«Κοινωνική ευημερία έχουμε όταν οι άνθρωποι είναι ευτυχισμένοι και το έθνος μεγάλο» έχει πει ο Βίκτωρ Ουγκό αλλά στην πράξη δεν είναι και τόσο απλό να προσδιορίσει κανείς την ευημερία. Πώς θα μπορούσαμε αλήθεια να βάλουμε ένα μέτρο στην ευημερία, αναρωτιόταν πρόσφατα αρθρογράφος του περιοδικού Economist, ο οποίος έθετε τον εξής προβληματισμό: «Θα προτιμούσατε να είστε ένα μονάρχης το Μεσαίωνα ή ένας σύγχρονος υπάλληλος γραφείου; Ο βασιλιάς έχει στρατό και υπηρέτες. Ντύνεται με τα καλύτερα μεταξωτά υφάσματα και ζει μέσα στα πλούτη. Όμως ένα απλός πονόδοντος μπορεί να γίνει το μαρτύριό του. Είναι ευάλωτος σε μια μόλυνση που μπορεί να αποβεί μοιραία. Χρειάζεται μια εβδομάδα για να μεταβεί με άμαξα από το ένα παλάτι του στο άλλο. Εν τω μεταξύ έχει βαρεθεί να διασκεδάζει με τους ίδιους γελωτοποιούς. Από την άλλη, η ζωή σε ένα γραφείο τον 21ο αιώνα, είναι μια τεράστια πρόκληση αν σκεφτείς μόνο την εξέλιξη της οδοντιατρικής, τα αντιβιοτικά, τα αεροπορικά ταξίδια, μέχρι τα smartphones και το YouTube».
Όμως και αυτή η προσέγγιση διευκολύνει μόνο τη δημιουργία εντυπώσεων αφού δείχνει απλώς (κι ίσως όχι με τον πιο εύστοχο τρόπο) πόσο σύνθετο είναι το να προσπαθεί κανείς να συγκρίνει το επίπεδο της ζωής σε διαφορετικές χρονικές περιόδους. Σήμερα, τέτοιες συγκρίσεις είναι θέμα ρουτίνας βασιζόμενες σε μια και μόνη παράμετρο: το Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν (ΑΕΠ). Αυτή η μονάδα μέτρησης αποτελεί… στενογραφία της ευημερίας, όσον αφορά τουλάχιστον την υλική διάστασή της.
Ενώ όμως το ΑΕΠ προσδιορίστηκε αρχικά για να μετρά την ικανότητα της οικονομίας να παράγει, μετεξελίχθηκε σε μπούσουλα πολιτικών επιλογών για τον καθορισμό της φορολογίας, την αντιμετώπιση της ανεργίας και τη διαχείριση του πληθωρισμού. Ως εκ τούτου, αποδεικνύεται συχνά ανακριβής παράμετρος και κατ’ επέκταση ίσως δεν έχουν άδικο όσοι επιμένουν ότι, εκείνοι που χαράζουν πολιτική, βασίζονται σε λανθασμένα στοιχεία.
Στα χρόνια μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο η αύξηση του ΑΕΠ σε πολλές χώρες ήταν ραγδαία κι ανάλογη ήταν και η βελτίωση του επιπέδου ζωής. Σήμερα όμως, που το ΑΕΠ εξακολουθεί να μεγαλώνει έστω με βραδύτερους ρυθμούς, το βιωτικό επίπεδο δεν αλλάζει προς το καλύτερο. Αυτό οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στη διεύρυνση των ανισοτήτων.
Με ελάχιστες εξαιρέσεις όπως οι υπολογιστές, ό,τι παράγεται και καταναλώνεται υποτίθεται ότι είναι σταθερής ποιότητας. Αυτή είναι μια υπόθεση που λειτούργησε με αρκετή αξιοπιστία στην εποχή της μαζικής παραγωγής και των τυποποιημένων προϊόντων. Ωστόσο χάνει την αξιοπιστία της όταν όλο και μεγαλύτερο μέρος της οικονομίας αποτελείται από υπηρεσίες. Αν τα εστιατόρια σερβίρουν λιγότερα αλλά πιο ακριβά γεύματα, ανεβαίνει ο πληθωρισμός και μειώνεται το ΑΕΠ. Επίσης οι υπηρεσίες που παρέχονται από τη Google ή το Facebook είναι δωρεάν οπότε αποκλείονται από το ΑΕΠ. Επίσης οι πρακτικές online αγορές ή τραπεζικές συναλλαγές διευκολύνουν τους καταναλωτές αλλά σημαίνουν ταυτόχρονα λιγότερες επενδύσεις σε κτιριακές εγκαταστάσεις και μειώνουν το ΑΕΠ.
Αναλυτές και στατιστικολόγοι εντοπίζουν στην ανάγκη κάποιων καίριων αλλαγών το κλειδί για να κερδίσει και πάλι τη χαμένη αξιοπιστία του ο συγκεκριμένος δείκτης. Πρώτα επισημαίνουν την ανάγκη το ΑΕΠ να συνδεθεί αυστηρά με την παραγωγή. Έπειτα προτείνουν οι πλούσιες χώρες όπου είναι κυρίαρχος ο τομέας παροχής υπηρεσιών, να δημιουργήσουν έναν ακριβέστερο ετήσιο δείκτη που θα μπορεί να υπολογίσει με καλύτερη αξιοπιστία τα επίπεδα παραγωγής και διαβίωσης. Τονίζουν τέλος την ανάγκη να προβλεφθεί μια διαδικασία ισολογισμού σε ένα εύλογο διάστημα, ίσως ανά δεκαετία που θα συνυπολογίζει πολλούς διαφορετικούς παράγοντες, οι οποίοι μπορεί σημαντικά να επηρεάζουν την ευημερία.
Μετά απ’ όλη αυτή την κουβέντα βέβαια, ίσως είναι φρόνιμο να επιστρέψουμε στην αρχική προσέγγιση και να σταθμίσουμε ξανά τα καλά που απολάμβανε ο μονάρχης του Μεσαίωνα…
[ΠΗΓΗ: http://www.politically.gr/, 6/6/2016 της Κατερίνας Παναγιώτου]