Ήρθε για πρώτη φορά στην Ελλάδα το 1969. Σε μια επίσκεψή του στη Θάσο, το 1980, αναζήτησε τα μεταλλεία χρυσού που αναφέρει ο Ηρόδοτος. Οταν το πανεπιστήμιο, όπου εργαζόταν τότε, αρνήθηκε να του δώσει άδεια άνευ αποδοχών, πήρε τη μεγάλη απόφαση και εγκαταστάθηκε μόνιμα στο νησί συνεχίζοντας την έρευνά του.
Ο λόγος για τον αρχαιολόγο, αρχιτέκτονα-μηχανικό Tony Kozelj, με καταγωγή από την περιοχή της Δαλματίας, που στα 68 χρόνια του σήμερα έχει κάθε λόγο να λέει, με υπερηφάνεια, ότι μαζί με τον Γάλλο αρχαιολόγο Άρθουρ Μίλερ ανακάλυψαν πρώτοι τα αρχαία μεταλλεία χρυσού της Θάσου.Είναι παράλληλα ένας από τους λιγοστούς επιστήμονες που ερεύνησε και μελέτησε συστηματικά την ιστορική διαδρομή των αρχαίων λατομείων μαρμάρου στο πανέμορφο και κατάφυτο νησί του βορειοανατολικού Αιγαίου, τη Θάσο.
Μόνιμος κάτοικος του νησιού πλέον, ο Tony Kozelj απολαμβάνει της εκτίμησης και της εμπιστοσύνης της τοπικής κοινωνίας. Πολύτιμος συνεργάτης και συνοδοιπόρος στο 40χρονο ερευνητικό του ταξίδι η σύντροφος της ζωής του Manuela Wurch – Kozelj, επίσης αρχαιολόγος, αρχιτέκτονας – μηχανικός και η ίδια. Και οι δυο εργάζονται στη Θάσο για λογαριασμό της Γαλλικής Αρχαιολογικής Σχολής Αθηνών.
Στο μικρό και απέριττο νεοκλασικό κτίσμα, όπου στεγάζονται τα γραφεία της Γαλλικής Αρχαιολογικής Σχολής Αθηνών, δίπλα στα ερείπια του αρχαίου ωδείου (στην καρδιά της αρχαίας αγοράς του νησιού, στον Λιμένα), το γραφείο του Tony Kozelj είναι κυριολεκτικά πνιγμένο μέσα σε εκατοντάδες βιβλία, χάρτες, συγγράμματα, τοπογραφικά σχέδια, χειρόγραφα σημειώματα και φωτογραφίες.
Στην κουβέντα παρεμβαίνει η Manuela Wurch – Kozelj. «Ακούω για το λευκό μάρμαρο της Θάσου που εξορύσσονταν στις Αλυκές», σημειώνει με έμφαση και συνεχίζει: «Όσοι το υποστηρίζουν αυτό, έχουν άγνοια. Όσο και να ψάξουν, λευκό μάρμαρο δεν πρόκειται να βρουν στις Αλυκές.Το λατομείο στις Αλυκές που βρίσκεται στη νοτιοανατολική πλευρά του νησιού έβγαζε μόνο γκρίζο μάρμαρο, το οποίο χρησιμοποιείτο κατά κύριο λόγο από τους βυζαντινούς που δεν τους άρεσε το λευκό.
Τα λατομεία στη Σαλιάρα – Βαθύ, στο ακρωτήρι Φανάρι και στην Αγία Βαρβάρα, που βρίσκονται βορειοδυτικά της Θάσου, έβγαζαν το φημισμένο λευκό μάρμαρο που χρησιμοποιούνταν από Έλληνες και Ρωμαίους. Έως σήμερα ακόμα, το φημισμένο λευκό μάρμαρο της Θάσου, που στο μεγαλύτερο μέρος του εξάγεται στις χώρες της Ευρώπης και της Ανατολής, εξορύσσεται στα νέα λατομεία που υπάρχουν στη βόρεια πλευρά του νησιού.
Η μεγάλη ανακάλυψη των Παρίων. Ο Tony Kozelj υπογραμμίζει ότι ο φυσικός και ορυκτός πλούτος της Θάσου έγιναν γνωστοί, όταν το νησί έγινε αποικία των Πάριων που τον 7ο αιώνα π.Χ και πιο συγκεκριμένα το 680 π.Χ. έφτασαν μέχρι το νησί και βρήκαν σ΄αυτό ό,τι δεν είχε το δικό τους: μάρμαρο, χρυσό, αμπέλια και ξυλεία. «Οι Πάριοι», σημειώνει «ήταν άριστοι ναύτες. Συνολικά 1.000 άτομα με τρία πλοία ξεκίνησαν από τη Πάρο για το μακρινό ταξίδι φτάνοντας μέχρι τη Θάσο. Την ίδια εποχή μια άλλη αποστολή Παρίων φτάνει μέχρι τη Δαλματία. Δεν είναι τυχαίο που τα νησιά της Δαλματίας οφείλουν την ονομασία τους στους Πάριους, αφού αυτοί ήταν οι πρώτοι κάτοικοί τους».
Εκτός της ποιότητας του μαρμάρου της Θάσου, το στοιχείο εκείνο που έκανε το νησί να προτιμάται ιδιαίτερα είναι ότι τα περισσότερα λατομεία βρίσκονταν δίπλα στη θάλασσα.Το γεγονός αυτό ήταν καταλυτικής σημασίας για την οικονομική ανάπτυξη του νησιού και τη διάδοση του λευκού μάρμαρου. «Και αλλού στην αρχαιότητα υπήρχε λευκό μάρμαρο» τονίζει ο κ. Kozelj, αλλά ήταν αδύνατον να εξορυχθεί, καθώς βρίσκονταν μέσα στα βουνά.Η έλλειψη υποδομών, το τεράστιο οικονομικό κόστος και οι τεχνικές δυσκολίες της εποχής καθιστούσαν την εξόρυξη αδύνατη. Η ύπαρξη των λατομείων διπλά στη θάλασσα βοήθησαν ώστε το μάρμαρο της Θάσου να διαδοθεί εύκολα και γρήγορα».
Το χρώμα στα μάρμαρα. Στην ελληνιστική και αρχαϊκή εποχή οι χτίστες χρησιμοποίησαν περισσότερο λευκά μάρμαρα επειδή η επιφάνειά τους μετά το χτίσιμο έπρεπε να βαφτεί με διάφορα χρώματα.Όλο και περισσότερο, λοιπόν, αρχίζουν να χρησιμοποιούν χρωματιστά μάρμαρα και πορφύρα για εσωτερικούς χώρους, όπως στη Θόλο της Επιδαύρου, που κτίστηκε με λευκό μάρμαρο εξωτερικά, μαύρο μάρμαρο εσωτερικά και πολύχρωμο στα δάπεδό της.
Στη ρωμαϊκή εποχή, σημειώνει ο κ. Kozelj, η διακόσμηση πήρε μια άλλη γραμμή. Γίνεται αναζήτηση για πολύχρωμα μάρμαρα σε όλη την αυτοκρατορία. Έτσι, ανοίγουν καινούργια λατομεία όπως στην Εύβοια για το πράσινο μάρμαρο το ονομαζόμενο και «τσιπολίνο», το όμορφο «παβονατζέτο» και το «πορτασάντα» στη Χίο.
Από τα πιο αξιοσημείωτα στοιχεία της επιστημονικής έρευνας που διεξήγαγε ο Tony Kozelj αφορά τις ιδιαίτερες τεχνικές εξόρυξης του μαρμάρου, τη μεταφορά του και το είδος της παραγωγής, τα οποία περιγράφονται σε επόμενο άρθρο.
[ΠΗΓΗ: http://www.oryktosploutos.net, του Πέτρου Τζεφέρη, 16/3/2017]
