Μια και τελευταία πολύ κουβέντα γίνεται για «επιστήμη για τα μπάζα», να μην ξεχνάμε πως στην αγαπημένη μας Χαλκιδική η “Junk Science”, ή “Bad Science”, η επιστήμη για τα σκουπίδια, κοντεύει να γίνει επαγγελματικός κλάδος… Θυμάστε μια διαφήμιση της δεκαετίας του ’70 για ένα συγκεκριμένο απορρυπαντικό, το οποίο έβγαινε και το διαφήμιζε ένας τύπος με άσπρη εργαστηριακή μπλούζα και έλεγε: «Είναι καλό, διότι είναι επιστημονικό»; Έτσι κι εδώ… Θυμάστε βέβαια την περίφημε δήλωση: «Θα γεμίσουμε καρκίνους και φέρετρα αν προχωρήσει η επένδυση στην Χαλκιδική»… Τάδε έφη όχι κάποιος αμόρφωτος «κάτοικος της περιοχής» μετά από την πλύση εγκεφάλου του Παρατηρητηρίου Μεταλλευτικών Δραστηριοτήτων και των συνοδοιπόρων του, αλλά ο Αλέξανδρος Μπένος, καθηγητής Υγιεινολογίας  του Α.Π.Θ., και –αυτό τα εξηγεί όλα–, υποψήφιος βουλευτής του ΣΥΡΙΖΑ… Αλήθεια πόσο μυαλό μπορεί να έχει κάποιος θέτοντας την επαγγελματική του φήμη και αξιοπρέπεια υπό αμφισβήτηση χάριν της κομματικής προπαγάνδας; Μόνον εάν ανήκει σε εκείνη την συνομοταξία καβαλημένων που νομίζουν ότι κάποια επαγγελματική ιδιότητα όπως π.χ. «δικηγόρος», ή «καθηγητής Πανεπιστημίου», ή «μηχανικός», τους θέτει στο απυρόβλητο, ή ότι όλοι οι άλλοι ακούνε «καθηγητής» και θεωρούν ότι πει –ακόμα και βλακείες–, πανάκεια…

Η αλήθεια είναι πως καθίσταται πολύ δύσκολο για κάποιον που δε διαθέτει τις απαιτούμενες γνώσεις γεωλογίας, μεταλλειολογίας και άλλων συναφών επιστημών να κρίνει αν αυτό που του λένε π.χ. καθηγητές πανεπιστημίου είναι επιστημονικά δεκτό ή όχι. Όταν μάλιστα για τους καθηγητές πανεπιστημίου έχουμε μεγαλώσει με την πεποίθηση πως είναι ένα είδος μικρών θεών στον δικό τους μικρόκοσμο… Αρχίσαμε να αμφισβητούμε αυτές τις αντιλήψεις όταν οι πρώτοι καθηγητές Πανεπιστημίων και Πρυτάνεις βρέθηκαν κατηγορούμενοι για σκάνδαλα και μάλιστα κάποιοι πήραν την άγουσα για την …φυλακή, αν θυμάστε τότε με τα σκάνδαλα της Παντείου… Αποδείχθηκε λοιπόν πως ακόμα και το κύρος της επιστήμης θυσιάζεται προς όφελος θεμάτων που δεν πρέπει να μπερδεύονται με την επιστήμη, όπως π.χ. ο αποθησαυρισμός, η πολιτική… Αποδείχτηκε ότι μπορούμε να φτάσουμε στο σημείο να λέγονται πράγματα που όχι μόνο δεν έχουν σχέση με την επιστήμη, αλλά αποτελούν επιστημονικοφανή προπαγάνδα, ψεύδη και παραπλάνηση.

Έχουμε ακούσει σημεία και τέρατα τα τελευταία χρόνια σε σχέση με τα μεταλλεία στη ΒΑ Χαλκιδική. «Θα αποστραγγιστεί όλο το βουνό», «Θα χαθούν δεκάδες χιλιάδες θέσεις εργασίας», «Θα γεμίσουμε καρκίνους και φέρετρα», «Θα μας πνίξει η τοξική σκόνη» και άλλα πολλά. Όλα αυτά έχουν δημιουργήσει προς τα έξω μία εικόνα για την περιοχή, η οποία σε καμία περίπτωση δεν ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα. Πως θα μάθουμε λοιπόν να ξεχωρίζουμε την ορθή επιστήμη από αυτή «για τα μπάζα»;

Στο μπλογκ http://www.compoundchem.com/ που διατηρεί ένας Άγγλος χημικός εκπαιδευτικός, ανάρτησε μια αφίσα με 12 σημεία από τα οποία μπορούμε να διακρίνουμε αν μια επιστημονική ανακοίνωση είναι στ’ αλήθεια… επιστημονική. Ας τα δούμε με μια ματιά:

1) Εντυπωσιακοί τίτλοι, τύπου «Ο χρυσός σκοτώνει τα παιδιά μας» είναι μια σίγουρη ένδειξη για την αναξιοπιστία του κειμένου που ακολουθεί.

2) Διαστρέβλωση των αποτελεσμάτων. Πολλές φορές η δημοσιογραφική απόδοση μιας επιστημονικής έρευνας υπερβάλλει σκόπιμα ή χάριν της αναγνωσιμότητας… Βλέπε Σάκης Αποστολάκης… Οπότε καλύτερα αναζητείστε να διαβάσετε την original ανακοίνωση….

3) Σύγκρουση συμφερόντων. Εταιρείες, οργανώσεις και κόμματα χρησιμοποιούν τους δικούς τους «στρατευμένους» επιστήμονες για την δική τους έρευνα προσαρμοσμένη φυσικά στα δικά τους συμφέροντα.

4) Συσχέτιση και αιτιώδης συνάφεια. Προσοχή διότι η σχέση μεταξύ δύο μεταβλητών δεν συνεπάγεται και το ότι η μία είναι η αιτία πρόκλησης της άλλης. Την τελευταία χρονιά αυξήθηκε η εξορυκτική δραστηριότητα και μειώθηκε η παραγωγή ελαιόλαδου… Δεν σημαίνει πως η αύξηση της εξορυκτικής δραστηριότητας μείωσε την παραγωγή του ελαιόλαδου.

5) Σπέκουλα. Η σπέκουλα παρεισφρύει ύπουλα στα «επιστημονικά» κείμενα. Να φυλάτε τα ρούχα σας όταν δείτε πολλά «ίσως», «θα μπορούσε», «πιθανόν», κ.λπ. , και η έρευνα δεν παρέχει ακλόνητα στοιχεία για τα συμπεράσματα στα οποία καταλήγει.

6) Μικρό δείγμα στο πείραμα. Σε κάποιες περιπτώσεις είμαστε αναγκασμένοι να έχουμε μικρό δείγμα σε μια μελέτη ή ένα πείραμα. Αλλά αν υπάρχει δυνατότητα να έχουμε μεγάλο δείγμα και οι μελετητές το απέφυγαν, καλά κάνετε και έχετε δεύτερες σκέψεις…

7) Μη αντιπροσωπευτικό δείγμα. Αν ρωτήσουμε 100 κατοίκους της Χαλκιδικής αν είναι υπέρ ή κατά της εξόρυξης, θα πρέπει να έχουμε αντιπροσωπευτικό δείγμα. Αν πάρουμε 100 Ιερισσιώτες για τη μελέτη μας τα αποτελέσματα δεν θα είναι και τόσο …επιστημονικά…

8) Μη χρήση Ομάδας Ελέγχου. Σε δοκιμές φαρμάκων π.χ. εκτός από την ομάδα που θα δοκιμάσει το φάρμακο, πρέπει να υπάρχει και ομάδα ελέγχου, με άτομα που δεν θα το πάρει για την σωστή σύγκριση των αποτελεσμάτων.

9) Μη χρήση «τυφλών» δοκιμών. Στις λεγόμενες «τυφλές» δοκιμές τα αντικείμενα του πειράματος δεν γνωρίζουν αν ανήκουν στην ομάδα ελέγχου ή στην ομάδα δοκιμής. Στις διπλά τυφλές δοκιμές μάλιστα, ούτε οι ερευνητές γνωρίζουν ποια αντικείμενα συμμετέχουν σε κα΄θε ομάδα.

10) Επιλεκτική χρήση αποτελεσμάτων. Αν σε μια μελέτη χρησιμοποιούνται μόνο εκείνα τα αποτελέσματα που υποστηρίζουν τα συμπεράσματα του ερευνητή, να έχετε το νου σας…

11) Αποτελέσματα που δεν μπορούν να αναπαραχθούν. Σε μια σωστή έρευνα, τα αποτελέσματα μπορούν να αναπαραχθούν και να επιβεβαιωθούν από κάποιο τρίτο, ανεξάρτητο φορέα. Εάν αυτό δεν είναι δυνατόν, κάτι ύποπτο συμβαίνει.

12) Ανακοινώσεις δημοσιευμένες σε έγκυρα επιστημονικά περιοδικά θεωρητικά έχουν περάσει από έλεγχο, αλλά πάντα μπορεί να έχουν πρόβλημα, οπότε έχετε τα παραπάνω σημεία στο μυαλό σας. Επίσης ο μεγάλος αριθμός αναφορών σε μια ανακοίνωση δεν σημαίνει και ότι η έρευνα είναι πάντα σωστή…