ΕΜΜΑΝΟΥΗΛ ΠΑΠΑΣ – ΚΑΠΕΤΑΝ ΧΑΨΑΣ ΚΑΙ Η ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΣΤΗ ΧΑΛΚΙΔΙΚΗ

kapetan-hapsasΟ Οκτώβριος είναι ο μήνας των Μακεδόνων πατριωτών, της επίσημης έναρξης του Μακεδονικού Αγώνα (13 Οκτώβρη 1904), της απελευθέρωσης της Θεσσαλονίκης (26 27 Οκτωβρίου 1912) και του Έπους του 1940, κατά το οποίο ανδραγάθησαν πολλοί Έλληνες από όλα τα μέρη της Ελλάδος και κυρίως από τη Μακεδονία, την Ήπειρο και τη Θεσσαλία. Ας δούμε επίσης την προσφορά των Μακεδόνων κατά το 1821.

Ο Εμμανουήλ Δημητρίου Παπάς γεννήθηκε το 1773 στην Δοβίστα (νυν Παπά) Σερρών και εγκαταστάθηκε στην πόλη των Σερρών, όπου πλούτισε ως τραπεζίτης και επιχειρηματίας. Απέκτησε γόητρο με τις πολλές διασυνδέσεις που είχε στην Κωνσταντινούπολη και τη Βιέννη. Τον διοικητή των Σερρών Ισμαήλ μπέη διαδέχθηκε ο γιος του Γιουσούφ, ο οποίος είχε συνάψει δάνειο από τον Παπά που έφτανε στο υπέρογκο ποσό του ενός εκατομμυρίου γροσιών. Επειδή δεν μπορούσε να ξοφλήσει ένα τόσο μεγάλο ποσό o Γιουσούφ διέταξε να δολοφονήσουν τον Παπά αλλά ο Σερραίος ευπατρίδης έμαθε για την πλεκτάνη και έφυγε για την Κωνσταντινούπολη…

Στην Κωνσταντινούπολη μυήθηκε στην Φιλική Εταιρεία το 1819 από τον Κ. Παπαδάτο και αφοσιώθηκε στην εθνική ιδέα. Είχε επικοινωνία με τον Αλέξανδρο Υψηλάντη, με τον Φιλικό μητροπολίτη Σερρών Χρύσανθο και με τους Αγιορείτες μοναχούς με σκοπό να ανάψουν τη σπίθα της επανάστασης στη Χαλκιδική. Σχέδιο των Φιλικών ήταν να αναλάβει ο Ιωάννης Φαρμάκης την στρατιωτική ηγεσία στην Ανατολική Μακεδονία και στα Μαντεμοχώρια της Χαλκιδικής. Όμως ο Φαρμάκης υπερασπίστηκε μέχρι τέλους το Κίνημα της Μολδοβλαχίας και θυσιάστηκε στη Μονή Σέκου. Το βάρος της αρχιστρατηγίας στη Χαλκιδική έπεσε στον Εμμανουήλ Παπά.

Μάρτιος 1821 και ο Παπάς φθάνει στο Άγιον Όρος με τον Χατζηπέτρο. Οικονόμο και τον μεγαλύτερο γιο του Αναστάσιο, φέροντας πολεμοφόδια. Η Χερσόνησος του Αθω ως θρησκευτικό κέντρο της χριστιανοσύνης υπέστη πολλές λεηλασίες από τους Τούρκους. Όμως από το 1806 και εξής απολάμβανε κάποια προνόμια. 0 Παπάς πήγε στα μοναστήρια Βατοπεδίου, Μεγίστης Λαύρας, Ιβήρων και Εσφιγμένου, όπου έτυχε λαμπρός υποδοχής, που οργάνωσε ο μοναχός και Φιλικός Νικηφόρος. Στην γενική σύσκεψη αποφασίστηκε να γίνει γενική στρατολογία όσων μπορούν να φέρουν όπλα στην Χαλκιδική και στην Ανατολική Μακεδονία.

Οι Τούρκοι έλαβαν τα μέτρα τους και έστειλαν τον Γιουσούφ μπέη επικεφαλής ισχυρού στρατεύματος στην Ιερισσό. 0 Χασάν αγάς επιτέθηκε στον Πολύγυρο και στις 16 Μαΐου 1821 σκότωσε τον πρόεδρο Κύρκο Παπαγεωργάκη, γεγονός που άναψε την θρυαλλίδα της εξέγερσης. Οι κάτοικοι πήραν τα όπλα και σκότωσαν τον Τούρκο βοεβόδα, άνδρες της φρουράς του και έτρεψαν σε φυγή το απόσπασμα του Χασάν. Τα αντίποινα εκ μέρους των Τούρκων, δυστυχώς, δεν άργησαν…

Η Θεσσαλονίκη πλήρωσε το τίμημα της εξέγερσης στη Χαλκιδική. Οι Θεσσαλονικείς πλούσιοι πολλοί εξ αυτών, γεγονός που προκαλούσε τον φθόνο των ανταγωνιστών τους Εβραίων, Τούρκων, Φράγκων έγιναν ιεροί μάρτυρες της εθνικής ιδέας και της χριστιανικής πίστης τους. Στον Λευκό Πύργο (Κανλή Κουλέ) τα όργανα του Γιουσούφ μπέη φυλάκισαν και στη συνέχεια σκότωσαν τον ιερέα Ανανία Μαρκόπουλο και τους συνεργάτες του Βασιλικόν, Τζαμτζάκα κ.ά.

Στις φυλακές του Διοικητηρίου εκτελέστηκαν περίπου 200 όμηροι, στο Καπάνι (αλευραγορά) εκτελέστηκαν, αφού υπέστησαν φρικτά βασανιστήρια και εξευτελισμούς, ο επίσκοπος Κίτρους Μελέτιος, ο ιερέας του Αγίου Μηνά Παπαγιάννης και οι δημογέροντες Χρ. Μπαλάνος. Αν. Κυδωνιάτης, Γ. Πάικος, Α. Γούναρης, Χρ. Μενεξές, οι έμποροι Γ. Πεσές, Δ. Παπάς, Νάκος, Νάνος, Αναγνώστης κ.ά. Στην Μητρόπολη Αγίου Γρηγορίου Παλαμά σφαγιάστηκαν περί τους 2.000 Έλληνες.

Όπως αναφέρει ο συγγραφέας Ι.Κ. Βασδραβέλλης, στο βιβλίο του για τους Αγωνιστές Μακεδόνες του 1821 (Ε.Μ.Σ), «ο τουρκικός και εβραϊκός όχλος εισέβαλε στην Μητρόπολη και κατακρεούργησε τους Έλληνες… Ελάχιστοι κατόρθωσαν να διαφύγουν πληρώσαντες βαριά λύτρα σε ισχυρούς Τούρκους και μερικοί διασώθηκαν από τους Ντερβίσηδες ενός παρακείμενου τεκέ, οι οποίοι έδειξαν έλεος προς τους συμπολίτες τους»(!). Οι δυστυχείς Θεσσαλονικείς γκιαούρηδες ραγιάδες που δολοφονήθηκαν εκείνες τις μέρες του 1821 ξεπερνούν τους 3.000. Μαζί με τα θύματα της υπόλοιπης Μακεδονίας ο αριθμός ανεβαίνει στους 25.000.

Στο μεταξύ η επανάσταση στη Χαλκιδική με αρχηγούς τον Εμμανουήλ Παπά στο Άγιο Όρος, τον καπετάν Χάψα (και τους Γ. Χατζηχριστοδούλου. Αν. Γεωργίου, καπετάν Μανώλη κ.ά) στην Κασσάνδρα και τους Δουμπιώτη και Χιμευτό στα Μαντεμοχώρια είχε θεριέψει. Οι πολεμιστές έφταναν τους 4.000 διαιρεμένοι σε δύο φάλαγγες υπό τον Παπά και τον Χάψα. Η φάλαγγα του Χάψα έφτασε στα Βασιλικά και επιτέθηκε κατά του Αγκούς αγά (κοντά στη μονή Αγίας Παρασκευής) και στη συνέχεια, ενισχυμένη με επαναστάτες από Βάβδο και Συκιά, κατά του Χατζή Χασάν και έφτασε ως το Σέδες! Τότε ήταν η μεγάλη ευκαιρία για τους Έλληνες επαναστάτες να εισβάλουν και να καταλάβουν τη Θεσσαλονίκη! Αν ταυτόχρονα κινούνταν οι αρματολοί του Ολύμπου και της Πιερίας και αν υπήρχε έμπειρος στρατιωτικός ηγέτης γιατί o Εμ. Παπάς δεν είχε εμπειρία στα πολεμικά, η Θεσσαλονίκη θα βρισκόταν από το 1821 στα χέρια των Ελλήνων!

Οι Τούρκοι πρόλαβαν να ανασυνταχθούν και στα Βασιλικά κατέφθασε ενισχυμένος με μεγάλες φάλαγγες και ιππικό o Μπαϊράμ πασάς. Στη Μάχη των Βασιλικών ο Χάψας αντιστάθηκε ηρωικώς και όλοι έπεσαν υπέρ βωμών και εστιών.

Ο Χάψας «εμάχετο ως λέων αλλά οι εχθροί ήταν πολλαπλάσιοι. Οι άνδρες του Χάψα έπεφταν ο ένας κατόπιν του άλλου επί του πεδίου της μάχης και τελικώς ο ηρωικός αρχηγός ρίχτηκε στο μέσο του εχθρικού στρατού και μετά φρικαλέο αγώνα εκ του συστάδην έπεσε ενδόξως ως άλλος Λεωνίδας επί του πεδίου της τιμής μαζί με τους πολεμιστές της Συκιάς και του Βάβδου…». Οι αιχμάλωτοι πουλήθηκαν ως δούλοι στα σκλαβοπάζαρα της Βεγγάζης και της Τριπολίτιδας. Τα όμορφα αγόρια και κορίτσια κατέληξαν σε πλούσιους μπέηδες της Θεσσαλονίκης για ανήθικους σκοπούς…

Ο Αγώνας στη Χαλκιδική συνεχίστηκε με τις πρόσκαιρες νίκες της φάλαγγας του Εμ. Παπά και των αρματολών του Διαμαντή Ολύμπιου, που ήρθαν προς ενίσχυση, στην Κασσάνδρα. Εν τω μεταξύ, τον Ιούλιο του 1821 διορίζεται στη Θεσσαλονίκη νέος μουτεσαρίφης πασάς, ο Σύριος στην καταγωγή Μεχμέτ Εμίν Εμπού Λουμπούτ, ο επονομαζόμενος και Σαμλής, δηλ. Δαμασκηνός. Αυτός διενήργησε νέα στρατολογία (14.000 ανδρών) και βάδισε κατά των επαναστατών στο μέτωπο της Κασσάνδρας.

Ο Σαμλής συνεπικουρείτο από ένα απόσπασμα 500 Εβραίων με αρχηγό τον Ιωσήφ Περέζ, ο οποίος εστάλη στον Παπά στον Πύργο της Κασσάνδρας, όπου είχε το στρατηγείο του με επιστολή για συνθηκολόγηση. Ο Παπάς δεν δέχθηκε. Στη φονική μάχη που ακολούθησε (Νοέμβριος 1821) οι 1500 Έλληνες αμύνθηκαν μέχρις εσχάτων. (Τα τρία τέταρτα σκοτώθηκαν στο πεδίο της μάχης). Ο αρχιστράτηγος και λίγοι διασωθέντες αναχώρησαν για τον Άθω. Εκεί, και παρά την πτώση της Κασσάνδρας και τη λεηλασία που ακολούθησε, ο Παπάς αποφάσισε να συνεχιστεί ο αγώνας στη Διώρυγα του Ξέρξη… Ταυτόχρονα ζήτησε πολεμοφόδια και ενισχύσεις από την Ύδρα και τα Ψαρά.

Όμως, οι Αγιορείτες άρχισαν να χάνουν τον αρχικό ενθουσιασμό τους και δεν δέχτηκαν να συνεχίσουν την εξέγερση ούτε να εκποιήσουν τα πολύτιμα κειμήλια των μονών για τις επείγουσες ανάγκες του πολέμου. Εν αντιθέσει, ο Παπάς διέθεσε όλη του την περιουσία και, το κυριότερο, τα ίδια του τα παιδιά για τον Αγώνα υπέρ της Πατρίδος!

Τελικά ο ηγούμενος της μονής Εσφιγμένου, Κύριλλος, ειδοποίησε τον Παπά ότι ετοιμάζονται να τον συλλάβουν. Μαζί με έμπιστους συντρόφους ο Παπάς επιβιβάζεται στο πλοίο του πατριώτη Χατζηβισβίζη και αναχωρεί για Ύδρα και Πελοπόννησο. Κατά τον πλουν ο Εμμανουήλ Παπάς παθαίνει καρδιακή προσβολή από τη στενοχώρια του και πεθαίνει. Κηδεύεται μεγαλοπρεπώς στην Ύδρα, στον ναό της Υπαπαντής, μαζί με τους Υδραίους επαναστάτες… Ανδρών επιφανών πάσα γη τάφος!

της Δήμητρας Ν. ΡετσινάΦωτεινίδου, Φιλόλογος – Μ.Α. Πολιτικής Φιλοσοφίας A.Π.Θ. , 19/10/2016 Ελεύθερη Ωρα