Tag Archives: Καμάριζα

ΣΤΑ ΜΕΤΑΛΛΕΙΑ ΛΑΥΡΙΟΥ

Mines_1

Ένα ταξίδι στο χρόνο τα αρχαία μεταλλεία Λαυρίου, από τον κο Κώστα Φώσκολο

«Έστι δέ και γή, ή σπειρομένη μέν ού φέρει καρπόν, όρυττομένη δέ πολλαπλασίους τρέφει η εί σίτον έφερε…» Ξενοφώντος Πόροι, I, 5.

Τρία τέταρτα με το αυτοκίνητο αρκούν για να βρεθεί κανείς 2.500 χρόνια πίσω στο χρόνο. Μιλάμε για τον αρχαιολογικό χώρο των μεταλλείων του Λαυρίου που αποτέλεσαν τον ακρογωνιαίο λίθο της απόκρουσης της Περσικής επιδρομής και αργότερα του χρυσού αιώνα των Αθηνών.

29580936

Η επίσκεψη ξεκίνησε από το Ορυκτολογικό Μουσείο του Λαυρίου που στεγάζεται στο παλιό θυρωρείο του συγκροτήματος πλυντηρίων μεταλλεύματος της Ελληνικής Εταιρίας , ένα από τα λίγα απομεινάρια του εντυπωσιακού βιομηχανικού συμπλέγματος σε βυζαντινό ρυθμό που γκρέμισε η χούντα το 1970. Το κτίριο του Μουσείου, που είχε αναγερθεί λίγο μετά το 1873, αναστηλώθηκε σταδιακά από το 1984 από εθελοντές της Εταιρίας Μελετών Λαυρεωτικής (Ε.ΜΕ.Λ.) και περικλείει σήμερα μια εντυπωσιακή συλλογή από ορυκτά, μοναδικά σε σπανιότητα και εντυπωσιακής ομορφιάς. Κάμποσα από αυτά ανακαλύφθηκαν για πρώτη φορά στο Λαύριο, όπως ο λαυριονίτης, ο μαμμοθίτης, ο σερπιερίτης κ.ά. Στο μουσείο υπάρχουν ακόμα εκθέματα από την μεταλλευτική εργασία, όπως εργαλεία των μεταλλωρύχων από διάφορες εποχές (ακόμα και πήλινα λυχνάρια από την εποχή του Θεμιστοκλή και του Περικλή), μάρκες εισόδου στα ορυχεία, αλλά και αρχαία αθηναϊκά ασημένια νομίσματα (λαυρεωτικές γλαύκες), και χελώνες μολύβδου που προορίζονταν για το εμπόριο. Από τον επί 30 χρόνια εθελοντή, Νίκο Βουρλάκο, ακούσαμε για τις δυσμενείς και ανθυγιεινές συνθήκες εργασίας των μεταλλωρύχων τον προπερασμένο αιώνα (το προσδόκιμο ζωής τους ήταν γύρω στα 35 χρόνια!) αλλά και για το μεγάλο σκάνδαλο που προκάλεσε ο εθνικός ευεργέτης Ανδρέας Συγγρός διαδίδοντας ότι στο Λαύριο υπάρχει πέρα από το ασήμι και χρυσός και πουλώντας μετοχές χωρίς αντίκρισμα.

Από το Μουσείο και μετά από ολιγόλεπτη διαδρομή με το αυτοκίνητο μεταφερθήκαμε στον αρχαιολογικό χώρο των Μεταλλείων που άνοιξε το 2004 μέσα στον Εθνικό Δρυμό Σουνίου, λίγο μετά την Καμάριζα

Lavrion499

Εκεί ο αρχαιολόγος Δέδες Λιώνης με φοβερή ευφράδεια, βαθειά γνώση της ιστορίας και κέφι για τη δουλειά του, μας ξενάγησε πρώτα στα σημεία όπου βρίσκονται είσοδοι στις αρχαίες στοές εξόρυξης εξηγώντας μας τον τρόπο εντοπισμού του μεταλλεύματος και της εξόρυξής του. Απ’ ό,τι ξέρουμε, η μεταλλευτική δραστηριότητα στο Λαύριο ξεκίνησε πριν το 3000 π.Χ. αλλά εντατικοποιήθηκε τον 6ο π.Χ. αιώνα, οπότε και αναφέρεται συστηματική εκμετάλλευση των μεταλλευμάτων (αργυρούχος μόλυβδος). Οι αρχαίοι ήξεραν να εντοπίζουν τον αργυρούχο μόλυβδο είτε απευθείας (όταν η φλέβα έφτανε μέχρι την επιφάνεια του εδάφους) είτε μέσω άλλων πετρωμάτων που συνήθως συνοδεύουν την παρουσία του αργυρούχου μολύβδου. Στην αρχή οι δούλοι μεταλλωρύχοι ακολουθούσαν την φλέβα από την επιφάνεια σκάβοντας όλο και βαθύτερα μέχρις ότου τα λυχνάρια τους άρχιζαν να τρεμοσβήνουν πράγμα που έδειχνε την ανεπάρκεια οξυγόνου. Τότε έσκαβαν κάθετα φρέατα προς το άκρο της σήραγγας που αποκαθιστούσαν την κυκλοφορία του αέρα. Η παροχή ( αγωγή) φρέσκου αέρα ( ψύχους) μ’ αυτόν τον τρόπο ονομάζονταν ψυχαγωγία . Αργότερα άρχισαν να εκμεταλλεύονται φλέβες μεταλλεύματος που βρίσκονται βαθύτερα στο έδαφος σκάβοντας από την αρχή κάθετα φρέατα μέχρι να συναντήσουν τη φλέβα ( επαφή) και από εκείνο το σημείο την ακολουθούσαν ανοίγοντας οριζόντιες γαλαρίες. Η πιο πλούσια επαφή, η τρίτη, βρίσκεται σε βάθος που φτάνει τα 100 μέτρα. Από την τρίτη επαφή βγήκε το ασήμι με το οποίο χρηματοδοτήθηκε έπειτα από πρόταση του Θεμιστοκλή ο στόλος που κατατρόπωσε τους Πέρσες στη Σαλαμίνα. Υπό κανονικές συνθήκες, το κέρδος που αποκόμιζε η Αθηναϊκή Πολιτεία από το ασήμι μοιραζόταν στους Αθηναίους πολίτες. Ο Θεμιστοκλής, ενώπιον της περσικής απειλής, πρότεινε να ανασταλεί αυτή η χορηγία προς τους πολίτες και τα χρήματα να χρησιμοποιηθούν γα την κατασκευή τριηρών. Ωστόσο η Αθηναϊκή Πολιτεία δεν εκμεταλλευόταν η ίδια τα μεταλλεία, αλλά τα διέθετε σε εργολάβους έναντι ενός παγίου ποσού ανά στοά εξόρυξης και ποσοστού επί του εξορυχθέντος μεταλλεύματος. Αν κάποιος εργολάβος έπαιρνε το ρίσκο να πραγματοποιήσει εκσκαφή (τομή) προς αναζήτηση καινούργιας (καινής ) επαφής, είχε οικονομικές διευκολύνσεις ως προς τα τέλη που πλήρωνε στην Πολιτεία λόγω της καινοτομίας που προωθούσε. Είναι επίσης σημαντικό ότι οι δούλοι που χρησιμοποιούνταν στην εξόρυξη ήταν εκπαιδευμένοι και εξειδικευμένοι ώστε να αναγνωρίζουν το μετάλλευμα και να το σκάβουν χωρίς να προκαλούν ζημιές (π.χ. καταρρεύσεις) στις στοές. Πολλοί απ’ αυτούς δεν ανήκαν στους εργολάβους, αλλά σε παρόχους εργατικού δυναμικού, που επένδυαν πάνω σε εμπορεύσιμη ανθρώπινη εργασία και κέρδιζαν νοικιάζοντάς τους στους εργολάβους. Οι στοές εξόρυξης δεν είναι σήμερα προσβάσιμες παρά μόνο σε ειδικά εξοπλισμένους αρχαιολόγους και σπηλαιολόγους λόγο επικινδυνότητας.

Lavrio-museum-relief_09

Το πλύσιμο του μεταλλεύματος και ο διαχωρισμός των άχρηστων (ελαφρότερων από τον αργυρούχο μόλυβδο) υλικών γινόταν σε πλυντήρια με ελαφρώς κεκλιμένα αυλάκια και φρεάτια καθίζησης, αφού πρώτα το μετάλλευμα είχε θρυμματιστεί με σφυριά και είχε περιέλθει σε μορφή σκόνης. Λόγω της μεγάλης έλλειψης νερού στην περιοχή κατασκευάζονταν μεγάλες κυκλικές δεξαμενές που συνέλεγαν το νερό της βροχής. Μπορέσαμε λοιπόν να δούμε τις δεξαμενές αυτές, τα πλυντήρια, τις τράπεζες θρυμματισμού του μεταλλεύματος και τα στεγνωτήρια, μεγάλα τετράγωνα επίπεδα, πάνω στα οποία υπάρχουν ακόμα ίχνη από αργυρούχο μόλυβδο. Οι έρευνες και ανασκαφές στον αρχαιολογικό χώρο συνεχίζονται. Δυστυχώς, ο χώρος αυτός που θα μπορούσε να αποτελεί μοναδικό πόλο έλξης παγκοσμίως δεν έχει επαρκώς αξιοποιηθεί. Δεν υπάρχει καν ένα περίπτερο με πληροφορίες ή εκθέματα, κάτι που σε άλλες χώρες θα θεωρούνταν αυτονόητο για ένα τεχνολογικό μνημείο που σημάδεψε την ιστορία.

[ΠΗΓΗ: ΕΒΔΟΜΗ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΑΤΤΙΚΗΣ, 26/10/2013]