Νεοδύμιο μέσα σε φιάλη με αδρανές αέριο, για να μην οξειδώνεται. (Φωτό: commons.wikimedia.org, Tomihahndorf)
Οι Σπάνιες Γαίες (ΣΓ) ή αλλιώς λανθανίδες είναι 15 χημικά στοιχεία (κατ’ άλλους 17) με ιδιαίτερες χημικές ιδιότητες. Τα στοιχεία αυτά είναι: Λανθάνιο, Δημήτριο, Πρασεοδύμιο, Νεοδύμιο, Προμήθειο, Σαμάριο, Ευρώπιο, Γαδολίνιο, Τέρβιο, Δυσπρόσιο, Όλμιο, Έρβιο, Θούλιο, Υτέρ βιο, Λουτέτσιο, (Ύτριο και Σκάνδιο).
Βρίσκονται μεν σχεδόν παντού στη φύση, αλλά όχι πάντα σε ικανοποιητικές συγκεντρώσεις (ποσότητες) ώστε να είναι οικονομικά εκμεταλλεύσιμες. Οι ΣΓ χρησιμοποιούνται στην υψηλή τεχνολογία σε πολύ μικρές ποσότητες ώστε να προσδώσουν εντελώς διαφορετικές ιδιότητες στα τελικά προϊόντα. Έτσι τα τελικά τεχνολογικά προϊόντα αποκτούν τρομερή υπεραξία και είναι πιο εύκολα εμπορεύσιμα.
Οι ΣΓ είναι δύσκολο έως πρακτικά αδύνατο να αντικατασταθούν από άλλα τεχνητά υλικά.
Η Κίνα
Η Κίνα είναι ο κυρίαρχος παίκτης τόσο στην παγκόσμια παραγωγή όσο και στην κατεργασία ΣΓ (μεταξύ 95% -99,8%). Οι ΗΠΑ, η EE και η Ιαπωνία είναι οι μεγαλύτεροι εισαγωγείς των κινεζικών σπάνιων γαιών, καθώς αυτές χρησιμοποιούνται κυρίως στην ενέργεια και την αμυντική βιομηχανία.
Οι σημαντικότεροι παράγοντες οι οποίοι επηρεάζουν την αγορά των ΣΓ είναι:
- η κυριαρχία της Κίνας στην παραγωγή τους και στην μεταλλουργία τους,
- το μείγμα της προσφοράς ζήτησης τιμών,
- οι εξαγωγικές περιοριστικές πολιτικές της Κίνας,
- το λαθρεμπόριο και η απροθυμία της να εφαρμόσει περιβαλλοντικούς και εργασιακούς κανονισμούς,
- η ύπαρξη αυστηρών περιβαλλοντικών και εργασιακών κανονισμών νόμων στις δυτικές χώρες,
- οι εκάστοτε παγκόσμιες οικονομικές αναπτυξιακές επικρατούσες συνθήκες,
- το γεγονός πως οι ΣΓ δεν αποτελούν αντικείμενο εμπορικής διαπραγμάτευσης συναλλαγής σε Αγορές ή Ανταλλαγές Μετάλλων,
- διάφορα γεωπολιτικά θέματα,
- η έλλειψη υποκατάστατων των ΣΓ,
- και το γεγονός πως η ανακύκλωση τους υποφέρει από ένα αριθμό περιορισμών.
Ο τζίρος
Ο συνολικός παγκόσμιος τζίρος των ΣΓ ως προϊόν εξόρυξης δεν ξεπερνά τα 1-2 δισ. δολάρια ετησίως. Όμως ο συνολικός παγκόσμιος τζίρος των προϊόντων που χρησιμοποιούν ΣΓ εκτιμάται μεταξύ 5 και 7 τρισ. εκατομμυρίων δολαρίων ετησίως.
Όπως αντιλαμβανόμαστε, από το ορυχείο στο τελικό προϊόν δημιουργείται μία τεράστια υπεραξία. Αυτό ίσως εξηγεί και το ιδιαίτερο ενδιαφέρον που δείχνει το αμερικανικό υπουργείο Εμπορίου, καθώς όποιος ελέγχει τις σπάνιες γαίες ελέγχει εμμέσως και το παγκόσμιο εμπόριο.
Για να γίνει αντιληπτή η υπεραξία των ΣΓ αρκεί το παράδειγμα από τον χώρο της κινητής τηλεφωνίας. Σήμερα υπάρχουν περίπου 4,77 δισεκατομμύρια χρήστες κινητής τηλεφωνίας. Το 2019 εκτιμάται πως θα ανέλθουν στους 7,07 δισ. χρήστες. Το 2014 ο αριθμός συσκευών κινητών τηλεφώνων ξεπέρασε το συνολικό πληθυσμό του πλανήτη. Συγκεκριμένα πωλήθηκαν 7,2 δισεκατομμύρια συσκευές κινητών τηλεφώνων. Το 2016 ο συνολικός παγκόσμιος τζίρος από τις πωλήσεις κινητών τηλεφώνων ανήλθε στα 428,9 δισεκατομμύρια δολάρια. Κάθε συσκευή κινητού τηλεφώνου υπολογίζεται πως περιέχει περίπου 0,1 gr. Νεοδύμιου. Δηλαδή, για την κάλυψη της ζήτησης κινητών του συγκεκριμένου μοντέλου απαιτούνται συνολικά περίπου 12,5 τόνοι Νεοδύμιου. Κάθε κινητό περιέχει και άλλες σπάνιες γαίες. Ο συνολικός τζίρος από τις πωλήσεις των 125 εκατ. συγκεκριμένων μοντέλων το 2012 με μέση τιμή πώλησης τα 400 ευρώ ήταν περίπου 50 δισ. ευρώ, ήτοι περίπου 65 δισ. δολάρια (σε τιμές 2012). Η μέση τιμή του Νεοδύμιου (FOB σε $) το 2012 ήταν $135.000/τόνο. Ο συνολικός τζίρος των ορυχείων Νεοδύμιου που χρησιμοποιήθηκε για τα συγκεκριμένα κινητά θα ήταν της τάξης των $135.000 Χ 12,5 τόνοι $1.687.500. Δηλαδή, ο συνολικός τζίρος της εταιρίας κινητών τηλεφώνων ήταν 38.518 φορές μεγαλύτερη από το τζίρο των ορυχείων Νεοδύμιου (Return on Investment ROI). Άρα, για κάθε $1 σπάνιων γαιών που τζιράρουν τα ορυχεία, η εταιρία κινητών τζιράρει $38.518.
Η Ελλάδα
Η Ελλάδα διαθέτει αποθέματα ΣΓ στη Βόρεια Ελλάδα (Μακεδονία και Θράκη). Αυτά τα αποθέματα, αν αξιοποιηθούν, θα μπορούσαν να συμβάλλουν στην οικονομική, τεχνολογική και γεωπολιτική αναβάθμιση της χώρας μας. Σε οικονομικό επίπεδο η Ελλάδα θα απολάμβανε μέρος της προαναφερθείσας υπεραξίας (ROI). Αυτό θα είχε ως επακόλουθο τη δημιουργία χιλιάδων θέσεων εργασίας και την καταπολέμηση της ανεργίας, καθώς έχει υπολογισθεί πως για κάθε θέση εργασίας σε ένα ορυχείο δημιουργούνται περίπου 5-7 άλλες θέσεις εργασίας σε άλλους κλάδους.
Σε τεχνολογικό επίπεδο, επειδή ακριβώς οι ΣΓ χρησιμοποιούνται σε προϊόντα υψηλής τεχνολογίας αυτές οι θέσεις εργασίας δεν θα σχετίζονταν μόνο με τις εξορυκτικές διαδικασίες αλλά και με τη μεταλλουργία και την αξιοποίηση του υψηλά μορφωμένου εργατικού δυναμικού της χώρας.
Ενόψει της επίσκεψης Μακρόν, σημειώνεται πως η μοναδική, πλην κινεζικών εταιρία περαιτέρω επεξεργασίας ΣΓ είναι γαλλική, κάτι που ανοίγει ενδεχομένως ένα πρόσθετο πεδίο συνεργασίας. Σε γεωπολιτικό επίπεδο η χώρα μας θα αναβαθμιζόταν ακόμη περισσότερο καθώς θα συνέβαλλε στην εξισορρόπηση της σταθερής προσφοράς ΣΓ μέσω της απεμπλοκής του παγκόσμιου εμπορίου από το μονοπώλιο της Κίνας. Η αναζήτηση συνεργειών και η δημιουργία συνεταιρισμών μεταξύ Ευρωπαϊκών και Αμερικανικών επιχειρήσεων ώστε να δημιουργηθεί αλυσίδα παραγόμενης υπεραξίας (value chain) καθετοποιημένης παραγωγής, πώλησης/διακίνησης προϊόντων υψηλής τεχνολογίας με πρώτη ύλη τις ΣΓ είναι αναγκαία συνθήκη για την επιστροφή της παραγόμενης υπεραξίας στις χώρες παραγωγούς. Οι τελικοί χρήστες αυτών των προϊόντων (πχ. μεγάλες πολυεθνικές υψηλής τεχνολογίας) θα μπορούσαν και αυτές να επενδύσουν σε αυτήν την αλυσίδα.
Μια μεγάλη ευκαιρία για την Ελλάδα: Τα τρία διακυβεύματα
Η αξιοποίηση των Ελληνικών Σπάνιων Γαιών θα πρέπει να γίνει με βάσει τα παρακάτω τρία διακυβεύματα:
- Οποιαδήποτε εκμετάλλευση των Ελληνικών ΣΓ πρέπει να γίνει με όρους Βιώσιμης Ανάπτυξης. Με αυστηρή τήρηση περιβαλλοντικών κανονισμών και προστασίας του ανθρώπινου δυναμικού.
- Μόνο το χρήμα δεν αρκεί. Εμείς ως χώρα χρειαζόμαστε την τεχνογνωσία στην κατεργασία των ΣΓ. Η τεχνογνωσία θα παραμείνει στη χώρα μας. Η υπεραξία των ΣΓ από το ορυχείο στο τελικό προϊόν είναι τεράστια.
- Παρά το γεγονός ότι η Κίνα ελέγχει το 95%- 99% της παγκόσμιας παραγωγής διαρκώς προσπαθεί να πατήσει πόδι στα αποθέματα πιθανά κοιτάσματα άλλων περιοχών πχ. στην Αφρική.
Ως διπλωματικό εργαλείο χρησιμοποιεί την πολιτική της συγχώρεσης του χρέους (Debt Forgiveness) ή και πιθανώς τη διαφθορά. Το γεωπολιτικό- γεωστρατηγικό παίγνιο των ΣΓ είναι τεράστιο. Ισάξιο αυτού των υδρογονανθράκων. Ας επιδιώξουμε λοιπόν κατάλληλες συνέργειες ώστε να αποφύγουμε τα δύσκολα μονοπάτια που οδηγούν ενίοτε σε γεωπολιτικούς και οικονομικούς γκρεμούς.
Νεοδύμιο μέσα σε φιάλη με αδρανές αέριο, για να μην οξειδώνεται. (Φωτό: commons.wikimedia.org, Tomihahndorf)
[ΠΗΓΗ: DEAL NEWS, 25/8/2017, του Δρ. Σωτήρη Καμενόπουλου, Μηχανικού Ορυκτών Πόρων, 25/08/2017]