Ο πόλεμος στην Ουκρανία μας θυμίζει ότι ο ανταγωνισμός των υπερδυνάμεων δεν εξέλειψε ποτέ. Όσα άρθρα και βιβλία και αν γράφτηκαν για το αντίθετο, (μετά το τέλος του Ψυχρού Πολέμου) έχουν διαψευσθεί. Οι ηγεμονικοί πόλεμοι είναι μια πραγματικότητα στη διεθνή πολιτική. Η ελπίδα δεν έπρεπε (και δεν πρέπει) ποτέ να εγκαταλείπεται για την Καντιανή Ειρήνη, όμως η πραγματικότητα είναι εκείνη που ορίζει τις ελπίδες που μπορούμε να έχουμε κάθε φορά.
Η περίοδος μετά τον Ψυχρό Πόλεμο χαρακτηρίστηκε από ένα ρεύμα γνωστό ως “Θριαμβολογία” (Triumphalism). ΗΠΑ και Δυτική Ευρώπη, βρίσκονταν σε ένα “μεθύσι” χαράς που μετά από 45 χρόνια, τελείωσαν τα απόνερα του Β’ Π.Π., δηλαδή του Ψυχρού Πολέμου. Ο Mearsheimer δεν συμμερίστηκε αυτήν την αισιοδοξία όπως και ο Huntington και έσπευσαν να εξηγήσουν με διαφορετικό τρόπο ο καθένας, το γιατί η Ευρώπη και ο κόσμος θα επανέλθουν σε αστάθεια. Οι δύο πόλοι δεν επέτρεπαν επενέργεια φυγόκεντρων δυνάμεων. Αυτού του τύπου η “ειρήνη” δεν ήταν το καλύτερο δυνατό, όμως ο πολιτικός ρεαλισμός δεν ανάγκασε ποτέ την Ιστορία να μπει στην κλίνη του Προκρούστη. Η πορεία μας προς το “Μάτι του Κυκλώνα” του πολυπολικού κόσμου, μας επιφυλάσσει κάποιες σοβαρές συνέπειες σε διαφορετικές πτυχές.
Η διεθνής γλώσσα είναι ο Ρεαλισμός
Το “μη χείρον βέλτιστον” είναι αυτό που έχει σημασία και αυτό, επιτυγχάνεται όχι από προθέσεις και από θριαμβολογίες, όνειρα και οράματα αλλά από την ισορροπία δυνάμεων. Ο Mearsheimer γράφοντας το “Back to the Future: Instability in Europe after the Cold War”, εξηγούσε πώς το τέλος της διπολικής δομής θα έφερνε πάλι “ασυμμάζευτη” αναρχία στην επιρρεπή σε συγκρούσεις Ευρώπη. Ο Huntington έγραψε το “The Clash of Civilizations and the Remaking of World Order”. Οποιοσδήποτε φοίτησε σε πανεπιστήμια γνωρίζει ότι λοιδωρήθηκαν και οι δύο, επειδή μάλλον δεν τίμησαν με την παρουσία τους το party που είχε στηθεί από όλους εκείνους που έβλεπαν μια ανεξέλεγκτη πρόοδο και ευημερία να αγκαλιάζει τον κόσμο. Τελικά, η “μιζέρια” του ρεαλισμού των κειμένων τους δικαιώνεται στην Ουκρανία. Η επονομαζόμενη Realpolitik που δεν αρέσει στους φύσει αισιόδοξους Αμερικανούς που έχουν γαλουχηθεί από την πολιτική φιλοσοφία του John Locke, έχει ήδη κάνει αισθητή την παρουσία της.
Οι σχέσεις ΗΠΑ-Ε.Ε και το τέλος της γερμανικής Ευρώπης
Ο Ατλαντικός Ωκεανός παρόλο που χωρίζει γεωγραφικά την Ευρώπη από τις ΗΠΑ, οι πολιτισμικές σχέσεις των δύο πλευρών ήταν αντιστρόφως ανάλογες του τεράστιου υδάτινου όγκου που τις χωρίζει. Αυτό ονομάσαμε πρακτικά “Δύση”. Από το τέλος του Ψυχρού Πολέμου και μετά, η Γερμανία θεώρησε πως η Ε.Ε ήταν ένας οργανισμός μέσω του οποίου θα μπορούσε να σταματήσει να είναι η χώρα εκείνη που ήταν “πολύ μεγάλη για την Ευρώπη και πολύ μικρή για τον κόσμο”. Η Γερμανία λόγω του μη εξοπλισμού της, προσπάθησε να εκμεταλλευτεί την περίοδο της άκρατης παγκοσμιοποίησης για να πετύχει τους στόχους της, και τους πέτυχε μέχρι την κρίση στην Ευρωζώνη. Οι ΗΠΑ θεωρούν ότι η Ε.Ε. είναι ένα οικονομικό ΝΑΤΟ το οποίο δημιουργήθηκε με αμερικανική οικονομική και πολιτική υποστήριξη κατά τον Ψυχρό Πόλεμο. Άλλοτε οι Αμερικανοί βλέπουν σαν βαρίδι την Ε.Ε και άλλοτε σαν την απόλυτη γεωστρατηγική τους προτεραιότητα. Στο τέλος, οι Αμερικανοί δεν μπορούν να φανταστούν μια γερμανική Ευρώπη η οποία δεν θα αντιστέκεται στον ευρασιατικό πειρασμό της, σκεπτόμενη ότι η “Αμερική είναι στην άλλη πλευρά του Ατλαντικού”. Σήμερα οι σχέσεις ΗΠΑ-Ε.Ε. αποκτούν πάλι μια ξεκάθαρη ιεραρχία προϊσταμένου-υφισταμένου. Στην κορύφωση της ελληνικής δημοσιονομικής κρίσης, οι Γερμανοί διεμήνυσαν στον Jack Lew ότι αν ήθελαν να στηρίξουν την Ελλάδα θα έπρεπε να δώσουν 50 δισ. ευρώ, αλλιώς όφειλαν να σιωπούν. Σήμερα αποδεικνύεται ότι οι κακές ευρωατλαντικές σχέσεις δεν οφείλονταν στον Trump. O Biden εξοργίστηκε όταν 21 μέρες πριν ξεκινήσει η θητεία του, η Καγκελάριος Μέρκελ θεώρησε σκόπιμο να πιέσει για να ολοκληρωθεί η εμπορική συμφωνία Ε.Ε-Κίνας. Για το θέμα του Nord Stream II οι ΗΠΑ θεώρησαν ξανά ότι οι Γερμανοί επιθυμούσαν να επιβάλλουν τετελεσμένα. Ο αγωγός Nord Stream II πάγωσε λόγω των κυρώσεων εναντίον της Ρωσίας. Οι Αμερικανοί πέτυχαν αυτό που ήθελαν. Η Ε.Ε. μπορεί δημοσίως να εκφράζεται ως ομονοούσα με τις αμερικανικές θέσεις, όμως τα όσα “ευχάριστα” ακούσαμε στην MSC δεν είναι αληθινά. Η Ε.Ε, το ΝΑΤΟ και οι ΗΠΑ χρειάζονται μια νέα αρχή η οποία θα είναι πολύ δύσκολη. Το “Ευρωστρατός ή ΝΑΤΟ” θα ταλαιπωρήσει αρκετά την Ε.Ε τα επόμενα χρόνια. Σε κάθε περίπτωση, η μεγάλη ηττημένη της κρίσης της Ουκρανίας μετά την ίδια την Ουκρανία, είναι η Ε.Ε.
Συντηρητικές δυνάμεις Vs Αναθεωρητικών δυνάμεων
Όπως η 11/9 ήταν μια μέρα που ήταν ταυτόχρονα πρώτη και τελευταία για δύο περιόδους, έτσι και η 21/2/2022 είναι μια μέρα η οποία επανακαθορίζει τη διεθνή πολιτική. Ψυχρός Πόλεμος δεν υπάρχει ακριβώς επειδή η Ρωσία του Πούτιν ετοίμαζε αυτό που κάνει αυτές τις μέρες από το 2014. Η Ρωσία μακροπρόθεσμα, δεν μπορεί να “παραβγεί” με κανένα δυτικό κράτος. Ο Πούτιν έμαθε από τα λάθη της μεγάλης κούρσας του Ψυχρού Πολέμου και έτσι στηρίζεται σε οριοθετημένα προληπτικά χτυπήματα. Η επόμενη μέρα της αναγνώρισης της ανεξαρτησίας δύο νέων μορφωμάτων με ρητορική ala Κόσοβο, αποδεικνύει ότι η πάλαι ποτέ Δύση, έβαλε τα χέρια της και έβγαλε τα μάτια της με το θέμα του Κοσόβου. Σήμερα το Διεθνές Δίκαιο αλλά και τα χαρακτηριστικά του κράτους όπως τα καθορίζει η νομική του προσωπικότητα, είναι πολύ διαφορετικά από αυτά που ήταν ακόμη και το 2014 όταν προσαρτήθηκε η Κριμαία. Η Κίνα κρατάει σημειώσεις για το Θιβέτ και για τα σύνορά της με την Ινδία και βέβαια, για την Ταϊβάν. Η τάξη που δημιουργήθηκε μετά τον Β’Π.Π. έχει αρχίσει να ξηλώνεται και η εδαφική ακεραιότητα ως συστατικό ισορροπίας δυνάμεων, δεν είναι δεδομένη.
Μικρή εισβολή, μικρές κυρώσεις και ο διάλογος είναι αναπόφευκτος
Τα δυτικά κράτη δεν επιθυμούν να πολεμήσουν για την Ουκρανία. Σε περίπτωση πολύ σκληρών κυρώσεων, η Ρωσία θα προχωρήσει περισσότερο στην Ουκρανία με κίνδυνο πλέον, η Δύση να χάσει τη Μαύρη Θάλασσα αλλά και πολλά πλεονεκτήματα στην Ανατολική Ευρώπη. Επιπρόσθετα, όπως παραδέχτηκε δημόσια ο Αμερικανός πρόεδρος, οι πολύ σκληρές κυρώσεις θα επηρεάσουν τους Αμερικανούς πολίτες. Η περίπτωση της Rusal είναι ενδεικτική. Το 2018 η κυβέρνηση Trump επέβαλε σκληρές κυρώσεις στην τεράστια ρωσική εταιρεία αλουμινίου Rusal. Μετά από την επιβολή κυρώσεων, το αλουμίνιο εκτοξεύτηκε διεθνώς 30% πιο πάνω από την τιμή που είχε πριν τις κυρώσεις. Οι ΗΠΑ τελικά απέσυραν τις κυρώσεις. Οι πιο σκληρές κυρώσεις από την πλευρά της Ε.Ε. θα γονατίσουν την ευρωπαϊκή οικονομία και θα την αναγκάσουν να κάνει στρατηγικές επιλογές που δεν είναι σε θέση να κάνει (όπως η υποκατάσταση των ρωσικών υδρογονανθράκων από μεσανατολικούς, με ό,τι αυτό συνεπάγεται για την εμπλοκή της Γηραιάς Ηπείρου στη Μέση Ανατολή). Επιπρόσθετα, η επιβολή πολύ σκληρών κυρώσεων θα καταστήσει τη Ρωσία “εχθρική δύναμη” για την Ε.Ε. και αυτό σημαίνει διάθεση πόρων σε εξοπλισμούς στην Ε.Ε, σε μια περίοδο που η οικονομία είναι πολύ εύθραυστη. Από αυτά και μόνο, αναδεικνύεται το εξής: Οτι η Ρωσία δεν είχε καλύτερο timing από αυτό για να κάνει την έως τώρα “μικρή εισβολή” όπως ο ίδιος ο Αμερικανός πρόεδρος είχε αναφέρει στην αρχή της κορύφωσης της κρίσης. Οι Αμερικανοί καλύφθηκαν πίσω από την λέξη “anytime” για τη ρωσική εισβολή και τελικά, δεν έπεσαν έξω.
Από την άλλη, όσοι πόνταραν στο ότι ο Πούτιν μπλοφάρει, σίγουρα έχασαν τα λεφτά τους. Άλλωστε ο Πούτιν το έχει κάνει άλλες τρεις φορές (Τσετσενία, Γεωργία, Κριμαία). Έναν τέτοιον “Ψυχρό Πόλεμο κυρώσεων” είναι πολύ δύσκολο να τον αντέξει και η αμερικανική οικονομία, πόσο μάλλον η ευρωπαϊκή και η ρωσική. Τα χρηματιστήρια ήδη το δείχνουν. Ο διάλογος μπορεί να μην είναι αυτό που θα ήθελαν οι ηγέτες των χωρών που ερίζουν για την Ουκρανία, όμως οι αγορές θα τον επιβάλλουν και κάποιας μορφής συνύπαρξη μεταξύ ΗΠΑ-Ευρώπης-Ρωσίας θα αναζητηθεί. Η Ουκρανία είναι η μεγάλη χαμένη, η Αμερική κερδίζει τη μείωση των σχέσεων Γερμανίας-Ρωσίας και η Ρωσία κερδίζει τον πρώτο λόγο στην αυλή της. Σε κάθε περίπτωση, η ισορροπία των δυνάμεων σε παγκόσμιο επίπεδο, αλλάζει.
Συμπεράσματα
Δυνάμεις όπως η Ρωσία εκμεταλλεύονται την έλλειψη συνοχής δυτικών θεσμών σε ένα πλαίσιο χαοτικής αλληλεξάρτησης. Η Ε.Ε. έφτασε σε βαθμό εξάρτησης από τρεις μεγάλες δυνάμεις (από τη Ρωσία ενεργειακά. από τις ΗΠΑ αμυντικά και από την Κίνα εμπορικά) και έτσι, με τρεις ετεροβαρείς για τις Βρυξέλλες διακριτές διμερείς σχέσεις, δεν κατέστη δυνατόν η Ε.Ε. να αποτελέσει μια ξεχωριστή φωνή για τον κόσμο. Τα όσα συμβαίνουν στην Ουκρανία οφείλονται στο πολυκεντρικό σύστημα το οποίο είναι εγγενώς επιρρεπές στην αστάθεια και στη σύγκρουση. Όσα βλέπουμε στην Ευρώπη, σύντομα θα τα δούμε και στην Ασία καθώς η κάθε δύναμη προσπαθεί να αντλήσει περισσότερη ισχύ. Η εποχή θυμίζει έντονα την περίοδο κατά την οποία η Κοινωνία των Εθνών περιφρονήθηκε και οι μεγάλες δυνάμεις στράφηκαν η μία εναντίον της άλλης. Και τότε, οι δυνάμεις ήταν χωρισμένες σε εκείνες που επιθυμούσαν τη διατήρηση του status quo και σε εκείνες που ήθελαν να το αναθεωρήσουν. Το επόμενο βήμα είναι να δούμε αν θα υπάρξει συσπείρωση όσων δυνάμεων επιθυμούν “νέες αρχές και νέους κανόνες” όπως είπε ο Καλίν, δικαιολογώντας την αναγνώριση της ανεξαρτησίας των ανατολικών επαρχιών της Ουκρανίας από τη Ρωσία.
* Ο κ. Αλέξανδρος Δρίβας είναι Διεθνολόγος – Στρατηγικός Αναλυτής
(Χάρτης: Shutterstock, από iEfimerida)
[ΠΗΓΗ: https://www.capital.gr/, του Αλέξανδρου Δρίβα, 24/2/2022]