Εκεί που τοπικές κοινότητες ταυτίζονται πλήρως με τα εξορυκτικά έργα
Εισαγωγή
Η κοινωνική συναίνεση για αδειοδότηση μεταλλευτικών έργων προς όφελος όλων των ενδιαφερομένων αποτελεί το μεγάλο αγκάθι της εξορυκτικής βιομηχανίας, με τις αντιστάσεις των τοπικών κοινοτήτων να συνεχίζονται. Στην Ελλάδα είναι γνωστά αρκετά παραδείγματα, όπως οι Σκουριές στη Χαλκιδική, οι Σάππες και το Πέραμα στη Ροδόπη, η γεωθερμική ενέργεια στη Μήλο, κ.α.
Ωστόσο, υπάρχουν πολλές εξαιρέσεις, αφού η ανθρωπότητα χωρίς τις ορυκτές πρώτες ύλες (ΟΠΥ), και ιδιαίτερα χωρίς χαλκό, θα ζούσε ακόμα στην εποχή των σπηλαίων, ενώ ο Homo Sapiens του 2020 δεν θα είχε αυτοκίνητο, αεροπλάνο, κινητό, ηλεκτρονικό υπολογιστή, ούτε την ελπίδα ότι μέχρι το 2050 θα ελέγξει την αύξηση της θερμοκρασίας και θα πετύχει την κλιματική ουδετερότητα. Υπάρχουν μάλιστα τοπικές κοινότητες που ταυτίζονται πλήρως με τα εξορυκτικά έργα. Μια από αυτές παρουσιάζεται εδώ.
Χαλκός και άνθρωπος
Πρώτα όμως ας μιλήσουμε λίγο για το χαλκό που υπήρξε ένα απαραίτητο υλικό για τον άνθρωπο από τους προϊστορικούς χρόνους. Από το χαλκό ονομάστηκε και ένα από τα σημαντικότερα στάδια της ανθρώπινης ιστορίας, η Εποχή του Χαλκού. Στην πραγματικότητα, ο χαλκός ήταν το πρώτο μέταλλο που χρησιμοποίησε ο άνθρωπος. Οι πρώτοι χρήστες του διαπίστωσαν ότι θα μπορούσε να σφυρηλατηθεί εύκολα και στη συνέχεια να παραχθούν αντικείμενα (σκεύη, εργαλεία, όπλα, κ.α.) που άλλαξαν τον τρόπο της ζωής του. Οι ιδιότητες του τον κατέστησαν απαραίτητο σαν λειτουργικό και διακοσμητικό υλικό, τόσο στο Μεσαίωνα, όσο και κυρίως στην περίοδο της Βιομηχανικής Επανάστασης.
Σήμερα, ο χαλκός έχει εφαρμογές σε συστήματα μεταφοράς ηλεκτρισμού, σε ηλεκτρικές και ηλεκτρονικές συσκευές, σε συστήματα θέρμανσης και ψύξης, στην κατασκευή αυτοκινήτων και μηχανών και σε άλλες πολλές χρήσεις. Είναι, επίσης, γνωστός για τη φυσική αντιβακτηριακή του δράση.
Οι ειδικοί πιστεύουν ότι, ως αποτέλεσμα της πανδημίας του κορωναϊού, δεν υπάρχει αυτάρκεια χαλκού στην αγορά, για αυτό και ενθαρρύνουν τις μεταλλευτικές εταιρείες να αναζητήσουν νέα μεγάλα κοιτάσματα, αφού η αυξανόμενη ζήτηση θα διευρύνει αυτή την ανεπάρκεια. Σε ό,τι αφορά στην τιμή του, αυτή τη στιγμή (22 Ιουλίου 2020) βρίσκεται στα US$6.080, όταν το Μάρτιο του 2020 ήταν μόλις $4.617.
Αυτό το λασποτόπι δεν έχει θάλασσα
Όταν ο Ανδαλουσιανός ποιητής Φεδερίκο Γκαρθία Λόρκα αναφερόταν σε ένα ποίημα του στο «λασποτόπι που δεν έχει θάλασσα», φαντάζομαι ότι μπορεί και να είχε στο μυαλό του το Κόκκινο Ποτάμι της Ανδαλουσίας, κοντά στο οποίο γεννήθηκε και μεγάλωσε.
Η Ανδαλουσία είναι μια αυτοδιοικούμενη περιφέρεια της Ισπανίας, με πρωτεύουσα τη Σεβίλλη. Στο δυτικό άκρο της βρίσκεται η πόλη Minas de Rio Tinto, η οποία πήρε το όνομα της από τα μεταλλεία (Minas) και από το Κόκκινο Ποτάμι (Rio Tinto) που ρέει κατά μήκος της.
(Άποψη του Κόκκινου Ποταμιού από το τουριστικό μεταλλευτικό τραίνο. Φωτ.: Δ. Κ. Κωνσταντινίδης)
Το σε πολλά σημεία ολοκόκκινο χρώμα του ποταμιού οφείλεται στη διαβρωτική και οξειδωτική διαδικασία ορυκτών και πετρωμάτων που περιέχουν σίδηρο και άλλα μέταλλα που αποτελούν συστατικά κοιτασμάτων κυρίως του χαλκού. Το περιβαλλοντικό αποτύπωμα της περιοχής και η ανάγκη της ανθρωπότητας για ορυκτές πρώτες ύλες (ΟΠΥ), όχι μόνο έγιναν αποδεκτά από τους κατοίκους της εδώ και χιλιετίες, αλλά και σύγχρονο πλεονέκτημα για την ανάπτυξη της ντόπιας τουριστικής βιομηχανίας (λεπτομέρειες σε επόμενο άρθρο).
Η Ιστορία της Εξόρυξης
Η ιστορία εξόρυξης της Μεταλλευτικής Λεκάνης (Cuenca Minera) της Ανδαλουσίας, στην οποία βρίσκονται και τα κοιτάσματα του Rio Tinto, ξεκίνησε πριν από περισσότερα από3.000 χρόνια, δηλ. στην Εποχή του Χαλκού. Τα εδάφη της Cuenca Minera έχουν αξιοποιηθεί από πολλούς πολιτισμούς, ανάμεσα στους οποίους ήταν και το Βασίλειο των Tartessus, που ευημερούσε από το εμπόριο χαλκού με τους Φοίνικες και τους Καρχηδόνιους, αλλά πιθανότατα καταστράφηκε από τους τελευταίους περίπου το 500 π.Χ. Σύμφωνα με αρχαιολογικές ενδείξεις η έδρα του Βασιλείου βρισκόταν κοντά στη σημερινή Σεβίλλη.
Μεγάλη ώθηση της εκμετάλλευσης υπήρξε στη Ρωμαϊκή περίοδο, λόγω της προηγμένης τεχνολογίας που ανέπτυξαν οι Ρωμαίοι. Στα νεότερα χρόνια, και συγκεκριμένα το 1873, το Ισπανικό κράτος πούλησε τα μεταλλεία του Rio Tinto στην Αγγλία, ενώ η «Rio Tinto Company Limited» τα εκμεταλλεύτηκε για περισσότερα από 80 χρόνια. Από εκεί ξεκίνησε την αυτοκρατορία της μια από τις μεγαλύτερες μεταλλευτικές εταιρείες στον κόσμο, η ομώνυμη RioTinto.
Από το 2008, η Κυπριακή εταιρεία EMED Mining κατέχει το 100% του ορυχείου του Rio Tinto, μέσω της 100% θυγατρικής της EMED Tartessus SL. Η EMED Mining μετονομάστηκε σε Atalaya Mining Plc από το τέλος του 2015. Η μετονομασία οφείλεται στο ότι η Εταιρεία, η οποία διοικείται τώρα από Ισπανούς, ήθελε να τονίσει τo δέσιμο με τους προκατόχους της, αφού το μεγαλύτερο ορυχείο επιφανειακής εκμετάλλευσης της Ευρώπης και ένα από τα μεγαλύτερα στον κόσμο ονομάζεται Corta Atalaya.Η εξόρυξη του έχει ολοκληρωθεί, ενώ οι εντυπωσιακές διαστάσεις του είναι: 1.200 μέτρα μήκος, 900 μέτρα πλάτος και 350 μέτρα βάθος.
Επαναλειτουργία του Μεταλλείου
Μετά από μια επταετία γεμάτη από εμπορικές και νομικές προκλήσεις και ύστερα από τη σύνταξη και έγκριση από την Κυβέρνηση της Ανδαλουσίας των απαραίτητων τεχνικοοικονομικών και περιβαλλοντικών μελετών, καθώς και των διαδικασιών λειτουργίας του μεταλλείου, του εργοστασίου εμπλουτισμού και της λίμνης τελμάτων, η Atalaya Mining επαναλειτούργησε το ορυχείο και τις υπόλοιπες εγκαταστάσεις το Φεβρουάριο του 2016 με μια παραγωγή μεταλλεύματος 5 εκατομ. τόνων το χρόνο. Έκτοτε, έχει τριπλασιάσει την παραγωγή (φέτος θα παράγει 15 εκατομ. τόνους), ύστερα από την επιτυχημένη επέκταση και εκσυγχρονισμό των εγκαταστάσεων του έργου.
Η Εταιρεία παράγει συμπύκνωμα Cu, ενώ η μεταλλουργία που το επεξεργάζεται για παραγωγή καθαρού χαλκού (45 χιλιάδες τόνοι το χρόνο) βρίσκεται μόλις 75 χλμ. μακριά, στην πόλη Huelva. Τα βέβαια αποθέματα του Rio Tinto ανέρχονται σε 197 εκατομ. τόνους, ενώ μαζί με τα πιθανά αποθέματα το κοίτασμα έχει συνολικά 258 εκατομ. τόνους μεταλλεύματος. Με άλλα λόγια, μόνο τα βέβαια αποθέματα αρκούν για παραγωγή μέχρι το 2032. Οι κοιτασματολογικές και γεωτρητικές εργασίες για εντοπισμό νέων αποθεμάτων συνεχίζονται με εντατικό ρυθμό. Η γεωλογική ερμηνεία των αποτελεσμάτων και τα πιθανά αποθέματα υποδεικνύουν ξεκάθαρα ότι η διάρκεια ζωής του μεταλλείου θα είναι σαφώς μεγαλύτερη από το 2032.
Σήμερα η AtalayaMining απασχολεί μόνιμα περισσότερους από 400 εργαζόμενους και περίπου 400 άτομα μέσω εργολαβιών. Οι έμμεσες θέσεις εργασίες είναι ακόμα περισσότερες από το σύνολο των άμεσων θέσεων.
Κοινωνική Συναίνεση και Εταιρική Ευθύνη
Μια από τις πολλές ιδιαιτερότητες του μεταλλείου του Κόκκινου Ποταμιού είναι η πλήρης ταύτιση και στήριξη του Έργου και από τις 7 πόλεις που βρίσκονται στη «γειτονιά» του, δηλ. στη Cuenca Minera. Το 2014 κάτοικοι από αυτές τις πόλεις ξεχύθηκαν και μπλόκαραν για κάποιες ώρες το δρόμο που ακολουθούν τα φορτηγά αυτοκίνητα για την Πορτογαλία. Το κύριο σύνθημα των Ανδαλουσιανών ήταν: «Κυβέρνηση της Ανδαλουσίας, Ναι στα Μεταλλευτικά Δικαιώματα της EMED Tartessus».
Για αυτό η επαναλειτουργία του μεταλλείου του Rio Tinto το 2016 ήταν ένα πανηγύρι για όλους τους εμπλεκόμενους φορείς, συμπεριλαμβανομένης της Εταιρείας και των κοινοτήτων γύρω από το ορυχείο. Από τότε έγινε σαφές ότι μια υπεύθυνη ομάδα ανέλαβε τoν εκσυγχρονισμό των εγκαταστάσεων και την επανεκκίνηση των εργασιών, εφαρμόζοντας πρότυπα του 21ου αιώνα.
Κατά τη διάρκεια της διαδικασίας αδειοδότησης, οι αξιωματούχοι της Εταιρείας είχαν την ευκαιρία να συνεργαστούν με τους κοινωνικούς εταίρους και να οικοδομήσουν την απαραίτητη εμπιστοσύνη για συνεργασία ώστε να ξεκινήσουν άμεσα ένα φιλόδοξο σχέδιο ανάπτυξης της περιοχής. Αυτό το πρόγραμμα στοχεύει στην υποστήριξη των δήμων, των φιλανθρωπικών οργανώσεων και των ΜΚΟ, των ενώσεων και των ατόμων που προωθούν δράσεις που έχουν θετικό αντίκτυπο στις κοινότητες, με επιδιώξεις που σχετίζονται με την υποδομή, την εκπαίδευση, το περιβάλλον, τον αθλητισμό και την οικονομική διαφοροποίηση των πόλεων. Η δημιουργία του Ιδρύματος Atalaya Mining-Rio Tinto υπήρξε η απαρχή μιας συνεργασίας που συνεχίζεται απρόσκοπτα. Το Ίδρυμα χρηματοδοτείται από την Εταιρεία και αποτελεί τον υπεύθυνο φορέας που έχει την επικοινωνία με τις κοινότητες, εργάζεται για να κατανοήσει τις ανάγκες τους και να τις μεταφέρει στην επιχείρηση για την αναζήτηση λύσεων.
Από την επανεκκίνηση των εργασιών, το Ίδρυμα έχει ενισχύσει όλους τους δήμους της Cuenca Minera. Η χρηματοδότηση αφορά έργα που προτείνουν οι Δήμοι κάθε χρόνο. Όπως προαναφέρθηκε, η χρηματοδότηση περιλαμβάνει και άλλους φορείς και πρωτοβουλίες, όπως π.χ. ένα πρόγραμμα για την οικονομική υποστήριξη των τοπικών μικρομεσαίων επιχειρήσεων. Επίσης, προβλέπονται ολοήμερες επισκέψεις στο μεταλλείο των τοπικών σχολείων όλων των βαθμίδων, ώστε οι μαθητές/φοιτητές να μπορούν να μάθουν για την ιστορία και το παρόν της εξορυκτικής δραστηριότητας στην περιοχή τους. Οι χώροι και οι εγκαταστάσεις της Εταιρείας είναι στη διάθεση των πανεπιστημίων της Ανδαλουσίας για πτυχιακές και διδακτορικές μελέτες στους κλάδους της γεωλογίας και μεταλλευτικής.
Σε τηλεφωνική επικοινωνία που είχαμε με τον Υπεύθυνο των Δημοσίων Σχέσεων της Εταιρείας Jesús Caballos Cataño, μας πληροφόρησε ότι «Το Ίδρυμα χορηγεί κατά μέσο όρο 600.000 ευρώ ετησίως σε τέτοια προγράμματα. Μέχρι στιγμής έχουν ωφεληθεί πάνω από 30.000 άτομα. Χάρη στην ισχυρή δέσμευση της επιχείρησης αναφορικά με τις ανάγκες και προσδοκίες της κοινωνίας, δημιουργήθηκαν βαθιές φιλικές σχέσεις με ένα ευρύ φάσμα κατοίκων της Cuenca Minera, με τους εκπροσώπους διαφόρων φορέων και με τους Δημάρχους και Κοινοτάρχες».
Ποδοσφαιρικός επίλογος
Για τους χιλιάδες Έλληνες θαυμαστές του Ισπανικού ποδοσφαίρου, αξίζει να αναφερθεί ότι στην πόλη Minas de Rio Tinto παίχθηκε ποδόσφαιρο για πρώτη φορά στην Ισπανία, εκεί όπου ιδρύθηκε και η πρώτη ποδοσφαιρική ομάδα της χώρας (Εικ. 7).Επίσημα, το αρχαιότερο σωματείο ήταν η Recreativode Huelva, που ιδρύθηκε το 1889, ενώ ηSevilla FC υπάρχει από το 1914 και έκτοτε πρωταγωνιστεί στη LaLiga, αλλά και στο Europa League, το οποίο κέρδισε 5 φορές μέχρι σήμερα, που αποτελεί και το ρεκόρ. Αυτή τη στιγμή βρίσκεται στους ημιτελικούς της Europa League για τη «περίεργη» φετινή σαιζόν 2019-2020.
Ευσεβής πόθος
Στο τέλος δεν απομένει τίποτε άλλο από το να ευχηθούμε όπως οι Ελληνικές αρχές, οι μεταλλευτικές επιχειρήσεις, οι περιβαλλοντικές οργανώσεις και οι ΜΚΟ αντιληφθούν ότι υπάρχει και ο δρόμος της συνεννόησης, της συνεργασίας και του κοινού οφέλους. Σε «ένα λασποτόπι που δεν έχει θάλασσα» συνεχίζεται η εκμετάλλευση του χαλκού που ενώνει αντί να χωρίζει τον κόσμο, που προσφέρει ψωμί και άλλες παροχές σε χιλιάδες ανθρώπους, που έγινε πόλος έλξης δεκάδων χιλιάδων τουριστών κάθε χρόνο. Για το τελευταίο θα ασχοληθούμε σε επόμενη δημοσίευση.
Αναφορές
- Δ. Κ. Κωνσταντινίδης: AesCyprium – το μέταλλο από την Κύπρο. Άρθρο στην εφημερίδα «Φιλελεύθερος», 3 Μαΐου 2020, Σελ. 18.
- Atalaya Mining: Atalaya Mining Annual Report 2019
[ΠΗΓΗ: https://www.huffingtonpost.gr/, του Δρ. Δημήτριου Κ. Κωνσταντινίδη, Διδάκτορα Οικονομικής Γεωλογίας, 2/8/2020]