ΑΦΙΕΡΩΜΑ: ΟΙ ΠΑΝΑΓΙΕΣ ΤΟΥ ΑΙΓΑΙΟΥ

Το Αιγαίο πέλαγος βρίσκεται πάντα λουσμένο μέσα στο φως. Σε κάθε νησί υπάρχει πάντα μια εκκλησία ή μονή αφιερωμένη στην Παναγία. Κάποιες Παναγίες έχουν μοναδικές ιστορίες και εγώ σήμερα θα σας ταξιδέψω σε αυτές.  Ας ξεκινήσουμε το ταξίδι μας, με πρίμα τον άνεμο, και με παρέα τα δελφίνια και το φως του ήλιου, και ας γνωρίσουμε τους θρησκευτικούς μας θησαυρούς. Βρίσκονται κάτω από την αγάπη και την προστασία των κάτοικων των νησιών μας, και χωρίς αντάλλαγμα τις φροντίζουν, και τις συντηρούν ώστε να παραδοθούν και στις επόμενες γενιές.

Στην Νίσυρο, όταν το καράβι πλησιάζει στο λιμάνι, βλέπεις στα δεξιά σου, πάνω από τον οικισμό Μανδράκι, σε έναν απότομο βράχο να δεσπόζει το κάτασπρο μοναστήρι της Παναγίας της Σπηλιανής, μια από τις ομορφότερες Παναγίες. Για να φτάσεις κοντά της θα πρέπει να ανέβεις 130 σκαλιά. Η θεά από εκεί είναι μαγική. Ονομάζεται Σπηλιανή γιατί η εκκλησία του μοναστηριού βρίσκεται μέσα σε μια σπηλιά που κάνει ο βράχος. Η παράδοση αναφέρει ότι ένας βοσκός έβλεπε να βγαίνει φως μέσα από μια σπηλιά του βράχου. Φτάνοντας εκεί αντίκρισε ένα μικρό εικόνισμα της Παναγίας. Την πήρε και την μετέφερε σε εκκλησία εντός του οικισμού. Την επόμενη μέρα όμως η εικόνα είχε χαθεί. Άρχισαν να ψάχνουν από την αρχή και τελικά την εντόπισαν πάνω στον απότομο βράχο. Θεώρησαν ότι πρόκειται για επιθυμία της Παναγίας και έτσι στην συγκεκριμένη θέση περίπου στο τέλους του 14ου αιώνα  ιδρύθηκε το μοναστήρι. Ο λαός της Νισύρου έφτιαξε μια μεγάλη εικόνα της Παναγίας ιδία με την εικόνα που βρέθηκε, και την έντυσαν ολόκληρη με ασημί. Η εικόνα της είναι αμφιπρόσωπη και στο πίσω μέρος απεικονίζεται ο Άγιος Νικόλαος. Η τεχνοτροπία της είναι ρωσική. Ο ναός είναι αφιερωμένος στην Κοίμηση της Θεοτόκου που γιορτάζει στις 15 Αυγούστου και τιμάτε με ένα μεγάλο πανηγύρι που υποδέχεται πολλούς επισκέπτες από όλα τα Δωδεκάνησα και όχι μόνο.

Στην Αμοργό, σε μια αμφιθεατρική θέση πάνω από το απέραντο γαλάζιο βρίσκεται η πανέμορφη σαν ζωγραφιά, μονή της Παναγίας της Χοζοβιώτισσας που ιδρύθηκε το 1088. Είναι από τις γνωστότερες Παναγίες, χτισμένη στην νότια απόκρημνη πλευρά του νησιού σε υψόμετρο 300 μέτρα και η θέα κόβει την ανάσα. Έχει μήκος 40 μέτρα και μέγιστο πλάτος 5 μέτρα. Η εικόνα της Παναγίας βρίσκονταν αρχικά στην Παλαιστίνη σε μια περιοχή που ονομάζεται Χοζιβά εξ ου και η ονομασία της εικόνας. Κατά την παράδοση, την εποχή της εικονομαχίας μια γυναίκα για να σώσει την εικόνα της Παναγίας την έριξε στην θάλασσα. Η εικόνα έφτασε μέσω θαλάσσης στον όρμο της Αγίας Άννας. Οι νησιώτες θεωρώντας ότι ήταν σημάδι άρχιζαν να χτίζουν εκκλησία . Όμως ότι έφτιαχναν την ημέρα το βράδυ γκρεμίζονταν. Ο αρχιμάστορας έτσι ζήτησε με προσευχή να στείλει ένα σημάδι η Παναγία που θα ήθελα να χτιστεί η εκκλησία. Την επόμενη μέρα βρήκε τα βασικά του εργαλεία την σμίλα και το ζεμπίλι καρφωμένα σε έναν απότομο βράχο με αποτέλεσμα να χτιστεί τελικά η μονή στην σημερινή της θέση. Η σμίλα βρίσκεται ως κειμήλιο εντός του μοναστηριού. Για να φτάσεις στην μονή θα πρέπει να ανέβεις 300 σκαλιά. Αποτελείται από 8 ορόφους και επικοινωνούν μεταξύ τους με στενές πέτρινες σκάλες. Το μοναστήρι γιορτάζει στις 21 Νοέμβριου.

{Φωτό: kathimerini.gr, Παναγία Χοζοβιώτισσα, Αμοργός}

Επόμενος σταθμός η Τήνος. Εδώ βρίσκεται και το μεγαλύτερο προσκύνημα της χώρας η Παναγία η Ευαγγελίστρια. Πλησιάζοντας το καράβι στο λιμάνι της βλέπεις ένα μεγάλο δρόμο να οδηγεί στον λόφο που βρίσκεται η πανέμορφη εκκλησία που δεσπόζει σαν στέμμα. Ο ιερός ναός χτίσθηκε στην θέση που βρέθηκε η ιερή εικόνα μετά από όραμα που είχε η αγία Πελαγία για την ακριβή θέση της. Κατά το 1821 η Παναγιά εμφανίζεται σε έναν γερό κηπουρό και τον καθοδηγεί ώστε να βρει σε συγκεκριμένο χωράφι την εικόνα της. Ξεκίνησαν να ψάχνουν αλλά επειδή δεν βρήκαν τίποτα απογοητευτήκαν και σταμάτησαν. Δυο χρόνια μετά η μοναχή Πελαγία έβλεπε επί τρεις συνεχόμενες εβδομάδες την παναγία που της ζητούσε να οργανώσει τις ανασκαφές για να βρεθεί η εικόνα της. Μέτα από πολλές δοκιμασίες τελικά βρέθηκε η ιερή εικόνα. Το νέο διαδόθηκε σε όλη την Ελλάδα και οι πιστοί συνέρρεαν για να την προσκυνήσουν και να ζητήσουν την απελευθέρωση της χώρας από του Τούρκους. Ο ρυθμός της εκκλησίας είναι Τρίκλιτη βασιλική με τρούλο από την Αγία Τράπεζα. Κατά την είσοδο στην εκκλησία το ιερό προσκύνημα είναι στα αριστερά και ολόκληρη η εκκλησία είναι πλημμυρισμένη από τάματα πιστών.

Στην κοσμική Πάρο θα συναντήσετε στην Παροικία την Παναγιά την Εκατονταπυλιανή. Η ίδρυση και η ονομασία του αρχιτέκτονα της κατά την παράδοση φαίνεται να ποικίλουν. Πρόσφατη όμως ερεύνα έδειξε ότι οι κτήτορες του ναού ήταν ο Άγιος Κωνσταντίνος με την μητέρα του Αγία Ελένη. Συγκεκριμένα η εκκλησία ήταν ένα μεγάλο τάμα της αγίας Ελένης προς την Παναγία για την ολοκλήρωση του ταξιδιού της προς τα Ιεροσόλυμα. Είναι ένα από τα παλαιοτέρα δείγματα βυζαντινής αρχιτεκτονικής στην Ελλάδα. Η αρχική εκκλησία καταστράφηκε και ανασκευάστηκε από τον Αυτοκράτορα Ιουστινιανό. Εντός του ναού υπάρχουν πολλές φορητές εικόνες και ανάμεσα τους και η παναγία η Εκατονταπυλιανή. Η ονομασία συνδέεται με ένα παλαιό θρύλο που  έλεγε ότι η εκκλησία είχε 99 φανερές πόρτες και μια που δεν φαίνεται, κρυφή. Η πόρτα αυτή θα φανεί όταν οι Έλληνες πάρουν την Πόλη. Η εικόνα είναι επενδυμένη από αργυρό και χρονολογείται ότι είναι έργο του 17ου αιώνα. Η εικόνα γιορτάζει στις 15 Αυγούστου και η τελετή γίνεται μέσα σε μια ατμόσφαιρα βαθιάς κατάνυξης .

Στην γραφική και κατάλευκη Σίφνο στον δρόμο προς τον Πλατύ Γιαλό βρίσκεται η Παναγία η Χρυσοπηγή. Η ονομασία της  οφείλεται σε ένα μοναχό τον Παρθένιο Χαιρέτη ο οποίος κατέγραψε το 1677 όλα τα θαύματα της Παναγίας. Ο μονάχος ήταν κρητικός και την ονόμασε Χρυσοπηγή σε ανάμνηση της Μονής Χρυσοπηγής Χανίων όπου είχε ασκητέψει πριν έρθει στην Σίφνο. Η κύρια εκκλησία είναι μια βασιλική με κυλινδρικό θόλο και εσωτερικούς τοίχους που σχηματίζουν μια ημικυκλική αψίδα.  Υπέροχο ξυλόγλυπτο και ένα δάπεδο από μάρμαρο φέρει επιγραφή με ημερομηνία 1818. Η θέση που βρίσκεται είναι μοναδική , μια μικρή γέφυρα συνδέει την νησίδα με την υπόλοιπη Σίφνο. Σύμφωνα με την λαϊκή παράδοση στα χρόνια των πειρατών στο μοναστήρι ζούσαν καλογριές. Σε μια επιδρομή τους, ξέφυγαν όλες οι μονάχες και έμεινε πίσω μόνο μια που παρακάλεσε την Παναγιά να την προστατεύσει. Η Παναγία ακούγοντας την προσευχή της χώρισε τον όρμο στα δυο ρίχνοντας τους πειρατές στην θάλασσα. Το σχίσμα αυτό είναι αυτή γνωστή χαρακτηριστική λωρίδα γης που χωρίζει τον όρμο από την στεριά. Η εκκλησία γιορτάζει την ημέρα της αναλήψεως καθώς το 1676 ανήμερα της αναλήψεως έσωσε το νησί από επιδημία πανούκλας.

{Φωτό: iefimerida.gr, Παναγία Χρυσοπηγή, Σίφνος}

Στην μεσαιωνική Ρόδο θα βρούμε την θαυματουργή εικόνα της Παναγίας της Τσαμπίκας. Κάθε χρόνο συρρέουν πλήθος κόσμου καθώς κάνει πολλά θαύματα και χαρίζει την μητρότητα σε πολλές γυναίκες. Η μονή βρίσκεται 28 χλμ. από την πόλη της Ρόδου πλησίον του χωριού Αρχάγγελος. Η ονομασία Τσαμπίκα προέρχεται από την λέξη σαμβύκη, είδος πλοίου καθώς το ύψωμα που βρίσκεται η μονή μοιάζει σαν πλεούμενο αλλά υπάρχει και μια άλλη εκδοχή να έχει προέρθει από την τοπική διάλεκτο (τσάμπα) που σημαίνει σπίθα, φλόγα. Κάποτε ένας βοσκός παρατήρησε ότι στην κορυφή του όρους έκαιγε μια φλόγα. Ανεβαίνοντας στην κορυφή είδε την εικόνα της Παναγίας πάνω σε ένα κυπαρίσσι και από κάτω της έκαιγε ένα καντήλι. Στο σημείο που βρέθηκε έχει γίνει ένας μικρός ναός αλλά αργότερα χτίστηκε στα ριζά του λόφου η σημερινή μονή που και φυλάσσεται η ιερή εικόνα. Για να φτάσει στην κορυφή του όρους χρειάζεται ο επισκέπτης να διαβεί τριακόσια σκαλοπάτια. Ο ναός είναι μονόχωρος καμαροσκέπαστος και εικάζεται ότι οικοδομήθηκε κατά τον 17ο αιώνα.

Μια από τις ομορφότερες Παναγίες υπάρχει και στον τελευταίο μας σταθμό, το νησί της Αστυπάλαιας με την μορφή πεταλούδας φιλοξενεί την Παναγία την Πορταΐτισσα. Θεωρείται μια από τις πιο όμορφες εκκλησίες των Δωδεκανήσων. Άρχισε να χτίζεται το 1760. Βρίσκεται στους πρόποδες του ενετικού κάστρου και βρίσκεται δίπλα από τους ναούς της Παναγίας του κάστρου και του αγίου Γεωργίου. Την εκκλησία την έκτισε ο όσιος Άνθιμος ο νέος. Ήταν μονάχος με ελλιπή όραση από το άγιο όρος  επιτέλεσε τον 18ο αιώνα μεγάλο ιεραποστολικό και πνευματικό έργο στο Αιγαίο. Όταν τέλειωσε τον ναό έφυγε και πήγε στο άγιο όρος για να αγιογραφήσει εικόνες και να στολίσει την εκκλησία. Ζήτησε από τον τότε αγιογράφο να του φτιάξει ένα αντίγραφο της θαυματουργής Παναγίας της Πορταίτισσας από την μονή Ίβηρων. Ο αγιογράφος όμως καθώς ήταν σε πολύ μεγάλη ηλικία δεν μπόρεσε να ολοκληρώσει την αγιογραφία. Ο όσιος Άνθιμος τότε παίρνει την θαυματουργή εικόνα και την εξάπτει πάνω στην μη ολοκληρωμένη αγιογραφία. Την επόμενη το πρωί είδαν ολοκληρωμένο το πρόσωπο της Παναγίας πάνω στην νέα αγιογραφία και έτσι το αντίγραφό της έφτασε στην Αστυπάλαια. Όπως πολλές Παναγίες, το δεκαπενταύγουστο γιορτάζει με μεγάλο πανηγύρι η εικόνα της και πλήθος κόσμου συρρέει να την προσκυνήσει.

{Φωτό: imr.gr, Παναγία η Τσαμπίκα, Ρόδος}

Η περιήγηση στις πιο χαρακτηριστικές Παναγίες του αιγαίου έφτασε στο τέλος της. Τα νησιωτικά συμπλέγματα που συναντάμε στο αιγαίο είναι φάροι πολιτισμού και θρησκείας. Στέκουν περήφανα πάνω από το γαλάζιο της θάλασσας και είναι γεμάτα με μοναστήρια και κάτασπρες εκκλησίες. Η Παναγία βρίσκεται σε κάθε σπιθαμή του αιγαίου με διαφορετικά ονόματα αλλά πάντα με τα χεριά ανοιχτά για να αγκαλιάσει και να ακούσει τα προβλήματα των ανθρώπων που ζητούν την βοήθεια της. Κάθε ιστορία μοναδική όπως και οι ιστορίες των εικόνων που αναφέραμε παραπάνω. Κλείνω φέρνοντας στο νου αυτό που είναι για μένα είναι Ελλάδα, γαλάζιο και λευκό, θάλασσα και φως.

[Πηγές: monastiria.gr, amorgos-island.gr, panagiatinou.gr, mysifnos.gr, imr.gr]

[ΠΗΓΗ: https://www.maxmag.gr, σύνταξη κειμένου Δημοσθένης Ζιούλας, επιμέλεια Ελευθερία Σακελλαρίου, 27/6/2019]