Μπορεί ο Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος να ξεκίνησε σαν μια αποκλειστικά ευρωπαϊκή υπόθεση, αλλά οι ομοιότητες του διεθνούς περιβάλλοντος της εποχής εκείνης με τις σημερινές συγκυρίες, μας κάνει να ανατριχιάζουμε…
Οι ιστορικοί συμφωνούν πως στην έκρηξη του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου συνέβαλλε αποφασιστικά η μιζέρια που άφησε πίσω της η οικονομική κρίση του 1929 και η άνοδος του εθνικισμού λόγω του λεγόμενου «κινήματος του αναθεωρητισμού», που βρήκε πρόσφορο έδαφος ανάμεσα στις δυσαρεστημένες από τις συμφωνίες του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου χώρες.
Σήμερα είναι κοινό μυστικό πως η οικονομική κρίση δεν είναι ελληνικό προνόμιο αφού η ύφεση έχει κτυπήσει εδώ και καιρό την πόρτα πολλών χωρών του δυτικού μπλοκ. Όσον αφορά τον εθνικισμό, δεν χρειάζεται παρά να κοιτάξουμε την άνοδο των λεγόμενων εθνικιστικών κομμάτων σε όλη την Ευρώπη, από την Ελλάδα και τη Γαλλία μέχρι την Πολωνία και την Ουγγαρία.
Ο αριστερός οικονομολόγος και συντονιστής του δικτύου transformeurope Βάλτερ Μπάγερ υποστηρίζει πως αποτελεί υπεραπλούστευση η ερμηνεία της ανόδου της ριζοσπαστικής Δεξιάς (σ.σ. όπως αποκαλεί την εθνικιστική ακροδεξιά για να την διακρίνει από τα ανοικτά φασιστικά και νεοναζιστικά κόμματα) ως φαινομένου που απαντάται στις απογοητευμένες και μπερδεμένες κατώτερες τάξεις και εξαπλώνεται στην κοινωνία από τα κάτω προς τα πάνω. Υπάρχουν, λέει, πολλά στοιχεία που επιβεβαιώνουν ότι τα δεξιά ριζοσπαστικά κόμματα διεισδύουν σε προλεταριακά, πρώην σοσιαλδημοκρατικά εκλογικά σώματα. Στις περισσότερες περιπτώσεις, τα «επιτυχημένα» ριζοσπαστικά δεξιά κόμματα διαπερνούν τις ταξικές διαιρέσεις, ενώ η κομματική τους επιρροή κατανέμεται περίπου ισότιμα σε μια ευρεία γκάμα κοινωνικών τάξεων.
Οι Ευρωπαίοι νιώθουν όλο και περισσότερο άβολα με τις δημοκρατίες τους. Σύμφωνα με το Ευρωβαρόμετρο του φθινοπώρου του 2015, το 62% των Ευρωπαίων πιστεύουν ότι τα πράγματα έχουν πάρει λάθος κατεύθυνση: 48% δηλώνουν ότι δεν εμπιστεύονται τις κυβερνήσεις τους και 43% ότι δεν είναι ικανοποιημένοι από τις δημοκρατίες τους. Αυτό δεν είναι νέο. Τα διαθέσιμα στοιχεία υπαγορεύουν ότι η διαδικασία διάβρωσης είχε ήδη ξεκινήσει από τη δεκαετία του 1990. Το νέο, όμως, είναι ότι η δυσφορία αυτή συγκλίνει τώρα με τη συνεχιζόμενη οικονομική και κοινωνική κρίση.
Φαίνεται πως η σημερινή αριστερά σπεύδει να καταλογίσει την άνοδο των διαφόρων εθνικιστικών μορφωμάτων στην «αποτυχία του νεοφιλελευθερισμού», θυμίζοντάς μας απόψεις του περασμένου αιώνα, όπως του ιδρυτή του κομμουνιστικού κόμματος της Ιταλίας Γκράμσι, ο οποίος τη δεκαετία του 1920 μιλούσε για ένα «μεσοδιάστημα» από το οποίο αναδύθηκε ο φασισμός, ως συνθήκη κατά την οποία «οι μεγάλες μάζες αποκόβονται από τις παραδοσιακές ιδεολογίες τους και δεν πιστεύουν πλέον σε ό,τι πίστευαν στο παρελθόν». Ή προβάλλει θεωρίες πολέμιων της αγοράς όπως του κοινωνιολόγου Καρλ Πολάνυι, που ήταν αντίθετος στον μερκαντιλισμό και στον οικονομισμό και θεωρούσε πως η αυτορρυθμιζόμενη αγορά μετέτρεψε τον άνθρωπο σε ένα ον που λειτουργεί με βάση την αύξηση του κέρδους (Ηomoeconomicus), και ο οποίος το 1944 έγραψε περί «κατάρρευσης του “ουτοπικού εγχειρήματος” κατασκευής κοινωνιών και διεθνών σχέσεων στη βάση ενός “αυτορρυθμιζόμενου συστήματος της αγοράς”».
Δείχνει να παραβλέπει η σημερινή αριστερά τα προβλήματα που εμφανίζονται για πρώτη φορά στο ιστορικό σκηνικό: Ισλαμικό κράτος, τρομοκρατία, πόλεμος Συρίας, προσφυγικό, τουρκικό, παγκοσμιοποίηση οικονομίας, άνοδος της Κίνας… Μήπως η ανασφάλεια –οικονομική και κοινωνική–, που συνοδεύει όλα αυτά αγγίζει τα βασικότερα ένστικτα αυτοσυντήρησης και επιβίωσης του πολίτη, παραμερίζοντας ιδανικά και ιδέες περί πανανθρώπινης συνεννόησης και παγκόσμιας κοινότητας; Μήπως τελικά ο συνδυασμός οικονομικής ανέχειας και κοινωνικής ανασφάλειας έχουν όντως αντίκτυπο στις «απογοητευμένες και μπερδεμένες “κατώτερες τάξεις”»; Αλλά εδώ υπάρχει ένα λεπτό σημείο: ποιες είναι τελικά αυτές οι περίφημες “κατώτερες τάξεις”;
Με τη σημερινή ισοπέδωση και την πορεία προς μια αταξική κοινωνία (με την απαραίτητη οικονομική και πολιτική ελίτ), ποιος μπορεί με ασφάλεια να διακρίνει τις κοινωνικές τάξεις; Μήπως οι αριστεροί αναλυτές μπερδεύουν την ιδεολογική θεώρηση με την πραγματικότητα; Μήπως προλετάριος πλέον δεν είναι ο χειρώναξ εργάτης της βιομηχανίας, αλλά και ο ιδιωτικός υπάλληλος που δουλεύει στο γραφείο 10-12 ώρες με ελάχιστο μισθό; (και μάλιστα χωρίς την προστασία κάποιου συνδικαλιστικού οργάνου…).
Ασφαλώς και δεν θα πω ευθέως πως οι σημερινές συνθήκες θα μας οδηγήσουν σε έναν άλλο Παγκόσμιο Πόλεμο, αλλά δεν μπορεί κανείς να παραβλέψει τις ομοιότητες. Και αν ο αναθεωρητισμός δεν πηγάζει από ευρωπαϊκές χώρες, σίγουρα μια πλειάδα άλλων χωρών δεν καλοβλέπουν μια επιτυχημένη Ε.Ε., χαίρονται ιδιαίτερα με τα προβλήματά της και υποστηρίζουν σιωπηλά το Ισλαμικό κράτος που έχει κηρύξει τον πόλεμο στη Δύση – ανεξαιρέτως.
Τότε, τη δεκαετία του ’30, τα διαρκή οικονομικά προβλήματα των εργατικών τάξεων, κυρίως στις ηττημένες χώρες του Α’ Παγκοσμίου, δημιουργούσαν προστριβές και αναγωγή τους στα αποτελέσματα του πολέμου. Σήμερα, τα ίδια προβλήματα, που επεκτάθηκαν και σε άλλες τάξεις εκτός της «εργατικής», ανάγονται σε άστοχες ευρωπαϊκές πολιτικές και σε έξωθεν εχθρούς, συσπειρώνοντας κάθε εθνικιστικό στοιχείο. Τότε, η κατάληψη της περιοχής του Ρουρ από τη Γαλλία, θεωρήθηκε από τους Γερμανούς ως μια ενέργεια με σκοπό την ταπείνωση της χώρας τους. Τώρα, μπορεί να μην έχουμε κατάληψη του Ρουρ, αλλά μια επέμβαση στη Συρία, ή επέκταση του Κουρδικού… Και μπορεί να μην είναι οι Γερμανοί αυτή τη φορά, αλλά υπάρχουν πολλοί υποψήφιοι εκτός Ευρώπης για να παίξουν το ρόλο τους… Και πολλοί εθνικιστές εντός Ευρώπης να παίξουν το δικό τους…
Σε τι να ελπίζουμε; Αν με ρωτάτε, στον κοινό νου, που δυστυχώς όσο πάμε και εκλείπει…
[ΠΗΓΗ: http://www.politically.gr/, του Αχιλλέα Σκυριανού, 25/7/2016]