ΟΙ ΔΟΥΛΟΙ (“ΑΝΔΡΑΠΟΔΑ”) ΤΟΥ ΛΑΥΡΙΟΥ – Β’ ΜΕΡΟΣ

Eπίπεδο πλυντήριο εμπλουτισμού του αργυρομολυβδούχου μεταλλεύματος δίπλα από το αρχαίο θέατρο Θορικού (4ος αι. πΧ)

Οι περισσότεροι έγκριτοι ξένοι και Έλληνες μελετητές υποστηρίζουν ότι οι συνθήκες εργασίας μπορεί να ήταν πολύ σκληρές αλλά όχι απάνθρωπες. Οι Ε. Κακαβογιάννης, 1988, και Κ. Τσάιμου, 1988 &1996, διατυπώνουν μάλιστα επιχειρήματα, που ενισχύουν την άποψη αυτή όπως ενδεικτικά:

(i) Στην Αίγυπτο και την Ισπανία ιδιοκτήτης των μεταλλείων ήταν ο ανώτατος άρχοντας, στην περίπτωση όμως των αρχαίων μεταλλείων του Λαυρίου αυτά ήταν μισθωμένα σε επιχειρηματίες. Πολλές φορές μάλιστα πολλοί από τους μικροεπιχειρηματίες όπως αναφέρει ο E. Ardaillon (1897), εργάζονταν μέσα στις υπόγειες στοές, ώστε να επιταχύνονται οι εργασίες ανόρυξης για να φτάσουν στον επιδιωκόμενο στόχο που ήταν η ανακάλυψη κοιτάσματος αργυρούχου μολύβδου. Αποτέλεσμα βέβαια ήταν να αναπτύσσουν οι «κύριοι» στενότερες σχέσεις με τους εργάτες – δούλους. Με άλλα λόγια βίωναν μαζί τις επικρατούσες σκληρές συνθήκες εργασίας. Άλλωστε σε πολλές περιπτώσεις συνοικούσαν με τους δούλους σε οικισμούς κοντά στα πλυντήρια (βλ. στο Ασκληπιακόν). Χαρακτηριστική μάλιστα η αναφορά της Κ. Τσάϊμου (1988) ότι οι εργάτες – δούλοι στο Ασκληπιακόν είχαν στη διάθεσή τους και αίθουσες – ντους για το μπάνιο τους.

(ii) Ο E. Ardaillon (1897), αναφέρει ότι ο Ξενοφών στην “Αθηναίων Πολιτεία” έδινε συμβουλές στους επιχειρηματίες να περιποιούνται τους δούλους-εργάτες, αν θα ήθελαν να επιτύχουν καλύτερη απόδοση στο έργο τους.

(iii) Όσον αφορά στα μοναδικά δεσμά (Φωτό) που βρέθηκαν, δεν έχει προσδιορισθεί ο τόπος που εντοπίσθηκαν καθώς και η χρονική τους ηλικία. Πάντως δεν φαίνεται λογικό να αλυσόδεναν τους εργάτες – δούλους διότι λαμβανομένου υπόψη και των ιδιαίτερα μικρών διαστάσεων των ερευνητικών στοών , δεν θα μπορούσαν να δουλέψουν αποδοτικά με αποτέλεσμα κάτι τέτοιο να μείωνε σημαντικά την παραγωγικότητά τους. Η καθηγήτρια Κ. Τσάιμου (1988), σημειώνει ότι η εργασία στα μεταλλεία και στα μεταλλευτικά έργα έπρεπε να γίνεται με ιδιαίτερη προσοχή και αφοσίωση διαφορετικά τα οικονομικά αποτελέσματα μπορεί να ήταν καταστρεπτικά. Τα μοναδικά δεσμά που βρέθηκαν πιθανόν να ήταν από κάποιον κατάδικο.

(iv) Όπως σημειώνει ο E. Ardaillon (1897), δεν έχουν αναφερθεί ιστορικά εξεγέρσεων των δούλων εκτός της περίπτωσης που 413 αι. π.Χ., που παρακινήθηκαν οι δούλοι της Αττικής από τους Σπαρτιάτες κατά τη διάρκεια του Πελοποννησιακού πολέμου, που τους υποσχέθηκαν την απελευθέρωσή τους και η οποία τελικά δεν έγινε αφού τους πούλησαν στους Βοιωτούς. Ως γνωστόν επαναστατικό κίνημα των δούλων σαν κοινωνικό φαινόμενο δημιουργήθηκε πολύ μεταγενέστερα και συγκεκριμένα κατά τον 2ον αι. π.Χ., διότι όπως εύστοχα αναφέρει ο αείμνηστος καθηγητής Κ. Κονοφάγος (1980) «αισθάνθηκαν τότε ότι ήλθε η ώρα να διεκδικήσουν την ελευθερία τους, με αποτέλεσμα η μέχρι τώρα δουλοκτητική κοινωνία να αρχίζει να κλυδωνίζεται».

(v) Ένα αξιοπρόσεκτο γεγονός, που υπογραμμίζει η καθηγήτρια Κ. Τσάϊμου, στη διδακτορική της διατριβή, είναι η ύπαρξη του όμορφου θεάτρου στο Θορικό 4000 και πλέον θέσεων, γεγονός που πιθανότατα μαρτυρεί ότι δεν ήταν μόνον οι “ελεύθεροι” που πήγαιναν στο θέατρο, αλλά και οι δούλοι, που ήταν οι πολυπληθέστεροι.

(vi) Στο Λαύριο, η καθηγήτρια (Κ. Τσάιμου 1996), εκτιμά ότι αντιστοιχούσαν 40 δούλοι σε κάθε ελεύθερο πολίτη, ενώ στην Αττική η αναλογία ήταν περίπου 1 ελεύθερος πολίτης προς < των 5 δούλων. Ο συνολικός αριθμός των δούλων στην Λαυρεωτική κατά την περίοδο της ακμής των μεταλλείων τον 5ον αι. π. Χ., εκτιμάται σε 15.000 για τις μεταλλευτικές –μεταλλουργικές , οικιακές και γεωργικές εργασίες κ.α. Κατά συνέπεια υπερίσχυαν αριθμητικά κατά πολύ οι δούλοι με αποτέλεσμα οι σχέσεις μεταξύ «ελεύθερων» και «δούλων» να ήταν ειδικές. Επομένως δεν θα μπορούσαν να είναι απάνθρωπες.

[ΠΗΓΗ ΦΩΤΟ: Dr Peter Tzeferis -, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=62708942]

[ΠΗΓΗ: oryktosploutos.net, του Δημήτρη Μπίτζιου, Δρ. γεωλόγου, 10/3/2018]