Τα παγκόσμια αποθέματα σπάνιων γαιών εκτιμώνται σε 130 εκατομμύρια τόνους· η συνολική παγκόσμια παραγωγή εκτιμάται μεταξύ 126 και 130 χιλιάδες τόνους (2016). Η Κίνα δεν ελέγχει μόνο το μονοπώλιο στην παραγωγή/εξόρυξη σπάνιων γαιών, αλλά ολόκληρη την “αλυσίδα αξίας” αυτών (value chain). Τη δεκαετία του 1980 οι ΗΠΑ κυριαρχούσαν στην επεξεργασία των σπάνιων γαιών καθώς ήλεγχαν ολόκληρη την αλυσίδα από-το-ορυχείο-στα-τελικά-προϊόντα. Οι ΗΠΑ επίσης κυριαρχούσαν στην καινοτομία, στο εμπόριο και στην ακαδημαϊκή έρευνα. Αυτό άλλαξε δραματικά τη δεκαετία του 1990 με αποτέλεσμα σήμερα η Κίνα να έχει μετατραπεί στον απόλυτο κυρίαρχο.
Αν θέλει κανείς να προβεί σε μία ιστορική σύγκριση μεταξύ της παρούσας κατάστασης (στην οποία η Κίνα κυριαρχεί στις σπάνιες γαίες) σε σχέση με τις συνθήκες που επικρατούσαν πριν τη δεκαετία του 1990 (περίοδο κατά την οποία οι ΗΠΑ κυριαρχούσαν στις σπάνιες γαίες) θα πρέπει ίσως να αναφερθεί σε ορισμένα διακριτά μεταξύ τους γεγονότα που συνέβησαν τη δεκαετία του 1980, πχ.:
α) Το Ιράκ εισέβαλε στο Ιράν με αποτέλεσμα η τιμή του πετρελαίου να αυξηθεί από τα $14/βαρέλι το 1978 στα $35/βαρέλι το 1981.
β) Στις 17 Σεπτεμβρίου 1980 το Αμερικανικό Γεωλογικό Ινστιτούτο (AGI) προειδοποίησε τους τρεις βασικότερους υποψήφιους των επερχόμενων αμερικανικών προεδρικών εκλογών ότι η ΕΣΣΔ προσπαθούσε να εμποδίσει ή/και να διακόψει εντελώς την πρόσβαση των ΗΠΑ σε ορυκτά κρίσιμα για την Εθνική τους Ασφάλεια· το AGI προειδοποίησε τους τρεις υποψηφίους Αμερικανούς προέδρους να δώσουν μέγιστη προτεραιότητα σε αυτό το πρόβλημα.
Συγκριτικά, ορισμένες από τις καταστάσεις που επικρατούσαν τη δεκαετία του 1980 σε σχέση με αυτές που επικρατούν σήμερα στον τομέα των σπάνιων γαιών (και των κρίσιμων/στρατηγικών ορυκτών γενικότερα) είναι οι εξής:
– Τη δεκαετία του 1980 ως στρατηγικά ορυκτά θεωρούνταν το χρώμιο, το μαγγάνιο, το κοβάλτιο, η πλατίνα, το νικέλιο και ο ψευδάργυρος. Σήμερα στις ΗΠΑ ως στρατηγικά θεωρούνται περισσότερα από 35 ορυκτά μεταξύ αυτών και οι σπάνιες γαίες (οι οποίες είναι 17 στο σύνολο, άρα τα στρατηγικά ορυκτά σήμερα είναι περίπου 51).
– Τη δεκαετία του 1980 ο βασικός παίκτης στα στρατηγικά ορυκτά ήταν η ΕΣΣΔ. Μέχρι τη δεκαετία του 1990 βασικός παίκτης στις σπάνιες γαίες ήταν οι ΗΠΑ· σήμερα βασικός παίκτης στις σπάνιες γαίες είναι η Κίνα.
– Τη δεκαετία του 1980 η ΕΣΣΔ έδειχνε τη διάθεση να παρεμβαίνει στρατιωτικά σε περιοχές που διέθεταν στρατηγικά ορυκτά. Σήμερα η Κίνα παρεμβαίνει στις περιοχές που διαθέτουν σπάνιες γαίες μέσω της συγχώρεσης-του-χρέους (“debt-forgiveness”).
Ενδεικτικά, ορισμένοι παράγοντες ευνοιοκρατίας (favoritisms) που οδήγησαν στη χαλιναγώγηση της “αλυσίδας αξίας” των σπάνιων γαιών από την Κίνα είναι:
– Η ευαισθησία των Δυτικών κοινωνιών στις αρνητικές ειδήσεις σχετικές με τις περιβαλλοντικές καταστροφές.
– Η απαγόρευση των απεργιών και η μη-ύπαρξη εργατικών συνδικάτων στην Κίνα.
– Η αδιαφάνεια στη χρηματοδότηση των Μέσων Μαζικής Ενημέρωσης στη Δύση.
– Το γεγονός ότι οι σπάνιες γαίες δεν διαπραγματεύονται μέσω κάποιου χρηματιστηρίου μετάλλων.
Ένας πιθανός τρόπος αντιμετώπισης της χαλιναγώγησης της “αλυσίδας αξίας” των σπάνιων γαιών από την Κίνα είναι η δημιουργία κατάλληλου πλαισίου υπό τη μορφή “μηχανισμού” ο οποίος θα εξασφαλίζει την ομαλή προσφορά τους στους τελικούς χρήστες.
Βασικά δομικά στοιχεία του εν λόγω “μηχανισμού” προτείνονται τα εξής:
– Οι τελικοί χρήστες των σπάνιων γαιών (εταιρείες υψηλής τεχνολογίας, αμυντικές βιομηχανίες κλπ.).
– Τράπεζες.
– Εταιρεία holding.
– Χρηματιστήριο σπάνιων γαιών.
Ορισμένα από τα πιθανά οφέλη από τη δημιουργία ενός τέτοιου “μηχανισμού” είναι:
– O μετριασμός του επιχειρηματικού κινδύνου μεταξύ των τελικών χρηστών σπάνιων γαιών και των εξορυκτικών επιχειρήσεων.
– H επικράτηση δίκαιων συνθηκών στο εμπόριο σπάνιων γαιών (fair trade).
– Διαφάνεια στο εμπόριο των σπάνιων γαιών.
– Επίτευξη γεωπολιτικής ισορροπίας.
– Οικονομίες κλίμακας.
* Το πλαίσιο βάσει του οποίου περιγράφεται η συνεργασία των παραπάνω “δομικών” στοιχείων του “μηχανισμού” παρουσιάζεται σε άρθρο που δημοσιεύθηκε προσφάτως στοWorld Economics Journal του Λονδίνου. Η παρούσα δημοσίευση στο Capital.gr αποτελεί συνοπτική παρουσίαση του άρθρου του WEJ.
** Ο Δρ. Σωτήρης Ν. Καμενόπουλος είναι διπλ. μηχανικός Παραγωγής και Διοίκησης (M.Eng.) και κάτοχος διδακτορικού της Σχολής Μηχανικών Ορυκτών Πόρων του Πολυτεχνείου Κρήτης.
[ΠΗΓΗ: http://www.capital.gr, του Σωτήρη Ν. Καμενόπουλου, 6/8/2018]