μεγάλη κλίμακα, όπως τα εντυπωσιακά υδραυλικά έργα, όσο και σε μικρότερη, όπως είναι η εφαρμογή ενός υδραυλικού κονιάματος μεγάλης αποτελεσματικότητας.

Επίσης, θα έρθουν σε επαφή με αναλημματικούς τοίχους της αρχαιότητας, που σώζονται ως και 3 μ. (ένας ως και 6 μ.), θα μάθουν ότι η καταστροφή των αρχαίων δεξαμενών τη σύγχρονη εποχή (19ος αι.) δεν είναι ένα τυχαίο γεγονός, καθώς οι εταιρίες αναζητούσαν υπολείμματα μεταλλεύματος ακόμα κι εκεί και θα αντιληφθούν τον λόγο που οι περισσότερες μεταλλουργικές εγκαταστάσεις χρονολογούνται τον 4ο αι. π. Χ. (φαίνεται ότι η εισήγηση που έκανε ο Ξενοφώντας στο έργο του ‘Πόροι’ για την επιστροφή στο Λαύριο είχε γίνει αποδεκτή).

Τέλος, οι επισκέπτες θα αναγνωρίσουν τα ακιδογραφήματα (χαράξεις στους βράχους), αρχαία και νεότερα, που συμβάλλουν στο παλίμψηστο της περιοχής. Όπως αυτά που έφτιαξαν την ίδια χρονιά (1945) ένας Σαρακατσάνος κτηνοτρόφος και ο βοσκός του, με τον πρώτο να έχει χαράξει το πηλίκιο με το βασιλικό εθνόσημο και ο δεύτερος τις λέξεις ΚΚΕ Ελλάς κι έναν αντάρτη, χωρίς ο ένας να έχει πειράξει το «έργο» του άλλου.

[ΠΗΓΗ: http://www.oryktosploutos.net/, 19/4/2017, από www.imerisia.gr, Φωτ. Π. Τζεφέρης, Β. Στεργίου,]

ΣΤΑ ΜΕΤΑΛΛΕΙΑ ΛΑΥΡΙΟΥ

Mines_1

Ένα ταξίδι στο χρόνο τα αρχαία μεταλλεία Λαυρίου, από τον κο Κώστα Φώσκολο

«Έστι δέ και γή, ή σπειρομένη μέν ού φέρει καρπόν, όρυττομένη δέ πολλαπλασίους τρέφει η εί σίτον έφερε…» Ξενοφώντος Πόροι, I, 5.

Τρία τέταρτα με το αυτοκίνητο αρκούν για να βρεθεί κανείς 2.500 χρόνια πίσω στο χρόνο. Μιλάμε για τον αρχαιολογικό χώρο των μεταλλείων του Λαυρίου που αποτέλεσαν τον ακρογωνιαίο λίθο της απόκρουσης της Περσικής επιδρομής και αργότερα του χρυσού αιώνα των Αθηνών.

29580936

Η επίσκεψη ξεκίνησε από το Ορυκτολογικό Μουσείο του Λαυρίου που στεγάζεται στο παλιό θυρωρείο του συγκροτήματος πλυντηρίων μεταλλεύματος της Ελληνικής Εταιρίας , ένα από τα λίγα απομεινάρια του εντυπωσιακού βιομηχανικού συμπλέγματος σε βυζαντινό ρυθμό που γκρέμισε η χούντα το 1970. Το κτίριο του Μουσείου, που είχε αναγερθεί λίγο μετά το 1873, αναστηλώθηκε σταδιακά από το 1984 από εθελοντές της Εταιρίας Μελετών Λαυρεωτικής (Ε.ΜΕ.Λ.) και περικλείει σήμερα μια εντυπωσιακή συλλογή από ορυκτά, μοναδικά σε σπανιότητα και εντυπωσιακής ομορφιάς. Κάμποσα από αυτά ανακαλύφθηκαν για πρώτη φορά στο Λαύριο, όπως ο λαυριονίτης, ο μαμμοθίτης, ο σερπιερίτης κ.ά. Στο μουσείο υπάρχουν ακόμα εκθέματα από την μεταλλευτική εργασία, όπως εργαλεία των μεταλλωρύχων από διάφορες εποχές (ακόμα και πήλινα λυχνάρια από την εποχή του Θεμιστοκλή και του Περικλή), μάρκες εισόδου στα ορυχεία, αλλά και αρχαία αθηναϊκά ασημένια νομίσματα (λαυρεωτικές γλαύκες), και χελώνες μολύβδου που προορίζονταν για το εμπόριο. Από τον επί 30 χρόνια εθελοντή, Νίκο Βουρλάκο, ακούσαμε για τις δυσμενείς και ανθυγιεινές συνθήκες εργασίας των μεταλλωρύχων τον προπερασμένο αιώνα (το προσδόκιμο ζωής τους ήταν γύρω στα 35 χρόνια!) αλλά και για το μεγάλο σκάνδαλο που προκάλεσε ο εθνικός ευεργέτης Ανδρέας Συγγρός διαδίδοντας ότι στο Λαύριο υπάρχει πέρα από το ασήμι και χρυσός και πουλώντας μετοχές χωρίς αντίκρισμα.

Από το Μουσείο και μετά από ολιγόλεπτη διαδρομή με το αυτοκίνητο μεταφερθήκαμε στον αρχαιολογικό χώρο των Μεταλλείων που άνοιξε το 2004 μέσα στον Εθνικό Δρυμό Σουνίου, λίγο μετά την Καμάριζα

Lavrion499

Εκεί ο αρχαιολόγος Δέδες Λιώνης με φοβερή ευφράδεια, βαθειά γνώση της ιστορίας και κέφι για τη δουλειά του, μας ξενάγησε πρώτα στα σημεία όπου βρίσκονται είσοδοι στις αρχαίες στοές εξόρυξης εξηγώντας μας τον τρόπο εντοπισμού του μεταλλεύματος και της εξόρυξής του. Απ’ ό,τι ξέρουμε, η μεταλλευτική δραστηριότητα στο Λαύριο ξεκίνησε πριν το 3000 π.Χ. αλλά εντατικοποιήθηκε τον 6ο π.Χ. αιώνα, οπότε και αναφέρεται συστηματική εκμετάλλευση των μεταλλευμάτων (αργυρούχος μόλυβδος). Οι αρχαίοι ήξεραν να εντοπίζουν τον αργυρούχο μόλυβδο είτε απευθείας (όταν η φλέβα έφτανε μέχρι την επιφάνεια του εδάφους) είτε μέσω άλλων πετρωμάτων που συνήθως συνοδεύουν την παρουσία του αργυρούχου μολύβδου. Στην αρχή οι δούλοι μεταλλωρύχοι ακολουθούσαν την φλέβα από την επιφάνεια σκάβοντας όλο και βαθύτερα μέχρις ότου τα λυχνάρια τους άρχιζαν να τρεμοσβήνουν πράγμα που έδειχνε την ανεπάρκεια οξυγόνου. Τότε έσκαβαν κάθετα φρέατα προς το άκρο της σήραγγας που αποκαθιστούσαν την κυκλοφορία του αέρα. Η παροχή ( αγωγή) φρέσκου αέρα ( ψύχους) μ’ αυτόν τον τρόπο ονομάζονταν ψυχαγωγία . Αργότερα άρχισαν να εκμεταλλεύονται φλέβες μεταλλεύματος που βρίσκονται βαθύτερα στο έδαφος σκάβοντας από την αρχή κάθετα φρέατα μέχρι να συναντήσουν τη φλέβα ( επαφή) και από εκείνο το σημείο την ακολουθούσαν ανοίγοντας οριζόντιες γαλαρίες. Η πιο πλούσια επαφή, η τρίτη, βρίσκεται σε βάθος που φτάνει τα 100 μέτρα. Από την τρίτη επαφή βγήκε το ασήμι με το οποίο χρηματοδοτήθηκε έπειτα από πρόταση του Θεμιστοκλή ο στόλος που κατατρόπωσε τους Πέρσες στη Σαλαμίνα. Υπό κανονικές συνθήκες, το κέρδος που αποκόμιζε η Αθηναϊκή Πολιτεία από το ασήμι μοιραζόταν στους Αθηναίους πολίτες. Ο Θεμιστοκλής, ενώπιον της περσικής απειλής, πρότεινε να ανασταλεί αυτή η χορηγία προς τους πολίτες και τα χρήματα να χρησιμοποιηθούν γα την κατασκευή τριηρών. Ωστόσο η Αθηναϊκή Πολιτεία δεν εκμεταλλευόταν η ίδια τα μεταλλεία, αλλά τα διέθετε σε εργολάβους έναντι ενός παγίου ποσού ανά στοά εξόρυξης και ποσοστού επί του εξορυχθέντος μεταλλεύματος. Αν κάποιος εργολάβος έπαιρνε το ρίσκο να πραγματοποιήσει εκσκαφή (τομή) προς αναζήτηση καινούργιας (καινής ) επαφής, είχε οικονομικές διευκολύνσεις ως προς τα τέλη που πλήρωνε στην Πολιτεία λόγω της καινοτομίας που προωθούσε. Είναι επίσης σημαντικό ότι οι δούλοι που χρησιμοποιούνταν στην εξόρυξη ήταν εκπαιδευμένοι και εξειδικευμένοι ώστε να αναγνωρίζουν το μετάλλευμα και να το σκάβουν χωρίς να προκαλούν ζημιές (π.χ. καταρρεύσεις) στις στοές. Πολλοί απ’ αυτούς δεν ανήκαν στους εργολάβους, αλλά σε παρόχους εργατικού δυναμικού, που επένδυαν πάνω σε εμπορεύσιμη ανθρώπινη εργασία και κέρδιζαν νοικιάζοντάς τους στους εργολάβους. Οι στοές εξόρυξης δεν είναι σήμερα προσβάσιμες παρά μόνο σε ειδικά εξοπλισμένους αρχαιολόγους και σπηλαιολόγους λόγο επικινδυνότητας.

Lavrio-museum-relief_09

Το πλύσιμο του μεταλλεύματος και ο διαχωρισμός των άχρηστων (ελαφρότερων από τον αργυρούχο μόλυβδο) υλικών γινόταν σε πλυντήρια με ελαφρώς κεκλιμένα αυλάκια και φρεάτια καθίζησης, αφού πρώτα το μετάλλευμα είχε θρυμματιστεί με σφυριά και είχε περιέλθει σε μορφή σκόνης. Λόγω της μεγάλης έλλειψης νερού στην περιοχή κατασκευάζονταν μεγάλες κυκλικές δεξαμενές που συνέλεγαν το νερό της βροχής. Μπορέσαμε λοιπόν να δούμε τις δεξαμενές αυτές, τα πλυντήρια, τις τράπεζες θρυμματισμού του μεταλλεύματος και τα στεγνωτήρια, μεγάλα τετράγωνα επίπεδα, πάνω στα οποία υπάρχουν ακόμα ίχνη από αργυρούχο μόλυβδο. Οι έρευνες και ανασκαφές στον αρχαιολογικό χώρο συνεχίζονται. Δυστυχώς, ο χώρος αυτός που θα μπορούσε να αποτελεί μοναδικό πόλο έλξης παγκοσμίως δεν έχει επαρκώς αξιοποιηθεί. Δεν υπάρχει καν ένα περίπτερο με πληροφορίες ή εκθέματα, κάτι που σε άλλες χώρες θα θεωρούνταν αυτονόητο για ένα τεχνολογικό μνημείο που σημάδεψε την ιστορία.

[ΠΗΓΗ: ΕΒΔΟΜΗ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΑΤΤΙΚΗΣ, 26/10/2013]